Arabesk ve Kitsch ĠliĢkisi

Türkiye özgülünde arabesk olarak adlandırılan beğeni, estetik tarz ve yaĢama biçiminde ortaya çıkan kitsch ürünler, arabeskin büyük ölçüde müzik kolu içinde tarif edilmesi ile iliĢkili olarak kitsch olarak tanımlanmamıĢtır. Kitsch olarak tanımlanan ve popüler kültür içinde kullanım alanları yaygınlaĢan ürünlerin çoğalmaları ve toplumun her kesiminde giderek yaygınlaĢması batıda de endüstrinin geliĢmesi ile gerçekleĢmiĢ, Türkiye‟de ise benzer geliĢmelerle kullanım alanı geniĢlemiĢ ve popüler kültür içindeki arabesk beğeniye yol açmıĢtır. Sanayinin geliĢmesine koĢut olarak Türkiye‟nin sosyal yapısında yaĢanan değiĢikliklerde arabesk ve kitsch arasındaki mesafeyi daraltmıĢ hatta bazı yaĢam ve sanat alanlarında bu iki kavram birbirinden ayırt edilemeyecek kadar girift bir hale gelmiĢtir. Sanayinin geliĢmesi ve göç ile birlikte kentlerde gecekondu yerleĢim alanları oluĢmuĢtur.

“Zamanla oralarda kent kültüründen de, köy kültüründen de farklı olan bir gecekondu kültürü oluĢmaya baĢlamıĢtır. Ancak ilk zamanlarda gecekondulularla kentliler arasında tam bir kutuplaĢma olduğu için kent kültürü ile gecekondu kültürü de bir süre ayrı cephelerde yer almıĢlardır. Ama giderek kente yeni gelen bu yığınların kent merkezindeki çeĢitli iĢyerlerinde çalıĢmaya baĢlamalarıyla birlikte asıl kentlilerle bunlar arasındaki etkileĢimde artmıĢtır. Dolayısıyla bu etkileĢim iki kesimin kültürel etkinliklerine yansımıĢtır. Bunun sonucunda da önceleri yalnızca gecekondulular arsında dinlenilmekte olan arabesk müzik, alıcı kitlesini geniĢleterek kentin baĢka toplum kesimleri içine de sızmaya baĢlamıĢtır. Takside, minibüste, berberde, lokantada, pastanede söz konusu müziği dinlemeye mecbur bırakılan kentin asıl yerlileri ya da daha üst düzeydeki toplum kesimleri zamanla bu müziğe karĢı bir yakınlık duymaya baĢlamıĢlar, arabeske alıĢan kulaklar zamanla onu özellikle aramaya baĢlamıĢtır. Ve arabesk müzik, alt toplum kesimlerinden, aĢağı sınıf gazinolarından, minibüslerden, üst sınıf eglence yerlerine, kibar lokallere dek girmeyi baĢarmıĢtır.” 70

70 _{Güngür, a.g.y, s. 97.}

20. yüzyılın en sorunlu sosyal sorunlarından biri olan göç olgusu sınırlar ve sınıflar kaymalarını yaĢadığından, sonuçları itibariyle kendi coğrafyasını ve kültürünü oluĢturur ki, bu da arabesk kültürdür. Türkiye‟de de yaĢanan göç dalgalarında Anadolu‟nun çeĢitli yerlerinden, farklı forklorik özellikler taĢıyan kültürlerinden, dolayısıyla birbirlerinden ayrı değer taĢıyan gelenek ve normlarından, yaĢam biçimlerinden gelmiĢlerdir. Fakat bu farklılıklarını kente geldiklerinde aynı Ģekilde koruyamazlar, yöresel kültürel değerlerini bir süre korusalar bile bunları mutlaka aĢmak zorundadırlar. Karadenizlinin, Urfalının, Kayserilinin aynı mahalle ve ya kahvede yaĢarken, eğlenirken, eylerken paylaĢabilecekleri yeni değerlere, davranıĢlara, kurallara yani yeni bir ortak kültürel yapılanmaya gereksinim vardır. Her Ģey bu yeni ortama uyumlanmak durumundadır.

Göç süreci ile baĢlayan zihinsel ve belleksel kitlenme, kimliksiz kuĢakların hazır kültür, Ģablon, kalite ve meta anlayıĢını körükler. Ürün ister meta olsun, ister bir fikir olsun hızla tüketilmelidir. Bu durumda ilginç olan, yüksek gelir düzeyi ile alt gelir düzeyinin aynı marka platformunda buluĢmaları, fikir ve amaç birlikteliği edinmeleri ve aynı savaĢımla aynı metaya uzanma, ulaĢma idealidir. Aradaki tek fark orijinal ürünle, sahte üründür. Amaç aynı, logo aynı, sembol aynıdır. Arabesk kültürde bu bağımlılık öyle ileri gider ki, sahte bir tekstil markası pantolon bulabilme kolaylığını, sahte bir Picasso bulma kolaylığı izler.71

Arabesk olgusunun bir diğer önemli alanı tüketimle ilgili boyutudur. Türkiye bir sanayi sonrası toplumu olma özelliği ile 1980‟li yıllarda tüketim toplumu olma yolunda hızlı bir geliĢme süreci yaĢamıĢtır.

