Metodoloji

Katmanlı işgücü piyasası kuramını ücret farklılıkları üzerinden inceleyen birçok çalışmada, Trost ve Lee (1984) tarafından önerilen, sektör seçimi ve ücret tahminini içeren iki aşamalı tahmin modeli kullanılmıştır (Trost & Lee, 1984). Bu çalışmada da formel ve enformel sektörler arasındaki ücret farklılıkları, Lee ve Trost’ un geliştirmiş olduğu model kullanılarak 1988 ve 2006 yılları için incelenmektedir. Bu modelin çıkış noktası, ücretlerin gözlemlendiği sektörlere dağılımının rastsal olarak gerçekleşmemesinin, ücret tahminlerinde yaratacağı sorundur. Buna göre örneklem seçimi hesaba katılmadığı durumda En Küçük Kareler Yöntemi ile gerçekleştirilen ücret tahminleri sapmalı ve tutarsız sonuçlar vermektedir (Heckman & Hotz, 1986). Uygulanan iki aşamalı bu model sayesinde, çalışanlar arasındaki gözlemlenemeyen niteliksel farklılıklar ücret tahminlerinde hesaba katılmakla beraber, bu çalışmanın ücret farklılıkları temelinde incelediği formel ve enformel sektörlere katılımı belirleyen mekanizmayı da analiz etme imkanı olmaktadır.

İki aşamadan oluşan bu modelde ilk olarak kişilerin sektörlere dağılımını belirleyen etmenler tahmin edilmektedir. Buna göre bireylerin önünde beş ayrı seçenek durmakta ve bunlardan birini seçmektedirler. Bu seçenekleri şöyle sıralamak mümkündür;

• Piyasada çalışmama (j=0)

• Formel sektörde ücretli olarak çalışma (j=1) • Enformel sektörde ücretli olarak çalışma (j=2) • Kendi hesabına çalışma veya İşveren olma(j=3) • Ücretsiz aile işçisi olma (j=4)

Çoklu logit modelinin en yüksek olabilirlik tahminiyle sektör seçim olasılıkları aşağıdaki şekilde hesaplanmaktadır;

33

Ps = exp(Zαs) / [∑exp(Zαj)] (5.1)

Bu denklemde “j” sektörü, “Z” sektör seçimini etkileyen faktörleri temsil etmektedir. Seçimi etkileyen bu faktörler, hem çalışanın tercihleri (arz yanlı faktörler), hem de işverenin tercihleri (talep yanlı faktörler) ile bağlantılı değişkenlerdir. Üretkenlik seviyesinin gözlenebilir bir ölçütü olan beşeri sermayenin göstergesi olarak eğitim düzeyi seçim modelinde bağımsız değişken olarak yer almaktadır. Bunun yanı sıra yaşanılan bölge, evli olup olmama durumu, kır-kent ayrımı, hane reisinin hangi sektörde yer aldığı, cinsiyet, hanedeki 0-6 yaş arası çocuk sayısı, hanedeki 6-15 yaş arası çocuk sayısı ve kişinin yaşı değişkenleri de sektör seçim modelinde yer alan diğer değişkenlerdir. “α” ise, ilgili sektöre ait tahmin edilecek olan parametreleri ifade eder.

Yukarıda tarif edilen sektör seçimi, gerçekte gözlemlenen ücretleri de etkilemektedir. Bu nedenle, sektör seçimi modelinin tahmininin ardından, sapmalı sonuçların önüne geçmek amacıyla, her sektör için tahmin edilecek olan ücret denklemlerine katılmak üzere, örneklem seçim terimi aşağıdaki hesaplama yoluyla oluşturulmaktadır;

λs = -[ϕ(Hs)/ [Φ (Hs)] ] (5.2)

Hs= Φ -1(Ps) (5.2a)

λs; s katmanı için hesaplanan örneklem seçim terimi; ϕ; standart normal olasılık yoğunluk fonksiyonu Φ; standart normal birikimli olasılık fonksiyonu

İkinci aşamada ise tahmin edilen λ değerleri diğer açıklayıcı değişkenlerle birlikte geleneksel beşeri sermaye kuramı çerçevesinde uygulanmakta olan ücret denklemine dahil edilir ve bunun sonucunda ücretleri tahmin etmek amacıyla aşağıdaki denklem elde edilmiş olur;

lnWj = Xjβj + θ λj + vj j = 1,2 (5.3)

