Yabancı ülke vatandaşının Türk Mahkemesinde boşanma, ayrılık, evlenmenin
iptali davası açıp açamayacağı, Türk Mahkemelerinin bu davalardaki uluslar arası yetkisi, hangi ülke hukukunun uygulanacağı, yargılama usulünün ne olduğu gibi konular 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) ile uluslar arası sözleşmelerde düzenlenmiştir438.
MÖHUK’a göre aile hukukuna ilişkin yabancı mahkeme kararlarının tanıma ve tenfizi görevi de aile mahkemelerine ait bulunmaktadır.
Yabancı bir ülkede verilen boşanma, ayrılık evlenmenin iptali, velayet nafaka, çocuk teslimi gibi konulardaki karaların Türkiye’de uygulanmasını sağlamak amacıyla “Tenfiz” ve “Tanıma” kararlarının özelliği, koşulları da MÖHUK’ da açıklanmıştır.
1.1. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tenfizi
Yabancı ülke mahkemesince özel hukuka ilişkin verilip kesinleşmiş bulunan bir karara dayanılarak Türkiye’de işlem yapılması, icraya konulması gerektiriyorsa; yetkili Türk Mahkemesinden yabancı mahkeme kararlarının “Tenfizine” dair karar verilmesi gerekir439.
1.1.1. Tenfizin Şartları
Yetkili Aile Mahkemesinin yabancı ilamın Tenfizine karar verebilmesi için bazı
koşulların gerçekleşmiş olması gerekir.
436 Şener, s. 1998; Akıntürk, s. 222; Zevkliler, s. 857.
437 Öztan, s. 360; Köprülü/Kaneti, s. 109; Oğuzman/Dural, s. 107. 438 Şimşek, s. 53.
1.1.1.1. Tenfizi istenen kararın mahkemece verilmesi
Tenfizi istenen kararın yabancı bir mahkeme tarafından verilmiş olası gerekir. Buna karşılık, boşanma kararı yabancı mahkemeden değil de, örneğin belediye tarafından alınmış ise tenfizi istenmeyecektir. Bu koşulun gerçekleşmemiş olması halinde diğer koşullara bakılmaksızın tenfiz isteğinin reddi gerekecektir440.
1.1.1.2. Yabancı mahkeme kararının kesinleşmiş olması
Tenfizi istenen boşanma kararının kesinleşmiş olması gerekir. Yabancı mahkeme kararının kesinleşmesi araştırılırken, o kararı veren mahkemenin tabi olduğu hukuka uygun olup olmadığına dikkat edilecek, o devlet kananlarına göre kesinleşmiş olacaktır441.
1.1.1.3. Tenfiz kararı alınması
Boşanma, ayrılık veya evlenmenin butlan veya feshi ile ilgili yabancı mahkeme kararının,kesinleşmesi yanında yetkili ve görevli Aile Mahkemesinden bu konuda tenfiz kararı alınmasıdır.
1.1.2. Mahkemenin Tenfize Karar Verebilme Şartları
Mahkemece yabancı mahkemece verilen boşanma kararının tenfizine karar verebilmesi için yukarıdaki şartlar dışında diğer bazı şartları da oluşup oluşmadığına bakması gerekmektedir. MÖHUK ‘un 54’ üncü maddesi gereğince yetkili mahkeme tenfiz kararını aşağıdaki şartlar dairesinde verir.
1.1.2.1. Karşılılık esası
Tenfizi istenen yabancı boşanma ilamın verildiği devlet ile Türkiye Cumhuriyeti Devleti arasında mahkeme kararlarının tenfizine olanaklı kılan karşılılık ilkesi gerçekleşmiş olmalıdır. Yabancı mahkeme kararının Türkiye’de tenfiz edilebilmesi için Türkiye Cumhuriyeti ile ilamın verildiği devlet arasında karşılıklığı kabul eden bir sözleşme veya o yabancı devlette Türk mahkemelerinden verilmiş ilamların tenfizini kabul eden bir kanun hükmünün veya bu konuda fiili bir uygulamanın olması gerekir.
