Meslekî ve Teknik Eğitim

1871 yılında, Mithat Paşa zamanında, Islahat Fermanı esas alınarak Bağdat’ta ve daha sonra Kerkük’te sanayi ve meslek liseleri açılmıştır. Bu önemli adım Mithat Paşa ve ahalinin yardımı ile gerçekleştirilmiştir. Bu okulların öncelikli amacı, korumaya ve yardıma muhtaç konumda olan öğrencilerin sanat ve meslek eğitimi alanında yetiştirilmesiydi. Meslek okullarında dokumacılık, marangozluk, tekstil, ayakkabıcılık, demircilik, basım gibi sanatlar öğretilmekteydi. Okullar 10-15 yaşlarında, ilkokulu bitirmiş öğrencileri kabul etmekteydi. Eğitim süresi bu okullarda 5 yıldı ve parasızdı (Irak Eğitim Bakanlığı, 1990).

Meslek okullarında ayrıca öğrencilere tarih, coğrafya, din kültürü, Türkçe, Arapça ve ayrıca Farsça ve Fransızca dersleri verilmekteydi. Öğretim kadrosu bu okullarda müdür, öğretmen, hizmetli ve bazı meslek erbabı ustalardan oluşmaktaydı. Bu meslek erbablarının öğrencilere sanatları öğretmede büyük katkıları olmuştur. Sınav sistemine bakıldığında, sınavlar, öğretim yılının sonunda uygulamalı olarak okul idaresi, yüksek kademeli memurlar ve üst düzey yöneticilerin gözetiminde yapılıyordu. Ancak meslek okullarına yapılan yardım giderek azaldığı için bu okullar zamanla başarısız olmuştur (Kerküklü, 2000).

Kerkük meslek okullarında okutulan kitaplar, İstanbul’da okutulan kitapların aynısıydı. Osmanlılar, öğrencileri eğitime teşvik etmek açısından çok başarılı olan öğrencilere ödüller ve özel madalyonlar verirlerdi. Bu madalyonların ismi ise “Maarif madalyonu’’ idi. Bu madalyonlar altın ve gümüşten imal edilirdi ( Kerküklü, 2000).

34

BÖLÜM 3

YÖNTEM

Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve örneklem, veri toplama teknikleri ve veri çözümleme tekniklerine yer verilmektedir.

1. Araştırmanın Modeli

Çalışmada nitel araştırma modeli kullanılmıştır. Nitel araştırma gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama tekniklerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik (Yıldırım ve Şimşek, 2013)” bir araştırmadır. Buna göre Irak’ta Türkçe öğretiminin tarihî süreçteki eğitim ve öğretim faaliyetlerini ortaya koyabilmek adına Irak Hükümeti, Irak Parlamentosu, Irak Eğitim Bakanlığı ve benzeri kurumların arşiv belgeleri ile Türkmence eğitimine ilişkin kitap, gazete, dergi ve makaleler incelenmiş; 2003 yılında kurulan Türkmen Eğitim Heyeti üyeleri, Türkmence eğitim süreci içinde görev yapmış ve daha sonra bırakmış kişiler, Kerkük İl Eğitimi Müdürlüğü Türkmence Eğitimi Bölüm Müdürleri, Türkmence eğitimi ile ilgili makale ve araştırması olanlar ve Türkmence eğitimi öğretmenlerinin görüşleri alınmıştır.

