MIGA’ Nın Genel Garanti Kapsamı - İKİ TARAFLI YATIRIM ANTLAŞMALARI

II. İKİ TARAFLI YATIRIM ANTLAŞMALARI

4. MIGA’ Nın Genel Garanti Kapsamı

MIGA’nın garanti faaliyetini biçimlendiren kurallar zaman içerisinde gelişmekte olan küresel ekonomi anlayışının bir etkisi olarak direktörler kurulu nazarında öngörülecek hususular dahilinde esnek bir anlayışa sahiptir ve güncel ekonomik şartlar dahilinde oluşabilen yatırım akışlarına cevap verebilecek nitelikte bir koruma refleksi geliştirebilecek üzere yapılandırılmıştır.

a. MIGA Tarafından Garanti Edilen Yatırım Türleri

Her şeyden önce MIGA bir yatırımı garanti prosedürü içerisine dâhil etmeden önce yatırımın ev sahibi ülkenin ekonomik kalkınmasına olumlu etkisini araştırır ve söz konusu yatırımın yapısal sağlamlığı hususunda tatmin olmak ister. Yatırımın ev sahibi ülke hukuku dahilinde mevzuata dair uygunluğu da MIGA’nın garanti ettiği yatırım çeşitleri için önemli bir etkendir.

Uluslararası yatırım hukukunun esaslarında yer alan adil ve eşit muameleyi gözeten hususlar da pek tabiki yatırım ortamının güvenilirliği açısından MIGA sözleşmesinin ilgili maddelerinde yer almaktadır.188

187

TİRYAKİOĞLU, s. 143.

188_{MIGA Sözleşmesi, md. 12 “ Uygun Yatırımlar”}

(a) Uygun Yatırımlar bu tür bir yatırımda sermaye sahiplen tarafından açılan veya garanti edilen orta veya uzun vadeli krediler de dahil ormak üzere sermaye yatırımını ve kurul'ca belirlenecek doğrudan yatırım biçimlerini kapsayacaktır.

(b) Kurul, özel çoğunlukla, bu uygunluk sınırını, diğer orta veya uzun vadeli yatırım biçimllerini de içerecek şekilde genişletebilir. Ancak, yukarıda (a) Bölümünde anılanlar dışındaki krediler, Kuruluşça karşılanmış veya karşılanacak belirli bir yatırıma ilişkin olmaları durumunda uygun sayılabilirler.

(c) Garantiler, garantinin tescili için yapılan başvurunun kuruluşça yerine getirilmesini müteakiben uygulanmaya başlanan yatırımlarla sınırlandırılacaktır.Bu tür yatırımlar,

(ı) Mevcut bir yatırımı modernize etmek, genişletmek veya geliştirmek ıçm yapılan her türlü döviz transferini,

MIGA sözleşmesi dahilinde garanti altına alınan yatırımlar için mali bir girdinin zorunlu olması gerekemektedir. Patent, franchising sözleşmeleri, know-how gibi işbirliği biçimleri de MIGA korumasının yatırım dahilindeki hükümlerini kapsamaktadır.189

Söz konusu yatırımların MIGA tarafından garanti edilebilmesine ilişkin bir diğer önemli şart ise MIGA’ya üyeliği bulunan gelişmekte olan ülkeler dahilinde yapılmış olmasıdır.190

MIGA portföy yatırımlarını politik riskler kapsamına dahil ederek bir çok ulusal sigorta kuruluşuna ayrılmaktadır. İki taraflı yatırım antlaşmaları dahilindeki yatırım tanımının portföy yatırımlarını da kapsaması gerektiğini destekleyen görüşler dahilindeki tartışmalardan yola çıkarak. MIGA portföy yatırımlarına sağlamış bulduğu politik risk sigortaları dahilinde bu yatırımların teşvikinde önemli bir rol oynamaktadır.191

b. MIGA Tarafından Uygun Görülen Yatırımcılar

MIGA sözleşmesine göre öngörülen şartların hayata geçirilmiş olması durumunda hem tüzel kişi hem de gerçek kişi yatırımcıların kuruluşun sağladığı imtiyaz ve garantilerden fayda sağlayabilmesi mümkündür. MIGA sözleşmesi yatırımcıların tabi olduğu ve uyması gereken zorunlu hususları detaylı bir biçimde ifade etmektedir.192

(ii) evsahibi ülkede kullanılmadığı taktirde ülke dışına transfer edilecek mevcut yatırım kazançlarının kullanımını kapsayabilir.