440 Özuğur, 2008, s. 1214; Şişmek, s. 56. 441 Özuğur, 2008, s. 1214; Şimşek, s. 56.
1.1.2.2. İlamın Türk mahkemelerinin kesin yetkisine girmeyen bir konuda
verilmiş olması
Tenfizi istenilen yabancı ilamın Türk Mahkemelerinin kesin yetkisine girmeyen bir konuda verilmiş olması gerekir. Boşanma, ayrılık, evlenmenin iptalne karar vermek münhasıran Türk Mahkemelerinin yetkisine giren konulardan olmadığından yabancı mahkemelerce bu konularda verilmiş kesinleşmiş kararların Türkiye’de tenfizi istenebilir.
1.1.2.3. Tenfizi istenen kararın Türk Kamu düzenine açıkça aykırı olmaması Tenfiz kararı verilebilmesi için yabancı hükmün kamu düzenine açıkça aykırı bulunmaması gerekir442. Yabancı mahkemede taraflar usulüne uygun davet edimleş olmalarına rağmen davalıya savunma hakkı verilmemiş olması veya yabancı mahkeme kararının Türk kamu düzenine sonuçları itibariyle aykırı olduğu, aile düzenini yıkıcı, sarsıcı netice doğurduğu hallerde kamu düzenine açıkça aykırılık görüldüğünden kamu düzenine aykırılık olduğundan tenfiz istemi reddedilecektir. 1.1.2.4. Kendisine karşı tenfiz istenen kişiye o yer kanunları uyarıca usulüne
uygun savunma hakkı verilmiş olması
Türk mahkemesindeki tenfiz davasında davalı olan kişi, yabancı mahkemeye usulüne uygun bir şekilde çağrılmamış veya o mahkemede temsil edilmemiş yahut bu kanunlara aykırı bir şekilde gıyabında hüküm verilmiş bulunabilir. İşte bu gibi durumların gerçekleşmesi halinde ilgili bu hususlardan birine dayanarak tenfiz istemine itiraz ederse tenfiz kararı verilemeyecektir. Boşanma, aykırılık ve evlenmenin iptali ile ilgili tenfiz istemlerinin savunma haklarına uyulduğunu kanıtlama yükü tenfiz isteyen tarafa ait olacaktır.
442 “…Tanınması istenen yabancı boşanma kararı verilirken; savunma hakkının ihlal edilmiş olması, Türk kamu düzenine açık aykırılık oluşturur. Savunma hakkı ihlal edilerek verilmiş bir yabancı boşanma kararının tanınması ve tenfizi 2675 Sayılı Yasanın 38/c maddesi uyarınca mümkün değildir”, Yrg. 2. HD., 2005/10735 E., 2005/13428 K., 04.10.2005 T., “…Yabancı boşanma kararında; velayetleri annelerine verilen müşterek çocuklar için iştirak nafakasına hükmedilmemiş olması ve babanın çocuklarla kişisel ilişkisinin düzenlenmemesi, bu düzenlemenin çocuk koruma kurumunun tavsiyesinden sonraya bırakılması, Türk kamu düzenine açıkça aykırılık oluşturmaz. Zira, baba kişisel ilişkinin düzenlenmesini, sonradan isteyebileceği gibi, sonradan da çocuklar için iştirak nafakası istenebilir. Hükmün, bu konularda eksiklik taşıması kamu düzenini zedelemez. Yabancı mahkeme, tarafların müşterek milli hukuku olan Türk Hukukuna göre boşanma kararı verdiğine göre, davanın kabulüne karar verilmesi gerekir”,”, Yrg. 2. HD., 2004/3609 E., 2004/4423 K., 07.04.2004 T., (kararlar yayınlanmamıştır)
1.2. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması
Yabancı mahkeme ilamının kesin hüküm ve kesin delil olarak kabul edilebilmesi yabancı ilamın tanıma şartlarını taşıdığının mahkemece tespitine bağlıdır.
