Mimaride Kitsch

Kitsch, var oluĢu ile birlikte kitlelere mal olmuĢ bir olgu olduğu için; ürünleri de herkese hitap edebilen türdendir. Bu mimari ürün için de geçerlidir. Kitsch Mimari; „kitlelerin kullandığı, kamusal alana ait‟ olan mekânlarda ve yapılarda kendini göstermiĢtir. Kitsch‟ in umursamaz ve „hiçbir Ģeyi dert etmeyen‟ tavrı; mimaride; formun yanı sıra, renk ve simgeye de yansımıĢtır.

Kitsch popüler kültür ürünü olduğu ve kitle için üretimi amaçladığından; bu durum mimariye de toplumun her kesiminin, kitlelelerin kullanacağı binalar olarak yansımıĢtır.

Modernizme baĢkaldıran bir akımın taban alan mimari ürün de; bir yönden “aykırılığı” yakalamaya çalıĢmıĢtır. Pembe bir motel binasının bahçesinde kocaman bir Rolling Stones simgesinden oluĢan kaydırak, taĢıyıcı sistemi pembeye boyalı ağaç gövdesine benzer olan kolonlar ya da restoran binasının tepesine kondurulmuĢ kocaman bir çörek.94

Kitsch in yaratıcı bir anlatımı yoktur. Kitsch objelerinin tasarım amacı toplum tarafından beğenilen objeleri kullanmak ve popülerliktir. Kitsch üreticisinin genelde kendi tasarımlarında söyleyecek özel bir sözü yoktur ve baĢarı (kâr) için toplumda popüler olan değerleri herhangi bir kural olmaksızın birleĢtirebilir. Mimaride kitsch olgusu, yapının farklı öğelerinin söz konusu kural tanımazlıkla birleĢtirilmesiyle iliĢkilidir. Kitsch mimari örneği tahlil edildiğinde, sadece biçimsel analojinin temel alındığı kolayca görülebilir. Bu analojiler mimari tasarımlarda ek ya da tamamlayıcı olarak kullanılmıĢlardır. Buna ek olarak kitsch yapılardaki bu uyumsuzluk, mimarın hayal gücünün sınırlılıkları ile ilgili olarak olağanüstü çeĢitlilik göstermektedir. Kitsch unsurlar taĢıyan mimari bir yapı; belirli bir sanatsal üsluba ait olmaktan çıkıp; “anonim” özellikler taĢıyabilir. Kitsch mimari birçok üslubun özelliklerin taĢıma iddiasıyla ortaya çıkıp, sonuç itibariyle eklektik bir yapıya

kavuĢur. Selçuklu döneminden beri gelenekselleĢmiĢ mozaik sanatının, günümüzde,

yapıların yüzey kaplamalarında fütursuzca kullanılan taklitleri en çok karĢılaĢılan kitsch örneklerin arasında yer alır. Mimari kitsch‟de ki tehlike, kâr yapmak için kurban edilen geçmiĢ ve bugünün mimarlık baĢyapıtlarının aymazlıkla sömürülmesidir. Günümüzde, böylesi yapı örnekleri ile sık sık karĢılaĢmaktayız. Bu durumun nedenleri arasında, diğer kültürlere iliĢkin yüzeysel bir bilgiyi ve sığ bir okumayı ya da baĢtan savma bir alıntı mantığı sayılabilir. Bu durumda ortaya çıkan ürünler kitsch‟dir ve bu, hem kendi kültürüne, hem de diğer kültürlere karĢı cehalet ve saygısızlıktan doğan mimari ucubelerin ortaya çıkardığı bir tehlikedir.

Türkiye‟de bol miktarda örneklerini görebileceğimiz türden binalardaki bu eklektik öğeler, modern olmayan, geleneğe de aksetmeyen, ne olduğu belli olmayan oluĢumlardır. Bazı apartmanların üzerinde her türden motifler, kilim desenleri, bazılarında da çini süsler vardır.