(d) Kuruluş bir yatırımı garanti ederken aşağıda sayılan kusurlar bakımından tatmin olmalıdır : (i) yatırımın ekonomik sağlamlığı ve evsahibi ülkenin kalkınmasına katkısı;

(ii) yatırımın evsahibi ülke kanunları ve mevzuatına uyguüluğu;

'(iii) yatırımın evsahibi ülkenin açıklanmış öncelikleri ve kalkınma hedefleriyle tutarlılığı;

(iv) evsahibi ülkede bu tür bir yatırıma karşı adil ve eşit muamele ve kanunî gözetimin sağlanması da dahil olmak üzere yatırım ortamının güvenilirliği.” (RG. 2.6.1988-19830)

189

MIGA Sözleşmesi, md. 12; MIGA Uygulama Kuralları, m. 102-108; KAYIHAN, s. 418.

190_{MIGA Sözleşmesi, md. 14.}

191_{SHIHATA, Foreign Investment, s. 162; SORNARAJAH, Portfolio Investments, s. 517.} 192_{MIGA Sözleşmesi,, md. 13: “Uygun Yatırımcılar}

c. MIGA’ nın Karşılayabileceği Risk Türleri

MIGA sözleşmesi madde 2(a)193 da belirtildiği üzere üyenin bir başka üye ülke dahilindeki yatırımları sebebiyle muhattap olacağı ticari olmayan risklere karşı garanti kapsamını düzenlemektedir.

MIGA ticari olmayan yani politik risk türü kapsamına giren dört farklı risk çeşidini garanti kapsamına almaktadır.

Bunlar:

 Döviz transferi

 Kamulaştırma ve benzeri tedbirler  Sözleşmenin ihlali

 Savaş ve iç kargaşa hali

aa. Döviz Transferi

MIGA sözleşmesinde garanti sahibi yatırımcının transfer müracatının makul süre içinde karşılanamaması da dahil olmak üzere, ev sahibi ülkenin parasının serbestçe kullanılabilir bir paraya veya garanti sahibi tarafından kabul edilen bir döviz cinsine çevrilmesi suretiyle yurt dışına transferine, ev sahibi hükümetin kısıtlama getirmesi hususu dahilinde “döviz transferi” başlığı altında karşılanan

(i) bu özel kişi evsahibi üllke haricinde bir üyenin vatandaşı olması;

(ii) bu tüzelkişilik ve onun ana iş merkezinin bir üye ülkede kurulu olması veya sermayesinin çoğunluğuna bir üye veya üyeler veya bunların tebaalarının sahip olması. Ancak bu sayılanların hiçbirinde üye ülke aynı zamanda evsahibi ülke durumunda bulunmamalıdır ve,

(iii) bu tüzelkişiliğin, özel sektöre ait olsun veya olmasın ticarî amaçla çalışması;

(b) Yatırımcının birden çok ülkenin vatandaşlığına sahip olması halinde; yukarıda (a) bölümünün amaçlan jçın bir üyenin milliyeti üye olmayan ülkenin milliyetine göre ve evsahı bı ülikenin milliyeti herhangi bir başka üyenin milliyetine göreöncelik kazanacaktır.

(c) Kurul, yatırımcı ve »evsahibi ülkenin ortak başvurusu üzerine, özel çoğunluk kararıyla, uygunluk tanımını, evsahibi ülkenin tebaası olan bir özel kişiye veya evsahibi ülkede şirket kurmuş veya sermayesinin çoğunluğuna tebaasının sahip olduğu bir tüzelkişiliğe genişletebilir ancak, yatırım yapılan kıymetler evsahibi ülke dışından getirilmiş olmalıdır.” (RG. 2.6.1988-19830)

193_{“Diğer üye ülkelere, bir ülkedeki yatırımları nedeniyle maruz kalabilecekleri}

gayrı ticarî risklere karşı, mükerrer ve ortak sigortalamalar da dahil olmak üzere ga ranti tesis edecektir”

riskler ana başlığı içerisinde değerlendirilmektedir. 194

Yatırımcının yerel para biriminin yatırım yapılan ülke dışına transfer için döviz cindsinden çevrilememesinden doğan zararlara karşı koruma sağlayan bu madde195

ışığında MIGA garanti szöleşmesinde belirtilen para birimde tazminat öder.196

bb. Kamulaştırma ve Benzeri Tedbirler

Çalışmamızın önceki bölümlerinde bahsettiğimiz gibi ev sahibi ülkelerin kamulaştırma ve benzer mülkiyet haklarına mudahale eden faaliyetleri devletlerin hukuki ve idari tasarrufları ışığında gelişebileceği gibi ev sahibi devletin yatırımcıyı mülkiyetin kendisine ait hususunu gerçekten edinmeden mülkiyetin normal yararlarını kullanmaktan alı koyduğu zaman içerisnde gelişen işlemleri197

yahut nitelikli ihmalleri sonucu da gerçekleşebilir. Bu çeşit müdahaleler yatırımcıyı zor durumda bırakmakta ve ekonomik anlamda hüsrana uğratmaktadır.

