TMO’nun Misyonu

Toprak Mahsulleri Ofisi, hububat piyasasını devlet alımları ile düzenleyerek çiftçiyi korumak amacı ile kurulmuştur. Oysa 2. Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında uygulama ters yönde olmuş ve buğday devletçe değerinden de düşük fiyatla satın alınmıştır. Ancak bu durum

çiftçileri buğdaylarını devlete vermemeye sevketmiş ve karaborsa gelişmiştir. Aynı gelişme

diğer maddelerde de yaşanmıştır. Bununla beraber 1942 Temmuzu'na kadar fiyat kontrolü devam ettirilmiştir. Tam olarak uygulanamamakla beraber hububat fiyatı politikası, yine de başarılı olmuş; hiç olmazsa devlet eliyle fert zengin etme sonucunu doğurmamıştır (AYIŞIĞI, 1997).

TMO Ana Statüsünün 4.ncü maddesinde, Kuruluşun amaç ve faaliyet konuları;

“Yurtta hububat fiyatlarının üreticiler yönünden normalin altına düşmesini ve tüketici halk aleyhine anormal derecede yükselmesini önlemek, bu ürünlerin piyasasını düzenleyici tedbirler almak ve gerektiğinde Bakanlar Kurulu Kararı ile hububat dışında bakliyat ve yağlı tohumlarla ilgili verilecek görevi yürütmek, afyon ve uyuşturucu maddelere konulan Devlet tekelini işletmek, bu ürünlerin alım-satımını yapmak, gerekli stokların tesisini ve muhafazasını sağlamak”

şeklinde ifade edilmiştir.

TMO, kuruluş amacının gerçekleşmesi için;

1. Faaliyet alanına giren ürünlerin, her yıl cins, çeşit ve mahallerine göre tespit olunacak fiyatlarla, alım ve satışını yapmak, gerekli stok tesisini ve muhafazasını sağlamak suretiyle, bu ürünlerin piyasalarında istikrar sağlamak,

2. Gerek görülen durumlarda faaliyet konularına giren ürünleri ve bu ürünlerin mamullerini dış piyasalardan satın almak,

3. Yurt içinden satın aldığı ürünlerin ve bunların mamullerinin dış piyasalarda sürümünü sağlamak için her türlü işlemleri yapmak ve gerekirse bunları yurt dışına satmak, 4. Buğdayı Bakanlar Kurulu tarafından verilen görev çerçevesinde, önceden belirlenmiş

olan kalite gruplarına göre ilan edilecek fiyatlarla satın almak,

5. Faaliyet konusuna giren ürünlerin muhafaza, kurutma, temizleme, ilaçlama ve kalibrasyon işlerini yapmak,

6. Umumi Mağazacılık faaliyetlerinde bulunmak,

7. Mevcut ve bundan sonra devreye girecek silo veya diğer depolama tesislerini işletmek, 8. Faaliyet konuları ile ilgili yatırım, etüd, araştırma, fizibilite ve projeler ile gerektiğinde

mühendislik ve müşavirlik hizmetlerini yapmak ve/veya yaptırmak,

9. Gerektiğinde, faaliyet konularına giren ürünleri ve bunlardan elde edilecek mamulleri depolamak üzere depolama tesisleri kurmak,

10. Kurulan tesislerin bakım ve onarımı için gerekli olan yedek parça, araç ve makineleri bulundurmak, gerekirse bu amaçla atölyeler kurmak ve imalat yapmak veya bunlar için gerekli makine ve donatımın yurt içinden veya dışından alımını yapmak,

11. Kurulan tesisler ile mevcut malzeme, makine ve cihazların artık kapasitelerini değerlendirmek,

12. Faaliyet konuları ile ilgili olmak üzere, yurt içinde ve yurt dışında her türlü alım, satım, nakliyat, imalat, depolama ve muhafaza işleri için şirket ve kooperatifler kurmak veya bu amaçla kurulan ortaklıklara katılmak,

13. Dünya hububat üretimi hareketlerini ve fiyatlarını izlemek, değerlendirmek, faaliyet konuları ile ilgili her türlü yayınları yapmak,

14. Faaliyet konuları ile ilgili olmak üzere, yurt içinde ve yurt dışında teşkilat ve tesisler kurmak, işletmek, satın almak, satmak, kiraya vermek veya kiralamak,

15. İstihdamı geliştirme çalışmaları kapsamında düzenlenen beceri kazandırma programlarının uygulanmasını sağlamak,