Resim 4: Mozaik desenli apartman

Kaynak: cammozaik.turkfirmalari.net/detay.asp

Her bir parça değiĢik bir yerden alınıp, eklektik biçimde üst üste konulmuĢtur. Osmanlı‟dan, antik dönemden gelen öğeler kemer, sütun gibi birçok öğeyle bir araya getirilmiĢtir ki bütün bu parçalar kitsch ve eklektik kavramlarıyla açıklanabilir. Bu yapılar herhangi bir sistemi veya tarzı takip etmemekle birlikte herhangi bir mimari özellikleri de yoktur. Bu durum Türkiye‟de en çok kamusal alan anıt heykellerinde ve cami mimarilerinde çok miktarda görülebilmektedir.

Resim 5: Ġzmir Egekent cami Kaynak: www.panoramio.com/photos

Resim 6: Aksa Cami, Çatalca/Tepecik/Ġstanbul Kaynak: http://www.mimdap.org

Mimaride kitsch olgusu binaların yanı sıra kamusal alanın tasarımlarında da sık sık karĢılaĢılan bir durumdur. ġehirlerdeki ortak yaĢam alanlarının tasarımı, park ve

bahçelere yerleĢtirilen tuhaf ve anlamsız heykeller bir bütün olarak kitsch‟in ana unsurlarıdır.

Anıtların gündelik hayattaki baskın sembolizmi kırılamadığı için, tarihteki ünlü kiĢileri anlatmayan konulara ait heykeller de acınası bir tasarımsızlığın tanıklığını üstleniyor… Bu da olmadığında, yalnızca araçsal nesneler olmaktan öteye gitmiyorlar. Ama hepsinin de ortak özellikleri kiç olmaları… Sokak baĢlarına arabalar tramvay hattına girmesin diye, vinçle getirilip konabilen salyangoz, fil, kaplumbağa, ayı heykellerimiz mevcuttur… Sokaklar, meydanlar, gündelik yaĢamımızın en alelade yerleri, güzelleĢtirilmenin, soylulaĢtırılmanın, doldurulup dondurulmanın yorulmak bilmez konusu haline getiriliyor. Kiççilik, sansürün baĢtan konarak tahakkümcülerin rahat nefes almasını sağlatma sanatıdır.95

Resim 7 Resim 8 Resim 7/8: EskiĢehir Meydan Heykelleri

Kaynak: www.galeri.netfotograf.com/fotograf.asp?foto

Kitsch kavramından sadece kaba bir zevksizlik veya gülünç ve naif biçimler gelmemelidir, çünkü kitsch yalnızca bunlardan ibaret olmayan, çok daha kapsamlı bir olgular kümesinin genel adıdır.

“Tasarım özellikleri açısından kitsch sayılması gerektiği halde, mimarlık tarihinde önemli yer tutan yapılar bile vardır. Örneğin, her mimarlık tarihi kitabında adına rastlanan Nash‟in Brighton‟daki ünlü yapısı Royal Pavillion, bir kitsch olmasına karĢın, aynı zamanda büyük bir tarihsel dönüm noktasına iĢaret ettiği için önemli bir üründür.” 96

(Bakınız resim 9)

Resim 9: JOHN NASH, Royal Pavillon Binası,1822, Brighton, Ġngiltere Kaynak: http://www.royalpavilion.org.uk/palace/architecture.asp

96

Uğur Tanyeli, Mimarlıkta Kitsch‟in Önlenemez YükseliĢi, Hürriyet Gösteri, Sanat Edebiyat Dergisi, sayı 110, Ocak 1990, syf 43

Gehry‟nin Kaliforniya‟daki bir reklâm bir Ģirketi için yaptığı tasarım, dürbünlerin kullanılması sebebi ile kitsch mimarisi sınıfına konmuĢtur. Benzer mimari örnekleri çoğaltmak mümkündür.

Resim 10: FRANK GEHRY, Dürbün Bina

Kaynak: www.justabovesunset.com/sitebuildercontent/si

The Long Island Duckling” tasarımı ördek formu nedeni ile kitsch mimari örneklerden biridir.

Resim 11: „The Long Island Duckling‟,1930, Newyork Kaynak: http://www.usp.nus.edu.sg

Resim 12: JONATHAN BOROFSKY, Ballerina Clown, Venice Kaynak: www.justabovesunset.com/sitebuildercontent/si

Longaberger Basket Company, Ohio „ da ki bina sepet formu nedeni ile kitsch binalar arasında sınıflandırılmıĢtır.

Resim 13: DAVELONGABERGER, „The Longaberger Company‟, 1919, Ohio