Model sonuçlarının İstanbul il çevre düzeni planı ile karşılaştırılması 78

Elde edilen sonuçların İstanbul ili için hazırlanan 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planı ile karşılaştırılması ile planın modelin öngördüğü çekiciliklere göre ne şekilde planlama kararları geliştirdiği ve bu artış ve dağılımları ne şekilde yönlendireceği irdelenecektir.

2005 yılında başlanan planlama çalışmaları neticesinde İstanbul ili için 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planı 2009 yılında onaylanmıştır. Çevre düzeni planına göre İstanbul ilinin nüfusu 16 milyon sınırında tutulacaktır. Ayrıca İstanbul’da büyük bir sorun olan trafik sıkışıklığının ve iki yaka arası geçiş problemlerinin giderilmesi için iş merkezlerin şehir içinde çeşitli noktalara kademelendirilerek dağıtılması önemli bir hedef olmaktadır. Böylece çalışan nüfusun şehir içinde mümkün olduğunca yayılması ve konut-işyeri trafiğinde geçen sürenin azaltılması hedeflenmektedir. Planın bir diğer önemli kararı ise İstanbul ilinde Avrupa ve Asya Yakaları arasında olan nüfus ve istihdam değerleri için geçerli olan dengesiz dağılımın giderilmesidir. Hedeflere ulaşmak için plan, İstanbul’a çeşitli kademelerde alt merkezler önermektedir. Bu öneri alt merkezlerin mekansal yerleşimi ise iki yaka arasındaki dengesiz dağılımı yeniden düzenlemek için belirli öngörülerle seçilmiştir.

Şekil 4.22’de il çevre düzeni planının çalışma alanını kapsayan kısmı gösterilmiştir. Buna göre merkezi iş alanı Beyoğlu, Şişli ve Beşiktaş ilçeleri olarak görülmektedir. Bununla birlikte birinci derece alt merkezler olarak Küçükçekmece-Bahçelievler, Bakırköy, Üsküdar, Kadıköy ve Kartal öngörülmektedir. Bu merkezi iş alanı ve birinci kademe alt merkezlerin şehir içindeki dağılımı neticesinde MİA’nın Şişli- Mecidiyeköy-Levent aksı üzerinden kuzeye olan göçü engellenecek ve muhtelif alt merkezlere dağıtılacak olan iş merkezleri neticesinde istihdamın şehir içinde farklı merkezlere dağılması sağlanarak, şu andaki durumda olan bir odağa yığılmanın getirdiği sorunların üstesinden gelinecektir.

Yapılan vaka çalışması ile bulunan sonuçlar çevre düzeni planı ile karşılaştırıldığında ise kimi zaman anlamlı kimi zaman ise çapraşık sonuçlar gözlemlenmektedir.

Önceki bölümlerde irdelendiği gibi Marmaray Projesi ile özellikle de firmalar bazında merkezi ilçelerin çekicilikleri arttıracaktır. Buna karşın çeperdeki ilçeler ise merkezdeki ilçelere kıyasla oldukça sönük kalmaktadırlar. Bu durum ise merkeze doğru yığılma yaratarak şu andaki duruma kıyasla daha fazla trafik ve sıkışıklık problemleri yaratabilir. Bir diğer önemli husus ise modelin firmalar bazlı çekicilik dağılımına göre Avrupa yakasının iki kata kadar daha çekici olmasıdır bu ise halihazırda var olan iki yaka arasındaki dengesiz dağılımın daha da keskinleşeceğine dair bir işaret olabilir.

İl çevre düzeni planında ise gelişmenin daha çok çeperlerde olacağı öngörülmüş ve bu doğrultuda planlama kararları alınmıştır. Gelişimin şehrin çeperlerinde olması (hedeflenmesi) ve yapılan analiz çalışmalarında elde edilen sonuçların ise merkez ilçelere doğru oluşacak olan yığılmanın bir çeşit çapraşıklık oluşturduğu görülmektedir.

Merkez ilçelere doğru öngörülen yığılma ve yoğunlaşma halihazırda çok kırılgan olan merkez ilçelerde çeşitli olumsuzluklar yaratacaktır. Bu yığılmanın önüne geçmek için ise plan merkezi yerleri daha az çekici bir hale getirmek için herhangi bir plan kararı getirmemektedir. Merkezi alanlarda olacak yığılmanın yaratacağı yoğunluğu destekleyici kararlar da görülmemektedir.

Çevre düzeni planı aksine merkeze doğru oluşabilecek olan yoğunluğa karşın şehrin çeperlerinde gelişmenin desteklenmesini önermektedir. Bu karar şehrin merkezine

Bununla birlikte ise şehir merkezine olan baskının önüne geçecek veya bu baskıyı şehir merkezinde karşılayabilecek kararlar ve düzenlemeler planda yer almamaktadır. Bunun yerine çevre düzeni planı merkeze olan etkiyi dağıtmak için alt kademe merkezler oluşturmakta ve bu alt kademe merkezlerin merkeze olan baskıyı kendi üzerlerine çekmeleri beklenmektedir. Bu alt kademe merkezlerin ise şehrin MİA’sı ile ne oranda rekabet edebilecekleri bir soru işareti olarak kalmaktadır.

Çevre düzeni planının oluşturduğu alt kademe merkezler incelendiğinde ise Küçükçekmece ve Bahçelievler arasında birinci kademe alt merkez konumlandırıldığı görülmektedir. Bu alt merkezi konumu Marmaray hattının en batı ucunda olması nedeniyle ilgi çekicidir. Modele göre Bahçelievler çevresine göre bir nebze de olsa firmalar temelli model de daha çekici görülmektedir. Bu çekicilik çevre düzeni planının getirdiği birinci kademe iş merkezi kullanımı ile daha da artacaktır. Böylece merkezde yoğunlaşan iş yerlerinin bir kısmı bu alt kademe iş merkezlerine kayabilecektir.