Türkiye‟de kendine ait sektör üretiminin hızı ile doğru orantılı biçimde geliĢmiĢ olan arabesk üretimi ve tüketimi hangi koĢullar içinde geliĢmiĢse, kitsch‟in de aynı Ģekilde yayıldığı görülmektedir. Sanayi devriminin bir yan ürünü olarak

71 _{Feza Özer, Resim Sanatında Yirminci Yüzyıla Yansımayan Gelenek, Kitsch Bağlamında Arabeskin}

Postmodern Yanılmasının diğer Kültür ve Sanat Olgularını KuĢatması, Mimar Sinan Üniversitesi, Resim Anasanat Dalı, Sanatta Yeterlik Eser Metni, 2003, s. 9.

ortaya çıkan kitsch, ekonomik geliĢmelere bağlı olarak, yayılabilen bir olgu olarak arabesk kültürün içinde yaĢamıĢ ve özellikle 1980‟lerden sonra giderek önemli hale gelmiĢtir. Kitsch‟e ait tarihsel geliĢim süreci 1980‟lerden sonra Türkiye‟de sosyal yaĢam içinde özellikle popüler kültürün baskın hale gelmesi Ģeklinde yaĢanmaya baĢlanmıĢtır. 1980‟lerde yayılımı artan popüler kültürel süreç 1985‟e dek büyümesini sürdürmüĢ ve sonrasında da etkisinden ciddi bir Ģey kaybetmeksizin günümüze kadar ulaĢmıĢtır. Kitsch, tarih içinde popüler kültürün bünyesinde yeĢermiĢ, geliĢmiĢ ve etkili hale gelmiĢtir. 1980‟li yılların baĢlarına ait kültürel geliĢmelere bu yönden bakıldığı zaman kitsch‟i yaygın kılan popüler kültüre ait değerlerin geliĢimi de kendini göstermektedir.

Tüketime bağlı kültürel ve kimliksel süreçler 1980‟lerden sonra yeni oluĢumları harekete geçirmiĢ ve bu özelliği ile arabesk kavramı Türkiye‟de köklü bir oluĢum olarak kendini var etmiĢtir.

Arabesk bir lümpen kültürdür, bir ara kültürdür. Bununla birlikte arabeskin temelinde yer alan ana kavramın tüketim olduğunu da unutmamak gerekir. Bu tüketim, elbette bir ekonomik kavram değil, bir toplumbilimsel kavramdır. Amacı tüketimin tüketim için gerçekleĢtirilmesidir. Tüketimin herhangi bir değer üretme süreci içermemesidir. Arabeski ve kiçi oluĢturan temel yönsemelerin hiçbirinde gündelik ve sıradan bir tüketim eğiliminin aĢıldığı görülemez. Aksine, kitle üretimi, tüketimi de belirlemektedir. Biricik (unique) üretimler değil, çoğul üretimler artık esastır ve bunların tümü de kitle iletiĢim araçlarının geliĢtirdiği tüketim kavramı tarafından beslenmektedir. Gündelik yaĢamda kitlenin tüketime yönlendirilmesi değildir önemli olan. Sistemi ayakta tutmak için gerekli olan yaklaĢım, aslında, yeniden üretim (reproduction) boyutunun öne çıkarılması önemlidir. Esas olan yeniden üretim olunca, özgün olanın yerini de temsili (representative) olan alacaktır. Tüketimin taklitle yaĢadığı karmaĢık iliĢkinin kesiĢtiği nokta budur.72

72

Hasan Bülent Kahraman, Postmodernite ile Modernite Arasında Türkiye, Agora Kitaplığı, 2. basım, Ġstanbul, 2007, s. 76.

Sanat da bu durumun içinde önemli bir unsurdur. Her Ģeyin yeni ortama uygun olmasının arandığı bir durumda sanatında ortaya çıkan yeni gereksinmelere yanıt verebilecek, kolay ulaĢılabilir, bu özelliği ile de kolay tüketilebilir olması gerekliydi. Bu tür geleneksel kültür değerlerinden kopmak üzere olan, ancak kent yaĢamına da henüz uyum sağlayamamıĢ bu yeni arabesk kültürü sanatsal ürün açısından ise tüm bu koĢulların sonuçlarını nitelik özellikleri olarak bünyesinde barındıran kitsch nesneler olarak ortaya çıktı.

Bu nesneler biçimsel ve nitelik özellikler açısından eklektik, kavramsal açıdan ise tüm bu kozmopolit sosyal koĢulların sonuçlarını bünyesinde barındıran türdendir. Aynı zamanda bu sanatsal nesneler Anadolu‟nun değiĢik alt kültür ortamlarından, kentin kozmopolit kültür ortamına gelmiĢ bu insanların ortak beğeni düzeylerine seslenebilmeli onları bu beğeni haresinde toplayabilmelidir. Bu sanat ürününde ortak ve vasat estetik kriterler anlamına gelir ki tüm bu özellikler kitsch kavramının altını dolduran estetik kriterlerdir.