Mobbing Davranışlarının Sınıflandırılması

Mobbing kavramının doğru anlaşılabilmesi için bu süreçte gözlemlenen davranışların da tanımlanması gerekmektedir. Leymann, mobbingin varlığının tespit edilmesi amacı ile 45 mobbing davranışını ortaya koymuş ve bu listeyi LIPT (Leymann Inventory of Psychological Terror- Leymann’ın Psikolojik Terör Çizelgesi) olarak tanımlamıştır (Leymann, 1996:166).

Bu 45 davranıştan bazıları kesinlikle kabul edilemez bazıları tek başına ve bir defa yapıldığı göz önüne alındığında zararsız ve kabul edilebilir davranışlar olarak tanımlanabilir. Ancak ikinci grup davranışların sıklığı arttığında ve eylem süresi uzadığında birer iletişim silahına dönüşmektedir. Stres yaratan bir durumun mobbing sayılabilmesi için bu eylemlerin tamamının gözlenmesi gerektiği gibi bir zorunluluk yoktur. Ancak tanımlanan davranışların varlığı en az altı ay süren ve haftada bir

mobbing davranışlarını kişiyi etkileme alanlarına göre de 5 gruba ayırmıştır (Leymann, 1996:170).

1.2.2.1 Yeterli İletişimi Engellemek

Birinci grupta tanımlanan mobbing davranışlarının amacı, mağdur ve çevresinin iletişimini engellemektir. Mağdurun hem üstleri hem de çalışma arkadaşları varolan iletişiminin ve kendini ifade etmesinin engellenmesini amaçlamışlardır. Bu grupta 11 davranış tanımlanmıştır.

1. Yönetim, mağdurun kendini gösterme olanaklarını kısıtlar

2. Mağdurun sözü sürekli kesilir

3. Meslektaşları mağdurun kendini ifade etme olanaklarını kısıtlar

4. Mağdur yüksek sesle azarlanır

5. Mağdurun yaptığı işler sürekli eleştirilir

6. Mağdurun özel hayatı sürekli eleştirilir

7. Mağdur telefonla rahatsız edilir

8. Mağdur sözlü tehditler alır

9. Mağdur yazılı tehditler alır

10.Mağdurun iletişim kurma çabaları jestler ve bakışlarla reddedilir

11.Mağdurun iletişim kurma çabaları imalar yapılarak engellenir (Leymann,

1996:170).

1.2.2.2 Sosyal İlişkileri Engellemek

İkinci grupta tanımlanan mobbing davranışlarının amacı mağdurun sosyal ilişkilerini engellemek, onu sosyal ortamdan izole etmek ve grup dışına atmaktır. Bu grupta 5 davranış tanımlanmıştır:

1. Mağdur ile konuşmamak

2. Mağdurun konuşmasına izin vermemek

3. Mağdura iş arkadaşlarından izole edilmiş çalışma ortamı vermek

4. İş arkadaşlarının mağdur ile konuşmasını engellemek

1.2.2.3 Kişisel İtibarı Sürdürmeyi Engellemek

Üçüncü grupta tanımlanan mobbing davranışlarının amacı mağdurun kişisel itibarını sürdürmesini engellemek, itibarını sarsmak, onu küçük duruma düşürmektir. Bu grupta 15 davranış tanımlanmıştır:

1. Mağdur hakkında dedikodu yapmak

2. Mağdur hakkında asılsız söylentiler yaymak

3. Mağduru gülünç durumlara düşürmek

4. Mağdura akıl sağlığı bozulmuş gibi davranmak

5. Mağduru psikolojik olarak değerlendirilmeye ihtiyacı varmış gibi göstermek

6. Mağdurun özrü/engeli ile dalga geçmek

7. Mağduru küçük düşürmek için yürüyüşü, jestleri ve konuşmasını taklit etmek

8. Mağdurun politik görüşleri ve dini inançlarını eleştirmek

9. Mağdurun özel yaşamını dalga konusu yapmak

10.Mağdurun memleketine özgü özellikleriyle (şive, fiziksel öz.) dalga geçmek

11.Mağduru özgüvenini düşürecek işler yapmaya zorlamak

12.Mağdurun çabalarını küçük düşürücü yollarla yargılamak

13.Mağdurun kararlarını daima sorgulamak

14.Mağduru küçük düşürücü isimlerle çağırmak

15.Mağdura cinsel imalarda bulunmak (Leymann, 1996:171).

1.2.2.4 Kişinin Yaşam Kalitesini ve Mesleki İtibarını Sürdürmesini Engellemek

Dördüncü grupta tanımlanan mobbing davranışlarının amacı mesleki itibarı sürdürmeyi engellemek, mağduru mesleki açıdan yetersiz ve güvenilmez göstermektir. Bu grupta 9 davranış tanımlanmıştır:

1. Mağdura işyerinde özel görevler vermemek

2. Mağdura verilen görevleri ondan geri almak

3. Mağdura anlamsız işler vermek

4. Mağdura kapasitesinin altında işler vermek

5. Mağdura hiç durmaksızın yeni işler vermek

6. Mağdura özgüvenini düşürecek işler vermek

8. Mağdura kişisel mali masraflarını artırıcı işler vermek

9. Mağdurun evine ya da işyerine zarar vermek (Leymann, 1996:172).

1.2.2.5 Kişinin Sağlığına Doğrudan Zarar Vermek

Beşinci grupta tanımlanan mobbing davranışlarının amacı kişinin sağlığına zarar vermektir. Bu grupta 5 davranış tanımlanmıştır:

