Eğitim sürecini tamamlayarak mesleğe adım atan bireylerin zaman içerisinde bilgilerini tazelemeleri ve gelişmelerin takipçisi olmaları gerekmektedir (Özgül, 2018). Mesleki gelişim; bireylerin meslek öncesi aldıkları eğitimle başlayan ve meslek hayatları boyunca devam eden bir öğrenme sürecidir (Ekinci, 2015). Bu süreç, bireylerin özgüven ile mesleğinin gereklerini yerine getirmelerini ve meslektaşlarıyla daha güçlü
38
iletişim kurarak dayanışma ve iş birliği içerisinde hareket etmelerini sağlamaktadır (Arı, 2014).
21. yüzyılın gerektirdiği bilgi ve becerilerin edinilmesi yolunda öğretmenlerin kişisel, sosyal ve mesleki gelişimlerini sürdürerek bu çağın öğrencilerine yetebilme çabası içinde olmaları gerekmektedir (Özdemir, 2016). Öğretmenlerin meslek öncesi aldıkları eğitim ne denli kapsamlı olursa olsun, bu bilgilerin meslek hayatları süresince meydana gelen her problemi çözmeye yeterli olması mümkün olmamaktadır (Organization for Economic Co-operation and Development [OECD], 2009). Öğretmenler yalnızca öğrenci öğrenmesi üzerine yoğunlaşmakla kalmamalı, kişisel ve mesleki gelişimlerini de sürdürerek öğrenmeye devam etmelidirler (Bilge, 2015). Kendilerini meslek hayatları boyunca geliştirerek yeni bilgi ve beceriler edinme çabası içinde olan öğretmenler eğitime dair farklı bakış açılarına sahip olacaklarından, öğretme sürecini sadece akademik başarı odaklı olarak düşünmeyeceklerdir. Bu sayede öğretmenler öğrencilerin ruhlarına dokunup topluma iyi bir birey kazandırma hevesi ve gayreti içerisinde olacaklardır. Öğretmenlerin mesleki gelişim programları aracılığıyla edindikleri bilgi, beceri ve öğrendikleri farklı yöntem ve teknikleri derste etkin bir şekilde kullanmaları, öğrencilerin ufkunu genişleterek yaratıcı düşünme, karşılaştıkları sorunları çözebilme ve eleştirel düşünebilme gibi pek çok beceriyi elde etmelerini sağlamaktadır (Ceylan, 2015). Öğretmenlerin mesleki gelişiminde hedefler aşağıdaki gibi sıralanabilmektedir:
Hizmet öncesi eğitimde edinilen bilgiler güncellenmelidir.
Öğretmenlerin eğitime dair ortaya konulan yeni yaklaşımları takip ederek bu bilgi ve becerileri öğretim sürecinde kullanabilmeleri sağlanmalıdır.
Eğitim politikalarındaki değişimleri öğretim sürecinde uygulayabilmelerine yönelik eğitimler verilmelidir.
Öğretim sürecini geliştirmeye yönelik diğer paydaşlarla iş birliği yapılmalıdır, Mesleki bilgi ve becerilerindeki eksiklikleri gidermek isteyen öğretmenlere
düzenlenen etkinliklerle destek olunmalıdır (OECD, 1998).
Öğretmenlerin mesleki gelişim ihtiyacı hissetme nedenleri; öğrenci akademik başarısının artırılmasında öğretmen niteliklerinin ön plana çıkması, teknolojik gelişmeler, günümüz şartlarında ortaya çıkan yeni beklenti ve ihtiyaçlar ile eğitime dair yeni yaklaşımlardır (Odabaşı, 2008). Mesleki gelişim programlarının öğretmenlerin
39
motivasyonlarını artıracak şekilde, öğretmenlerin gereksinimleri göz önünde bulundurularak ve devamlılık esasıyla hazırlanması, düzenlenen faaliyetlerin etkili olmasını sağlayacaktır (Eroğlu, 2019). Mesleki gelişimin temel ilkeleri şunlardır:
Öğrenci öğrenmesi ve etkili öğretime yönelik mesleki gelişim faaliyetleri düzenlenmelidir.
Öğretmenlerin istek ve gereksinimlerinden yola çıkılarak gelişim programları hazırlanmalı ve sürece öğretmenlerin aktif olarak katılımları sağlanmalıdır. Öğretmenlerin mesleki gelişim süreçleri okulda bulundukları süreye entegre
edilerek okul çatısı altında sürdürülmelidir.
Mesleki gelişim süreci süreklilik esası üzerine tasarlanmalı ve bu sürece gerekli destek sağlanmalıdır.
