MiĢer diyalekti Tatarcanın Batı diyalektini oluĢturur. MiĢerler 15. asırda Rus devleti hizmetinde çalıĢmıĢlar; Kazan hanlığının Rusların hâkimiyetine girmesinde önemli rol oynamıĢlardır. Bunun sonucunda çarlık Rusyası tarafından Mordva Cumhuriyetine, Ryazan, Tambov, Penza, Ulyanovsk, KuybiĢev Ģehirlerine, Kama ve Ġdil boylarına yerleĢtirilmiĢlerdir. Bugün Tataristanın
Güneybatı, ÇuvaĢ Cumhuriyetinin güney, Ulyanovsk ülkesinin kuzey bölgelerindeki MiĢerlerde 17. yy. ortalarında Gorki bölgesinden gelip yerleĢmiĢ olan Tatarlardır. MiĢerlere ―YomıĢlı Tatarlar‖ da denilir.
MiĢer (Batı) Diyalekti Ağızlarının Ses Özellikleri: MiĢer diyalekti kendi için üç ağza ayrılmakta:
ts’leĢtirici ağızlar: Bu ağza ÇiĢtay, Sérgaç, Çüprelé, Melekes girer.
ç’leĢtirici ağızlar: Bu gruba Téminkow, Lembre, Böré boyu ağızları
girer.
Karma ağızlar: Bu gruba Küznetsk, Xvalın ağızları girer.
3.2.1 ts’leĢtirici Ağızlar: Bunlar Çistay, Sérgaç, Çüprelé, Melekes ağızlarıdır.
3.2.1.1 Çistay Ağzı: ÇiĢtay ağzına Tataristan‘ın Aksubay, Alekséyewsk, Elki, KuybıĢew, Oktyabr, ÇirméĢen, Çistay bölgelerinde ve KuybiĢew ülkesinin bazı köylerinde yaĢayan MiĢerler girer.
Ağız, Orta diyalektin Minzele, Kazan artı, Taw yağı ağızlarından değiĢtirilerek alınmıĢ. Ses özelliklerine gelince:
3.2.1.1.1 a ünlüsü: Kelimenin birinci hecesinde açık a sesi dudaksıllaĢtırılmadan söylenir: bala, kala, tal, yal vb.
3.2.1.1.2 o—ö — ı—é (ê): o—ö sesleri düz ve dar ı—i ünlülerine, u. ü ünlüleri de geniĢleyerek o, ö ünlülerine dönüĢür: könél, kénél < künél, tétén < tötén, bétén < bötén, bégén, bögén < bügén.
3.2.1.1.3 y — Ø: Ġç seste kalan y ünsüzleri genellikle düĢürülür: kimak < koymak, kima < koyma, küli < köyli, süli < söyli, örete < öyrete, kurik < koyrık.
3.2.1.1.4 ç — ts: Edebi dildeki ç sesi yerine ts sesi kullanılır: katsı < kayçı, tsay < çey, tsilek < çilek.
3.2.1.1.5 c — y: ÇiĢtay ağzının bilinen özelliklerinden biri de c sesinin y‘leĢmesi: yır < cır, yan < can, éméş < çiméş, yir < cir.
ÇirméĢen Aksubay bölgelerinde y ile birlikte c sesinin de kullanımı görülmektedir. Bazı sözlerde c yerine dc, dz, d, z seslerinin kullanıldığı da görülür: dcir, dzir, dir, zir < cir, dcır, dzır, dır, zır < cır.
3.2.1.1.6 ḳ , ġ — k, g: Art damak ünsüzleri ḳ , ġ ünsüzleri ön damak k, g ünsüzlerine
dönüĢür: karta < ḳ arta, gazeta < ġazeta, karga < ḳ arġa, bagana < baġana.
3.2.1.1.7 Ses ve hece düĢümü: Bazı sözcüklerde ses ve hece düĢümü görülür: tirmen < tégérmen, ü < öy, itü < iltü, ileşü < iyeleşü, etü < eytü, elenü < eylenü, marta < umarta, lan < olan.
3.2.1.1.8 b- — m- // -n — -m: Söz baĢında b sesi ile söz sonundaki n sesi m olur: malan < balan, ülem < ülen.
3.2.2.1 Böri buyı Ağzı: Böri buyı ağzı, BaĢkurdistan‘ın Böri nehri boyunda, Karaydél bölgesinde yaĢayan MiĢerler tarafından konuĢulan ağızdır.
3.2.2.1.1 c — dc, y: Edebi dildeki c sesi yerine dc ve y sesleri paralel kullanılır: dcilek, yilek < cilek, dcil, yil < cil, dcidé, yidé < cidé, dciñ, yiñ < ciñ.