1. Mağduru fiziksel olarak güç işler yapmak için zorlamak

2. Mağdurun fiziksel şiddet içeren tehditler alması

3. Mağdurun gözünü korkutmak için hafif şiddet uygulanması

4. Mağdura fiziksel olarak saldırıda bulunmak

5. Mağdura cinsel tacizde bulunmak (Leymann, 1996:172).

Leymann bu sınıflamayı anket haline getirmiş ve çoğu araştırmasında bu anketi kullanmıştır. Bu çalışmanın uygulama bölümünde de mobbing algısını ölçmek için Leymann’ın LIPT Anketi adı verilen anketi kullanılmıştır. Leymann’ın LIPT modelinde belirttiği davranış modellerinden daha farklı mobbing eylemleri sınıflandırılmaları da yapılmıştır. Rayner ve Hoel modeline göre mobbing davranışları beş grupta toplanabilir. Bunlar şu şekildedir (Akt:Farman vd., 2006:1):

1.Profesyonel konuma saldırı: Fikirlerini küçümsemek, toplum içinde mesleki açıdan küçük düşürmek, zayıflıkla suçlamak vb.

2.Kişisel duruşa saldırı: Alaycı tavır takınmak, tedirgin etmek, onurunu kırmak, hakaret etmek, korkutmak vb.

3.Soyutlama: Mesleki eğitimden yoksun bırakmak, bilgi paylaşmamak, fiziksel ve sosyal yalıtmak, bilgiye ulaşımı engellemek vb.

4.İş yükü: İşi bitirmesi konusunda ağır baskı yapmak, imkânsız görevler ve gereksiz işler vermek vb.

5.İstikrarsızlık: Sorumluluğunu geri almak, tavsiye mektubu vermemek, hedefinden saptırmak, tekrarlanan gaflar yapmak vb.

Ayrıca, Zapf’ın yaptığı araştırma sonucunda da mobbing eylemlerinde karşılaşılan belli başlı davranışlar farklı bir bakış açısı ile ortaya konulmuştur. Zapf bu davranışları, Leymann’ın LIPT’ine benzer şekilde, ancak altı ayrı grupta toplamıştır (Zapf,1999:78):

1.Örgütsel Önlemler Üzerine Duygusal Taciz: Ağır görevler ile işler verilir,

karar alma yetkisi engellenir veya ortadan kaldırılır,

2.Sosyal Soyutlama: Kişi ile konuşulmaz ve iletişimi engellenir. Önüne engeller konulur ve çevresi kurbandan uzaklaşır.

3.Kişiye ve Onun Özel Alanına Saldırı: Kurbanın özel yaşamı ve yaşayışı ile alay edilir. Toplum içinde gülünç duruma düşürülür.

4.Sözlü Tehdit ve Sözlü Saldırı: Kurban diğer insanlar içinde aşağılanır, kendisine bağırılır ve küçük düşürülür.

5.Tehdit veya Fiziksel Şiddet Uygulama: Saldırgan tehditlerinin boyutunu ilerletmiştir. İteklemeler, dürtmeler, küfürler meydana gelebildiği gibi, kurban bilinçli olarak bir kavganın içine çekilerek fiziksel zarara uğratılabilir.

6.Dedikodu: Kişinin arkasından kötü amaçlı sözler söylenir.

Mobbing kavramını ilk inceleyen yazar olan Leymann’dan sonra mobbing davranışlarının gruplandırılmasında Davenport ve arkadaşları, on farklı biçim kullanmıştır (Davenport vd., 2003:23). Leymann, sınıflandırmasını mobbingin kişiyi etkileme alanlarına göre yapmıştır, söz konusu yazarların sınıflaması ise mobbing davranışının amaçlarına göre oluşturulmuştur.

Bu davranış kalıpları; “karalama, sosyal izolasyon, kişiye çok az veya çok basit işler vermek, tehdit veya eleştiri, fiziksel şiddet veya şiddet tehdidi ile kişinin zihinsel sorunları olduğuna dair imalar” olmak üzere altı türde incelenebilir (Zapf vd.,1999:78). Bu sınıflamaya ek olarak, Niedl’in kişinin saygınlığına saldırı,

soyutlama, dolaylı ve dolaysız eleştiri, belirli konularda yaptırımlar, tehditler, cinsel tecavüz, kişinin özel alanına saldırıyı kapsayan yedi faktörden oluşan modeli; Einarsen ve Raknes’in kişişel bozulma, işle ilgili taciz, sosyal dışlamadan oluşan üç faktörlü Negative Acts Questionnaire (NAQ) modeli ile Björkqvist, Österman ve Hjelt-Back’in yirmi dört maddeden oluşan Work Harassment Scale (WHS) modeli de bulunmaktadır (Helen,2002:38).

Mobbingle ilgili çalışmalarda sıklıkla kullanılan ölçek Leymann’ın LIPT (Leymann Inventory of Psychological Terror- Leymann’ın psikolojik terör çizelgesi) ve Einarsen ve Raknes’in yine geniş bir kullanım alanı olan NAQ’dur (Negative Acts Questionaire) (Notelaers vd., 2006:290).