Bir diğer alt merkez olarak Bakırköy’ün gelişmesi öngörülmüştür. Halihazırda Bakırköy ilçesindeki hizmet altyapısı yakın çevresine göre daha büyük potansiyele sahiptir. Gelişecek olan erişilebilirlik imkanları ile de ilçenin potansiyelinin daha da artacağı hem plan da hem de yapılan modelleme çalışmasında öngörülmüştür. Bakırköy ilçesinin bu alt merkezi taşıyabilecek alt yapısı bulunmakla birlikte, Marmaray ve diğer bazı projelerin de getireceği çekicilik neticesinde ilçe hizmet sektörü için yatırım potansiyeli olan bir bölge haline gelebilir.

Asya Yakasına geçtiğimizde ise öneri alt merkez olarak ilk önce Üsküdar İlçesi göze çarpmaktadır. Her ne kadar yapılan modelleme çalışmasında Üsküdar ilçesi bulunduğu konuma kıyasla yeteri kadar bir çekicilik elde edememiş olsa bile çevre düzeni planı Üsküdar İlçesine yatırımlar yaparak bu ilçeyi bir alt merkez haline getirmeyi hedeflemektedir. Halihazırda modelin de öngördüğü gibi ilçenin hizmet sektörü için rekabetçi bir altyapısı yoktur. Fakat yerel ve merkezi yönetimin geliştireceği yatırımlar ve projeler neticesinde ilçe daha cazip bir hale gelebilir. Unutulmamalıdır ki modelin çalışma prensipleri şu andaki istihdam altyapısına dayanmaktadır. Bu durumda istihdam yapısındaki pozitif değişimler çekicilikte de pozitif değişimlere neden olacaktır. Bu durumda yerel ve merkezi yönetimlerin getireceği bir takım proje ve yatırımlar ilçeyi daha da çekici hale getirecektir. Diğer yandan Üsküdar İlçesinin birinci kademe merkez olarak gelişimi İstanbul’un çok merkezli gelişimi için çok önemli adımlardan bir tanesi olacaktır.

Kadıköy ilçesi çevre düzeni planında birinci kademe alt merkez olarak düzenlenmiştir. Kadıköy ilçesi şu anki durumda da hizmet sektörü göz önüne alındığında son derece rekabetçi bir noktadadır. Gerek ilçedeki nüfus büyüklüğü ve bu nüfusun elde ettiği gelir gerekse de hali hazırdaki hizmet sektörünün rekabetçi yapısı Kadıköy İlçesini Asya yakasının en önemli merkezi haline getirmiştir. Çevre düzeni planı da halihazırda rekabetçi bir hizmet sektörü bulunan ilçeyi birinci kademe alt merkez olarak düzenlemiştir. Yapılan modelleme çalışmasına bakıldığında ise Kadıköy ilçesinin hizmet sektörü bakımından oldukça çekici olduğu hesaplanmıştır. Halihazırda oldukça rekabetçi olan Kadıköy İlçesi Marmaray bitirildikten sonra bu rekabetçiliğini daha da arttıracaktır.

Son olarak Kartal İlçesi sınırları içerisine çevre düzeni planında birince derece alt merkez konumlandırılmıştır. Kartal ilçesinin birinci kademe alt merkez olması Asya Yakasının toplam çekiciliğinin arttırılması ve İstanbul’un çok merkezli gelişimi için önemli bir etaptır. Planın önerisi olan bu alt merkez Asya yakasında çepere yakın bir konumda olan Kartal ilçesinde konumlandırılmıştır. Kartal ilçesinin alt merkez kimliğini kazanması neticesinde Kadıköy’e ve MİA’ya olan göreli olarak akım azalacaktır.

Öte yandan modelleme çalışması Kartal ilçesinin hizmet sektörü bazında çekicilik düzeyinin düşük olduğunu ortaya koymaktadır. Fakat yerel ve merkezi yönetimleri geliştirecekleri projeler neticesinde ilçenin çekiciliğinin artacağı da öngörülebilir. Unutulmamalıdır ki model sadece Marmaray Projesinin getireceği çekicilik artışını irdelemektedir. Halihazırda Kartal İlçesini bir hizmet merkezine dönüştürecek olan ve “Kartal Projesi” olarak da bilinen büyük ölçekte bir tasarım ve geliştirme projesi söz konusudur. Projenin akıbeti muğlak olmakla beraber yakın zamanda olmasa bile orta ve uzun vadede yüksek olasılıklarla hayata geçirilecek olan projenin bölgenin çekicilik potansiyelini arttıracağı söylenebilir.

Eminönü ilçesinin tamamı ve Fatih İlçesinin bir bölümü çevre düzeni planında “Merkez Bütünleştirmesi Yapılabilecek Alanlar” lejantında kalmaktadır (Bkz. Şekil 4.23).

Şekil 4.23 : İstanbul 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planından bir görünüş.

Bu alanların MİA ya da birinci kademe alt merkezler ile bütünleşebileceği öngörülmüştür. Bu plan kararı yapılan modelleme çalışması ile son derece uyumlu bir düzeydedir. Şöyle ki Eminönü ilçesi hizmet sektörü için en çekici ilçe olarak göze çarpmaktadır. Bununla birlikte Fatih İlçesi de firmalar bazında çekici olmakla birlikte daha çok hane halkı temelli modelde öne çıkmaktadır.