3.2.2.1.2 ç — tç: Ağzın ikinci önemli özelliklerinden biri de ç sesinin tç‘leĢmesidir: tçana < çana, tçırşı < çırşı, tçañ < çañ, tçıya < çıya, tçirleü < çirleü, tçik < çik, tçiklevék < çiklevék.
3.2.2.1.3 y — Ø: y sesi bu ağızda genellikle düĢürülür: söleü < söyleü, süek < söyek, örenü < öyrenü, tüme < töyme, tçü < çöy, süreü < söyreü, küente < köyente, üre < öyre, kü < köy, küe < köye. Bazı sözcüklerde bu olayın tam tersi de görülür: mıyntça < munça, kıyna < kino, kıytap < kitap.
3.2.2.1.4 u, o — ı: ―bu‖,―Ģu‖ zamirlerinden oluĢan sözlerdeki u,o ünlüleri düzleĢmektedir: şılay < şulay, şında < şunda, şılay şıl < şulay şul, bılay < bolay, mında < monda.
3.2.2.1.5 i — e: Bazı sözcüklerde ünlü geniĢlemesi görülür: kem < kim, keben < kiben, kerte < kirte, keşte < kişte, meleş < mileş. Bu sözler BaĢkurt dilinde de e ile söylenmektedir.
3.2.2.1.6 u,ü — o, ö: Edebi dilde dudaksıl u,ü ünlüleri yerine geniĢ Ģekilleri olan o,ö ünlüleri kullanılmaktadır: ocak < ucak, orlau < urlau, bögin < bügin, köñél < küñél, tögél < tügil. ―botka‖ sözcüğünde ise o ünlüsü yerine u sesi kullanılmakta ―butka‖.
3.2.2.1.7 b — p: Tonlu b sesi yerine tonsuz p ünsüzü kullanılmaktadır: pötön < bötén, potak < botak, pétü < bétü, pit < bit, pot < bot, pötörke < bétérgeç.
e sesi bazı sözlerde tam tersi olarak p‘yi b‘ye dönüĢtürür: birtçetke < pérçatka, bıtçak < pıçak, bétçen < péçen.
3.2.2.1.8 f — p: kérpék < kérfék, tuprak <tufrak, yaprak < yafrak. Bu özellik MiĢer diyalektinden baĢka ağızlarda da görülmektedir. Salar dilinde f, p, x sesleri paralel kullanılmaktadır: Fatima, Patima, Xatima.
3.2.2.1.9 k — g: Edebi dilden farklı olarak kelime içinde geçen iç sesteki k ünsüzü g‘ye dönüĢmektedir: pütege < büteke, tıgıldau < tıkıldau, tçigértke < çikértke, kügért < kükért, timér gürek < timér körek.
3.2.2.1.10 m — n: tündek < tümgek, tınau < tomau.
3.2.2.1.11 t — k: kéli < téli, kélénçé < télençi.
3.2.3 Karma Ağızlar:
MiĢer diyalektinin bu grubuna Küznétsk ve Xvalın ağızları girer. Bu ağızlarda ts ve ç sesleri paralel kullanılmaktadır. Bu nedenle Karma ağız olarak adlandırılmaktadır. Bu ağızlar Pénza ülkesinin güneydoğu, Ulyanovsk ülkesinin güney bölgelerine dağılmıĢtır. Ses özelliklerine gelince:
3.2.3.1 c — y: Edebi dildeki c sesi yerine y kullanımı bu ağıza has bir özelliktir: yır < cır, yılı < cılı, yéberü < ciberü, yemgıyat < cemgıyat, yavap < cavap.
3.2.3.2 k — x: Kelimenin her hangi yerinde k ünsüzü yerine x sesi kullanılmakta: xadar < kader, xıwat < kuet , xadır < kadér, waxıt < wakıt, xaza < kaza, exiyat < ekiyet, maxtanu < maktanu, traxtır < traktor.
3.2.3.3 b — m: Bazı sözcükler hem b‘li hem m‘li Ģekilde kullanılmaktadır: mun, bun < muén, mérlégen, mörlögen< börlégen, méré, mörö, nörö, néré <böré, xırban, xırman < korban, beké, meké < beké.
3.2.3.4 metatez: Bazı sözcüklerde metateze de rastlanır: kabak < kapka, yañgılış < yalgış, kımrıtska < kırmıska, eryan < eyren, üçleü < ülçeü, kügele < külege, urnı < urın, küréş < kürşé.
3.2.3.5 b — p: pot < bot, pétté < bétté, pıtpıldık < bıtbıldık.
3.2.3.6 ü — ö, u — o: ocak < ucak, köñöl < küñél, ördek < ürdek, orman < urman.