MIGA bahsettiğimiz tip dahilindeki kamulaştırmaları da garanti kapsamına almakta ve detaylı bir şekilde koruma sağlamaktadır.

MIGA sözleşmesinin ilgili maddesinde garanti kapsamı dışında tuttuğu yatırımlar ise belirtilmiştir. Bu yatırımlar: ev sahibi hükümetlerin kendi topraklarında genelde uygulanmak üzere ekonomik faaliyetleri düzenleme amacına yönelik olarak aldıkları yansız tedbirler olarak adlandırılmakta ve198

kamu güvenliğinin sağlanmasına yönelik iyi niyetli müdahaleler ışığında ileriye dönük pozitif çevresel faktörleri ve zorunlu ekonomik nitelikleri sağlamaları gerekmektdir.

194_{MIGA Sözleşmesi, md. 11(i). Döviz Transferi: Garanti sahibinin bu tür bir transfer müracaatının}

makul bir süre içinde karşılanamaması da dahil olmak üzere, evsahibi ülkenin parasının serbestçe kullanılabilir para veya garanti sahibinin de kabul edeceği bir döviz cinsinden yurt dışına transferine evsahibi hükümetin getirdiği kısıtlamalar.

195_{Daha fazla bilgi için bkz. MIGA Uygulama Kuralları} 196_{http://www.MIGA.org/documents/IGG07tur.pdf} 197_{De facto; sürüngen, dolaylı kamulaştırma olarak anılır.} 198

MIGA Sözleşmesi, md. 11(ii): “Kamulaştırma ve Benzeri Tedbirler: Hükümetlerin kendi

topraklarında genelde uygulanmak üzere ekonomik faaliyetleri düzenleme amacına yönelik olarak aldıkları yansız tedbirler hariç olmak üzere,garanti sahibini yatırımının mülkiyetinden veya denetiminden veya elde edeceği önemli bir çıkardan mahrum edecek şekilde evsahibi hükümet tarafından alınan herhangi bir hukukî veya idarî tedbir”

75 cc. Sözleşmenin İhlali

MIGA Ev sahibi ülkenin, garanti sahibi ile yaptığı sözleşmeyi ihlalinden doğan riskleri garanti altına almakta bu çeşit garanti oluşumu ise belirli şartlar halinde bağlı olarak ortaya çıkmakta ve madde kapsamı dahilinde değerlendirilmektedir. Bu şartlar:

 Garanti sahibinin sözleşmenin, ihlal edildiğini veya tanınmadığını saptamak için bir yargı veya tahkim merciine başvurma hakkının olmaması,

 Söz konusu yargı merciin, MIGA Sözleşmesi içerisinde yer alan kuruluşun kuralları dahilde belirlenmiş olan süre içerisinde herhangi bir karara varamamış olması,

 Ve söz konusu yargı mercii tarafından verilmiş olan kararların hiçbir şekilde uygulanamaması durumları, olarak sıralanabilir.199

dd. Savaş ve İç Kargaşa Hali

Ülkenin kontrolü dışında gelişen durumlardan olan iç çatışma, askeri harekat ve uluslararası silahlı çatışma halleri MIGA tarafından bu hallerin sebep olduğu zararı oranında garanti altına alınmaktadır

İç çatışmadan kaynaklanan kargaşa hallerinin temelinin politik ve ideolojik nitelikteki topluluk hareketlerinden meydana gelmiş olması gerekmekteyken terörist eylemler hususlarında ise MIGA garanti sağlamamakta sadece bu eylemler siyasal bazlı sebepler neticesiyle ortaya çıkmış ise MIGA yönetim kurulu garantinin kapsamını söz konusu eylemler dahilinde genişletebilmektedir.200

MIGA tarafından garanti kapsamına alınan yatırımların incelediğimiz madde dahilinde sadece ev sahibi ülke toprakları üzerinde gerçekleşmesi şartı aranırken çok ender durumlarda ev sahibi ülke toprakları dışında gelişen fakat etkileri uluslararsı boyuta taşınıp ev sahibi ülkedeki yatırım projeleri üzerinde somut ve yıkkıcı

199_{MIGA Sözleşmesi, md. 11(iii): “Evsahibi Hükümetin garanti sahibi ile yaptığı sözleşmeyi herhangi}

bir ihlali veya tanımayışı ki, (a) garanti sahibinin bu ibJlali veya tanımayışı saptamak için bir yargı veya tahkim merciine başvurmak imkânı olmaması veya (b) sözkonusu merci garanti sözleşmelerinde Kuruluşun kuralların uygun olarak belirlenecek zaman içinde herhangi bir karara varamaması veya (c) böyle bir kararın uygulanamaması ve”

200

zararlara yol açan savaş ve iç kargaşa halleri de koruma kapsamına girebilmektedir.201

Belgede Yeni Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde çok uluslu şirketler (sayfa 71-76)