5718 sayılı MÖHUK’un 58. maddesine göre tanımada 54. maddenin birinci fıkrasının a bendi uygulanmaz. Buna göre tanımada da 5718 sayılı Kanunun 54. maddesindeki şartlar aranacaktır. Fakat karşılılık esası şartı aranmayacaktır. İhtilafsız kaza kararlarının tanınmasında da karşılılık aranmayacaktır443.
Bir yabancı mahkeme kararının icra kabiliyeti varsa bu kararların tenfizi istenmeden, sadece tanınmasının istenmesi de mümkündür.
Kesinleşmemiş olan yabancı mahkeme ilamlarının tenfizi istenemeyeceği gibi, tanınması da istenemez. Yabancı mahkemelerden verilen ihtilafsız kaza kararlarının tanınması da, yabancı mahkeme ilamlarının tanınması hükümlerine tabi tutulmuştur. Tanıma ilamının etkisi tanıma kararında değil, yabancı mahkeme kararının verildiği andan itibaren kesin hüküm kuvveti taşıyacaktır444.
1.3. Tenfiz ve Tanımada Yargılama Usulü
Tenfiz ve tanıma davaları için daha önce görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi iken, 4787 sayı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Göreve Yargılama Usullerine Dair Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte, Aile Mahkemesi olarak değişmiştir.
Tenfiz ve tanıma karalarında yetkili mahkeme; kendisine tenfiz veya tanıma kararı istenen kişinin Türkiye’deki yerleşim yeri, yoksa sakin olduğu yer mahkemesi, Türkiye’de yerleşim yeri ve sakin olduğu yer mevcut değilse Ankara, İstanbul veya İzmir mahkemelerinden birinden istenebilir. (5718 sayılı Kanun 51/2 madde ).
Tenfiz ve tanıma istekleri dilekçe ile yetkili Aile Mahkemesinde hasımlı dava ile görülür (5718 s. Kanun m. 53). Bu dava hasımsız olarak açılıp incelenmez, mutlaka aleyhine tenfiz kararı istenen kişinin hasım gösterilmesi gerekir445.
443 “… Yabancı mahkeme ilamının kesin delil veya kesin hüküm olarak kabul edilmesi yabancı ilamın tenfiz şartlarını taşıdığının mahkemece tespitine bağlıdır. Tanımada 54’üncü maddenin 1. fıkrasının (a) bendi uygulanmaz, hükmünü içermekte olup, 58/2, maddesi ise; ihtilafsız kaza kararlarının tanınması imkan dahilindedir. Mahkemece delillerin bu çerçevede değerlendirilerek sonucu itibariyle karar vermek gerekirken yazılı şekilde hüküm kurulması doğru görülmemiştir”, Yrg. 2. HD., 2008/10952 E., 2008/14149 K., 27.10.2008 T., (karar yayınlanmamıştır)
444 Çelikel, Aysel, Milletlerarası Özel Hukuk, Ankara 2004,Ezgi Kitabevi, s. 403; Nomer, Engin, Milletlerarası Usul Hukuku, Yetkin Yayınevi, Ankara 2002, s. 400.
Tenfiz dilekçesinde bulunacak hususlar 5718 sayılı Kanunun 52. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre tenfiz dilekçesinde tarafların, varsa kanuni, temsilcilerinin ad, soyad, adresleri, tenfiz veya tanımaya konu olan yabancı mahkemenin adı , ilamın tarih , numarası ve hükmün özeti yazılır. Tenfiz sadece hükmün bir kısmı hakkında isteniyorsa bu kısmın hangi kısım olduğu açıkça belirtilmelidir.
Tanıma ve tenfiz dilekçesine446 5718 sayılı Kanunun 53. maddesine göre; Yabancı Mahkeme ilamının o ülke makamlarınca usulen onanmış aslı ve onanmış tercümesi ile ilamın kesinleştiğini gösteren ve o ülke makamlarınca usulen onanmış yazı veya belge ile onanmış tercümesi eklenmelidir.
Tenfiz ve tanıma davaları Aile Mahkemelerinde basit yargılama usulüne göre çözümlenip sonuçlandırılır. Yabancı mahkeme kararına konu olan uyuşmazlığın esasına yönelik inceleme yapılamaz447. Yabancı karada uygulanmış usul hükümleri ile maddi ve hukuki tespitler tanıma ve tenfizin konusu dışındadır448.