Gelişim programlarında çeşitli paydaşlar ve uzmanlardan destek alınmalıdır. Mesleki gelişim faaliyetlerinin sonucunda gerekli değerlendirmeler yapılmalı ve
öğrenci başarısında olumlu yansıması olan etkinlikler tespit edilmelidir.
Mesleki gelişim programlarında öğretmenlere teorik eğitim verilmeli ve bu bilgilerin öğretim sürecinde uygulanabilirliği sağlanmalıdır.
Öğretmenlere öğrenmeleri ve öğrendiklerini benimseyerek uygulayabilmeleri için fırsat tanınmalıdır (Hawley ve Valli, 1999).
Mesleki gelişimin temel özelliklerinden içerik odağı; öğretmenlerin mesleki gelişim programlarında neyi ne kadar öğrendikleri üzerinde durulması gerektiğini ve etkili mesleki gelişim için içeriğin önemini ortaya koymakta, aktif öğrenme; öğretmenlerin mesleki gelişim sürecinin her anında etkin rol oynamaları gerektiğini vurgulamakta, uyumluluk ise; mesleki gelişim programlarının her bir safhasının birbiriyle bağlantılı ve uyum içinde olması gerektiği üzerinde durmaktadır (Garet, Porter, Desimone, Birman ve Yoon, 2001). Öğretmenlerin kişisel ve mesleki gelişim süreçlerinde uygulanan programlar şunlardır:
Alan bilgisine yönelik mesleki gelişim programları: Öğretmenlerin alanlarına yönelik hizmet öncesi eğitimde edindikleri bilgileri artırmak, varsa eksiklikleri gidermek adına gerçekleştirilen faaliyetlerdir.
Öğretmenlik mesleğine dair mesleki gelişim programları: Öğretim sürecine dair bilgi ve becerilerin geliştirilmesine yönelik düzenlenen etkinliklerdir.
40
Bireysel istek ve ihtiyaçlara yönelik mesleki gelişim programları: Öğretmenlerin kendilerinde gördükleri eksikleri gidermeye veya kendilerini geliştirmeye yönelik katıldıkları mesleki gelişim faaliyetleridir (Odabaşı, 2008).
Sparks ve Loucks-Horsley (1989) tarafından ortaya konulan öğretmen mesleki gelişim modelleri de şu şekilde sıralanabilir:
Kişisel gelişim modeli: Öğretmenlerin kişisel ve mesleki gelişimlerine yönelik faaliyetlere katılarak kendilerini yetiştirdikleri modeldir.
Gözlem-değerlendirme modeli: Öğretmenlerin meslektaşlarının derslerine katılarak gözlemlerde bulundukları ve ders sonrası fikirlerini bildirerek birlikte değerlendirmeler yaptıkları gelişim modelidir.
Geliştirme-iyileştirme çalışmalarına katılım modeli: Öğretmenlerin görev aldıkları kurumda, plan, program, müfredat vb. konularda ortaya çıkan sorunları çözmeye yönelik çalışmalarda etkin rol oynayarak kendilerini yetiştirebildikleri modeldir.
Uzman tarafından verilen eğitim modeli: Alanında uzman kişilerin belirlenen program dahilinde öğretmen topluluklarına verdikleri eğitim modelidir.
Araştırma-sorgulama modeli: Öğretmenlerin karşılaştıkları problemlerle ilgili gerekli araştırma ve incelemeler yaparak sebeplerini irdeledikleri, elde ettikleri sonuçlara dayanarak öğretim metotlarını sorguladıkları ve bu yolla kendilerini eksik gördükleri noktalarda geliştirmeye çabaladıkları modeldir.
Öğretmen mesleki gelişimini sağlamak amacıyla Millî Eğitim Bakanlığı Okul Temelli Mesleki Gelişim modelini uygulamaktadır. Okul Temelli Mesleki Gelişim modeli; öğretmenlerin kişisel, sosyal ve mesleki gelişimlerini sürdürmelerini, öğretmenlerin kendi istek ve ihtiyaçları doğrultusunda bir plan hazırlayarak uygulamalarını ve bu uygulama sonuçlarını değerlendirme imkânı bulmalarını amaçlamaktadır (MEB, 2010). Bu gelişim modeli, öğretmenlere mesleki gelişim süreçlerinde yol gösterici bir rol oynamaktadır (Sevi Genç, 2015). Okul Temelli Mesleki Gelişim modeli ile öğrenci akademik başarısını artırılması, meslektaşlar arası dayanışma ve iş birliği ortamı oluşturulması, öğretmenlerin mesleki gelişimlerini kendi insiyatifleri doğrultusunda sürdürmeleri ve eğitime dair gelişmelerden haberdar olmaları amaçlanmaktadır (MEB, 2010).