2. Araştırmanın Evreni

Araştırmanın evrenini, tarihî süreçte Türkmence eğitim-öğretim faaliyetlerinin sürdürüldüğü ülkelerden biri olan Irak Cumhuriyeti oluşturmaktadır. Nitel araştırma olmasından ötürü 1930- 2013 yılları arasında yayımlanmış Irak Hükümeti, Irak Parlamentosu, Irak Eğitim Bakanlığı ve benzeri kurumların Arapça arşiv belgeleri; 1918-2013 yılları arasında basılmış, Türkmence eğitimine ilişkin kitap, gazete, dergi ve makaleler; 2013-2013 yıllarında görevde bulunan

35

Türkmen Eğitim Heyeti üyeleri; 2004-2013 arası Kerkük İl Eğitimi Müdürlüğü Türkmence Eğitimi Bölüm Müdürleri; Türkmence eğitim süreci içinde görev yapmış ve daha sonra bırakmış 3 kişi; 2012-2013 Eğitim-Öğretim Yılı’nda (Musalla İlkokulu, Gürgür Baba İlkokulu, Hicri Dede İlkokulu, Yedi Kızlar İlkokulu, Kurtuluş İlkokulu, Altun Köprü İlkokulu, Kurtuluş Ortaokulu, Parlak Ortaokulu, El-Rafideyin Kız Lisesi, Esma Kız Lisesi, Hacer Kız Lisesi, Altun Köprü Kız Lisesi, Altun Köprü Erkek Lisesi, Kale Kız Lisesi, Musalla Erkek Lisesi, Şetulu Ortaokulu, Yahyave Ortaokulu, Güneş İlkokulu, Kışla İlkokulu, Sarıkâhya İlkokulu, Kardeşlik İlkokulu, Hürriyet Ortaokulu, Adalet İlkokulu, Mescid Aksa İlkokulu, Topkapı İlkokulu, Fatma Ana İlkokulu, Aktaş İlkokulu, Fuzuli İlkokulu, Mehmet Sadık İlkokulu, 16 AB İlkokulu, Mehmet İzzet Hattat Ortaokulu, Şehit El-Sadır İlkokulu, Türkmen Kızı İlkokulu, Avcı İlkokulu, Leylan İlkokulu, Hassa su İlkokulu, Muhtaroğlu İlkokulu, Barış Ortaokulu, Barış Lisesi ve Öğretmenler Enstitüsü)okullarında görev yapmakta olan Türkmence öğretmenleri ise bu araştırmanın çalışma grubunu teşkil etmektedir.

3. Verilerin Toplanması

Doküman analizi ve görüşme tekniklerinden yararlanan bu araştırma için geçmişten günümüze kadar Türkmenlerin anayasal ve kültürel haklarına değinen Arapça belgeler Irak Hükümeti, Irak Parlamentosu, Irak Eğitim Bakanlığı ve benzeri kurumların arşivlerinden gerekli resmî izinler alınmak suretiyle temin edilmiştir. 1918-2013 yılları arasında basılmış, Türkmence eğitimine ilişkin kitap, gazete, dergi ve makaleler ise Irak’taki kütüphaneler (ITC Kütüphanesi, Türkmenli Kültür Merkezi Kütüphanesi, Bağdat Kardaşlık Ocağı Kütüphanesi), kitapçılar ve araştırmacı- yazarlara müracaat edilerek toplanmıştır.

Görüşme verileri ise çalışma grubunda yer alan bazı kişilerle yüz yüze görüşülerek ses kayıt cihazı vasıtasıyla kayıt altına alınmıştır. Fakat resmî görevde bulunan kişilerle yapılan görüşmeler, ses kaydına izin verilmediğinden, not alınarak kaydedilmiştir.

36 4. Verilerin Analizi

Kerkük İl Eğitim Genel Müdürlüğünde faaliyet gösteren Türkmence Eğitimi Bölümü, Irak Eğitim Bakanlığı, Irak Parlamentosu Arşivi, Irak Eğitim Bakanlığı altında faaliyet gösteren Türkmence Eğitimi Genel Müdürlüğünden alınan belgelerin konuyla ilgili olan bölümleri Arapça aslından Türkçeye çevrilmiş ve Türkmence eğitimiyle ilgili bölümleri irdelenmiştir. Daha sonra 1918-2013 yılları arasında Türkmence eğitimi ile ilgili yazılan kitap, makale, dergi, gazete yazısı ve belgeler incelenerek, