118 İnceleme alanında genel olarak şehir merkezinden (Genç Caddesi) kuzey – güney ve doğu – batı istikametinde gidildikçe konut yoğunluğu ve kat sayısında bir düşüş gözlenmektedir. Merkezden kenarlara doğru gidildikçe konutların yapı nizamları değişmekte (blok ve bitişik nizamdan, ayrık nizama geçiş), kat sayısı düşmektedir. Bu durumun tek istisnası olarak Uydukent Mahallesinden söz edilebilir.
Bingöl şehir merkezinde konutlar çoğunlukla şehrin kenarlarına dağılmıştır. Çalışma alanları, Ticaret ve sanayi tesisleri, kamu kurum ve kuruluşları ise şehrin merkezinde (Yenişehir, İnönü) toplanmıştır. Bu durum neticesinde şehir genelinde sabah saat 0800 – 0900 saatleri arasında kenarlardan merkeze doğru, akşam saat 1700 – 1800saatleri arasında da merkezden kenarlara doğru bir nüfus akışı mevcuttur.
Şehir genelinde konutların yapımında kullanılan malzemede de yıllar içinde büyük bir değişimin yaşandığı gözlenmiştir. Uzun yıllar boyunca yapı malzemesi olarak kerpiç kullanılırken, zamanla bu malzemenin ilkbahar ve kış aylarında yaşanan yağışlar karşısındaki tahribatı dikkate alınarak taş – ahşap malzemeye geçiş yapılmıştır. Yer yer taş – ahşap malzeme arasına toprak ve çimentonun dolgu malzemesi olarak kullanıldığı dönemlerde yapılan konutlar halen inceleme sahasında sık olarak gözlenmektedir. Yaşanan deprem felaketlerinin ardından konut yapımında kullanılan yapı malzemeleri de gelişim göstermiş ve son yıllarda betonarme binaların yapımına ağırlık verilmiştir. Çalışma sahasında dikkati çeken en önemli detaylardan birisi de eski yapı örneklerinin bulunmamasıdır. Çok sayıda harabe, metruk yapı varlığı göze çarpsa da şehir genelinde yaklaşık 100 yıllık tek bir bina bile bulunmamaktadır. Bu durum uzun yıllar boyunca yapı malzemesi olarak dayanıklı malzemelerinin kullanılmamasına, yaşanan deprem felaketlerine ve ayrıca şehrin geçmişe dayalı bir kent kültürüne sahip olmamasına bağlanabilir.
3.3.2.2. İş ve Ticaret Alanları
Bir şehri oluşturan en önemli fonksiyonlardan birisi sanayi(ticaret) alanlarıdır. Özellikle küçük – orta ölçekli yerleşim alanlarında kentsel dokuyu meydana getiren en önemli etkenlerden birisi bu fonksiyonlardır. Bu büyüklükte yerleşim alanlarında ticari faaliyetler genellikle bir veya birkaç merkez etrafında toplandığından dolayı, şehrin geri kalanı bu alanların hinterlandında kendisini konumlandırır. Şehir genelinde arsa ve arazi
119 fiyatları en yüksek büyüklüğe bu alanlarda kavuşur. Bu fonksiyonların bulunduğu alanlarda nüfus, konut ve araç yoğunluğu en üst seviyeye ulaşır.
Bingöl’de sanayi ve ticaret sektörü, genel anlamda henüz gelişimini yeterince tamamlamamıştır. İlin; tarihsel, kültürel ve ekonomik nedenlerden dolayı etki alanının yeterince büyük olmaması ve etki alanında bulunan nüfusun ekonomik anlamda yeterince gelişmemiş olması nedeniyle, inceleme alanında sanayi, ticaret ve hizmetler sektöründe yeterince kapasite kullanımı sağlanamamıştır. Yöre insanının genel anlamda hayvancılığa bağlı olarak geçimini sürdürmesi, madencilik sektöründe altyapı fizibilitelerinin faaliyete geçirilememiş olması, tarıma dayalı üretimde sanayileşme işleminin tamamlanmaması, bu durumu oluşturan nedenlerinden bir kaçı olarak söylenebilir. Bingöl; üretime dayalı sektör gelişimini tamamlayamamış bir şehirdir. Çoğunlukla parekendicilik üzerine ihtisaslaşmanın görüldüğü, tüketime dayalı bir ticari hayattan söz edilebilir. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre Bingöl, 2008 yılında toplam 616.445 TL ihracat ile tüm Türkiye’de ki 82 il arasında 78. sıradadır. Bingöl ili bu sıralamada sadece Muş, Kars, Gümüşhane ve Bayburt illerini geride bırakmıştır. İl genelinde bir yıl boyunca ulaşılan bu rakamın büyük bir kısmı ağaç ve orman ürünleri ile madencilik sektöründen oluşmaktadır. Bu durumun yansıması tüm il genelinde görüldüğü gibi inceleme alanımızı oluşturan şehir merkezinde de görülmektedir.
İnceleme alanını oluşturan Bingöl şehir merkezinde genel anlamda sanayi-ticaret ve hizmetler sektöründe çalışmakta olan işyerlerinin dağılımına bakıldığında karmaşık bir durum ortaya çıkmaktadır. Çoğunlukla küçük ölçekli olan ticaret alanlarının şehrin ağırlık merkezini oluşturan Yenişehir ve İnönü Mahallelerinde yoğunluk kazandığı dikkati çekmektedir. Genel olarak ticaret alanları Yenişehir Mahallesinde, Genç Caddesi ve Cumhuriyet caddesinin bulunduğu mevkide yoğunlaşmaktadır. Bu caddelere kuzeydoğudan bağlanan Hürriyet Caddesi de ticaret alanlarının yoğunluğuna ev sahipliği yapmaktadır.
Bingöl şehir merkezinde ticaret, sanayi ve hizmetler sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin kent içinde dağılımlarına bakıldığında ise genel olarak Yenişehir ve İnönü Mahalleleri ağırlıklı bir görünüm dikkati çekse de Kültür Mahallesinde, Genç yolunun doğusunda bulunan alanlarda da bazı işletmelerin bulunduğu görülmektedir. İnceleme alanının yaklaşık olarak % 3,2 lik bir bölümünü oluşturan ticari alanlar, son zamanlarda halkın yoğun ilgi gösterdiği Elazığ- Muş karayolunun kuzeyinde, yol kenarında da yer
120 tutmaya başlamışlardır (Harita 17). Ayrıca yine Elazığ – Muş karayolunun güneyinde, Kaleönü mahallesi sınırları içinde, şehrin ağırlıklı olarak “oto sanayi” olarak adlandırdığı “Küçük Sanayi Sitesi” mevcuttur. 1989 yılında faaliyete geçen bu sitede yaklaşık olarak 100 tane küçük ölçekli işletme bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 218.000 m2’lik bir alan üzerine kurulu bulunan küçük sanayi sitesinde, oto tamiratı, kerestecilik, marangozluk, demir ve sac ticareti yapan 200 civarında firma bulunmaktadır. İmalat sektöründe herhangi bir işletmenin bulunmadığı bu alanda teknik altyapı eksikliği (yol, çevre düzeni, sosyal donatı alanları, kanalizasyon, vb.) büyük oranda göze çarpmaktadır.
Şehir genelinde en dikkat çekici durumlardan birisi de son derece sınırlı sayıda sanayi tesisinin bulunmasıdır. Bingöl’de toplam 9 adet sanayi tesisi bulunmaktadır. Bunlardan 8 tanesi özel, bir tanesi ise kamuya bağlı olarak faaliyet göstermektedir (Tablo 18).
Tablo 18- Bingöl şehir merkezinde sanayi tesislerinin personel sayısı, kuruluş tarihi ve işletim
şekli(2010)
Tesis Adı Personel
Sayısı
Kuruluş Tarihi
İşletim Şekli
Et ve Balık Kurumu 80 1974 Kamu
Bingöl Yem Süt San. A.Ş. 20 1977 Özel
Binderya İnşaat Tic. San. Ltd. şti. 15 1992 Özel
Bingöl Holding A.Ş. 17 2001 Özel
Bingöl Yapı San Tic. Ltd. şti 15 1989 Özel
Burakgazi Mermer San. Tic. Ltd. Şti. 25 1991 Özel
Bin-Or Yapı Malzemeleri. A.Ş. 10 1990 Özel
Betonsan A.Ş. 30 1992 Özel
Emek İnş. Plastik Gıda San. Tic. Şti 10 1997 Özel
Kaynak: Soylu 2003 den güncellenmiştir.
Son yıllarda artan talep üzerine başta Sanayi ve Ticaret Bakanlığının desteğiyle, Valilik ve Bingöl Belediyesinin çabaları sonucu Bingöl – Genç karayolunun 10.km’sinde 2011 yılı içerisinde “Organize Sanayi Bölgesi” inşaatının yapılması planlanmaktadır.
121