16. Kurulmuş ve kurulacak küçük ve orta büyüklükteki özel kuruluşlara idari ve teknik alanlarda rehberlik yapmak,

17. Her yıl Bakanlar Kurulunca kararlaştırılan yerlerde, haşhaş ekimi yapacak olanlara izin belgesi vermek, haşhaş ekimi, afyon ve kapsül üretimini kontrol etmek ve Bakanlar Kurulu’nun tespit edeceği fiyattan bu ürünleri satın almak,

18. Haşhaş kapsülü, afyon ve tıbbi bitkilerden alkaloidler ve uyuşturucu maddeler ile türevlerini imal edecek fabrikalar ve bunlarla ilgili entegre tesisler kurmak ve kurulmuş olan fabrikaları işletmek,

19. Uyuşturucu maddelerin yurt içi ve yurt dışı pazarlamasını yapmak, bilimsel ve tıbbi amaçlı uyuşturucuları ithal etmek,

20. Haşhaş türlerinin, tohum, afyon ve kapsülün ihtiva ettiği morfin ve alkaloidler yönünden ıslahı için araştırmalar yapmak ve araştırma izni verilen diğer kuruluşların bu konuda yapacakları çalışmalara katılmak.

şeklinde sıralanmaktadır.

Sonuçta Toprak Mahsülleri Ofisi’nin ana fonksiyonu, hububat piyasasını regüle etmek, bu kapsamda destekleme alımları, iç satış, dışalım ve dışsatım yapmak, gerektiğinde Hükümet kararı ile tahıl ürünlerine ek olarak baklagiller ve yağlı tohumlarla ilgili çalışmalar yapmak, haşhaş ve narkotik ürünlerde devlet tekelini yürütmektir. TMO, TKİB’nın ilgili kuruluşu olarak görev yapmaktadır (ZMO, 2004).

1.1.1. TMO’nun Kuruluş ve Örgütsel Yapısı

Merkezi Ankara’da olan TMO, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın ilgili kuruluşudur. TMO, sermayesinin tamamı Devlete ait 08.06.1984 tarih, 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname (KHK) hükümlerine tabi, tüzel kişiliğe ve faaliyetlerinde özerkliğe sahip, sorumluluğu sermayesi ile sınırlı bir İktisadi Devlet Teşekkülüdür. TMO’nun kuruluş dayanağı, anılan 233 sayılı KHK’nin geçici 5.1 maddesi uyarınca Ekonomik İşler Yüksek Koordinasyon Kurulunca kabul edilen ve 11.12.1984 tarih, 18602 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren TMO Ana Statüsü’dür (Resmi Gazete).

TMO Yönetim ve Denetim bakımından 233 sayılı KHK, bunların ek ve değişiklikleri, 3346 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların TBMM’ce Denetlenmesinin Düzenlenmesi; 72 sayılı Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Hakkında KHK ile Ana Statü hükümleri saklı kalmak üzere özel hukuk hükümlerine tabi olup, Genel Muhasebe Kanunu ile Devlet İhale Kanunu hükümlerine ve Sayıştay’ın denetimine tabi değildir. TMO’nun denetimi Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu tarafından yapılır.

Başlangıçta 17 Milyon TL olan sermayesi, daha sonra 4 milyar TL’ ye; TMO Ana Statüsü ile önce 50 Milyar TL’ ye, sonra 20 Trilyon TL’ ye, daha sonra da 330 Trilyon TL'ye çıkarılmış olup halen 800 Trilyon TL’dir (TMO, web sitesi, Haziran 2005).

TMO’nun organları Yönetim Kurulu ve Genel Müdürlüktür. Yönetim Kurulu, Genel Müdür Başkan olmak üzere, ikisi Genel Müdür Yardımcılarından; ikisi ilgili Bakanlığın, biri Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanlığın temsilcilerinden olmak üzere 6 kişiden (1 Başkan–5 üyeden) oluşur. Yönetim Kurulu TMO’nun en yüksek seviyede yetkili ve sorumlu

“karar” organıdır. Genel Müdürlük ise yetkili ve sorumlu “yürütme” organıdır. Genel

Müdürlük; Genel Müdür, Yüksek Plânlama Kurulu (YPK) kararı ile belirlenecek sayıda Genel Müdür Yardımcısı ve bağlı alt birimlerden oluşur. Genel Müdür ve Yönetim Kurulu üyelerinde aranacak nitelikler, Yönetim Kurulu üyelerinin görev süreleri, Yönetim Kurulunun ve Genel Müdürün görev ve yetkileri, 233 sayılı KHK ve TMO Ana Statüsü’nde gösterilmiştir.