Karşı taraf 5718 sayılı Kanunun 55. maddesinin 2. fıkrasına göre; tanıma ve tenfiz koşullarının bulunmadığını, yabancı mahkeme ilamının kısmen veya tamamen yerine getirilmiş olduğunu, yabancı ilamın yerine getirilmesine engel bir sebebin ortaya çıkmış olduğunu öne sürerek itiraz edebilir.
445 “…2675 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanunun 36. maddesi uyarınca tenfiz davasında diğer eşe husumet yöneltilmesi, aynı Kanunun 39/1. maddesi hükümlerine uygun olarak tenfiz istemine ilişkin dilekçenin, duruşma günü ile birlikte karşı tarafa tebliğ edilmesi, duruşmada basit yargılama usulü hükümlerine göre istemin incelenerek karara bağlanması gerekir.Mahkemece sözü edilen Kanun hükümlerine aykırı biçimde hasımsız olarak açılan davanın, taraf teşkili yapılmaksızın duruşma açılarak karşı tarafa savunma imkanı verilmeden kabulü usul ve yasaya aykırıdır.” Yrg. 2. HD., 2004/6733 E., 2004/7858 K., 15.06.2004 T., (uyap mevzuat programı)
446 “…Tenfiz ve tanımada dava dilekçesine, MÖHUK'un 37/1. maddesinde öngörülen yabancı mahkeme ilamının o ülke makamlarınca usulen onanmış aslının veya aslına uygunluğu onanmış sureti ve onanmış tercümesinin, ilamın kesinleştiğini gösteren o ülke makamlarınca usulen onanmış yazı veya belge ile onanmış tercümesinin eklenmesi gerekir”. Yrg. 3. HD. 2006/403 E., 2006/11806 K., 28.09.2006 T., (uyap mevzuat programı).
447 “… Tenfizi talep edilen yabancı mahkeme kararında; tarafların boşanmalarına, emeklilik haklarının denkleştirilmesine karar verilmiş, olaylar ve karar gerekçeleri kısmında; “Taraflar boşanma davasında temyiz ve kanun yollarından feragat etmişlerdir, ZPO- Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu 313/a maddesi 2. fıkrası uyarınca olaylar ve karar gerekçelerine gerek yoktur.” Ortada kesinleşmiş bir mahkeme kararı olduğu için, gerek yabancı kararda uygulanmış olan usul, gerekse kararda yer alan maddi ve hukuki tespitler tanıma ve tenfiz hükmünün inceleme konusu dışındadır”, Yrg. 2. HD. 2006/19972 E., 2007/15298 K., 08.11.2007 T., ( karar yayınlanmamıştır)
448 “…Yabancı kararda uygulanmış usul hükümleri ile maddi ve hukuki tespitler tanıma ve tenfizin konusu dışındadır. Bu sebeple tanıma ya da tenfizi istenilen yabancı kararla ilgili kesinleşmiş ilamın mahkemeye ibrazı yeterlidir. Açıklanan nedenlerle davanın kabulü gerekir”, Yrg. 2. HD., 2006/5084 E., 2006/1142 K., 19.07.2006 T., (karar yayınlanmamıştır).
5718 sayılı Kanunun 56. maddesine göre; Aile Mahkemesi yabancı mahkeme ilamının kısmen veya tamamen tenfizine veya istemin reddine karar verebilir449.
Davacı , yabancı mahkeme ilamında bulunmayan bir istekte bulunamaz.
Tenfizine karar verilen yabancı mahkeme ilamları Türk mahkemelerinden verilmiş ilamlar gibi icra olunur (MÖHUK. m. 57/1 ).
Yabancı mahkeme boşanma, ayrılık veya evliliğin iptali veya feshi kararının, mahkeme kararı niteliği taşımaması, daha önce icra edilmiş olması veya karşılıklılık esası bulunmaması gibi engel bir sebebin çıkması halinde tenfiz ve tanıma istemi reddedilecektir.