θ=ρ*σu (5.3a) Bağımlı değişken olan “lnWj” ilgili sektörlerdeki çalışanların logaritmik saatlik ücretlerini göstermektedir. “Xj”, kişisel bazı özellikler, beşeri sermaye ve bulunulan yer gibi ücret seviyesini etkileyebilecek değişkenleri temsil eder. Beşeri sermayenin

34

göstergesi olarak eğitim düzeyi, kıdem gibi değişkenler kullanılarak, üretkenlik ile ücretler arasında bağ kurulmuş olunur. Bunun yanı sıra tahmin edilecek olan ücret modelinde açıklayıcı değişkenler olarak yaş kategorisi, endüstri ve meslek, bölge, cinsiyet, kır-kent değişkenlerinden faydalanılmaktadır. Denklemde yer alan “β” bilinmeyen parametreler vektörüdür. “λ" örneklem seçim terimi, “vj” ise normal dağılım gösteren ve beklenen ortalaması 0 olan rastsal hata terimidir. “ρ” seçim tahmininin gözlemlenemeyen belirleyenleri ile ücret tahmininin gözlemlenemeyen belirleyenleri arasındaki korelasyonu ifade ederken, σu ücret tahminine ait hata teriminin standart sapmasını belirtir.

Sonraki aşamada, EKK yöntemiyle ücret denklemi tahmin edilerek ilgili katsayılar elde edilir. “θ" parametresinin anlamlı çıkması durumunda, seçim düzeltmesi yapılmadan elde edilecek katsayı tahminlerinin sapmalı ve tutarsız olacağı sonucuna varılır. Aksi durumda ise seçim düzeltmesi terimi modele eklenmeden ücretler EKK ile tahmin edilebilir.

Katmanlar arası ücret farklılıklarının kaynaklarını ortaya koymak amacıyla son olarak, Oaxaca ve Ransom (1994) ayrıştırma metodundan faydalanılmaktadır. Bu ayrıştırmanın gerçekleştirilme amacı sektörler arası ücret farklılıklarını belirleyen etmenlerin ağırlıklarını elde etmektir. Sektörler arası ücret farklarının iki temel kaynağı olabilir. Bunlardan ilki, iki sektörde istihdam edilen bireylerin beşeri sermaye (üretkenlik seviyesi) ve diğer bazı özellikler açısından heterojen bir yapı sergilemesi, ikincisi ise ücret davranışlarının sektörler arasında farklılık göstermesidir. Gerçekleştirilen ayrıştırma sayesinde bu iki temel etmenin ücret farklılıklarındaki rolü belirlenmektedir. Oxaca-Ransom ayrıştırma metodu aşağıdaki şekilde ifade edilmektedir;

ln W_f

 - ln W = (Xe f-Xeβ_p+[Xf (β_f-β_p) + Xe (β_p-β_e) ]+(λ λθ λ_θ θ 

λ_θ  θ (5.4) 

_{ ve }_; sırasıyla formel ve enformel sektördeki ortalama nitelik düzeyini belirtir. β_

ve β_ ise formel ve enformel sektör ücret tahminlerinden elde edilen katsayılardır.β

sektörler arası herhangi bir ayrım yapılmadan toplamda gerçekleştirilen ücret tahmin modelinden elde edilen parametre vektörünü ifade etmektedir. Sağ taraftaki ilk terim katmanlar arasında sahip olunan niteliksel farklardan kaynaklanan ücret farkını,

35

ikinci ve üçüncü terim ise açıklanamayan veya başka bir deyişle işgücü piyasasının katmanlı yapısından kaynaklanan ücret farklılığını göstermektedir. Son terimler ise seçim düzeltmesinden kaynaklanan ücret farkını belirtmekte olup, hem açıklanabilen hem de açıklanamayan ücret farkını içermektedirler.

Yukarıda bahsedilen tüm analizler, kır-kent ayrımının ve cinsiyet faktörünün sektör seçimi ve ücret belirleniminde önemli bir role sahip olması nedeniyle, kadın ve erkekler için ayrı ayrı ve bunun yanı sıra cinsiyet ayrımı yapılmadan toplam ve kent düzeyinde 1988 ve 2006 yılları için gerçekleştirilmektedir.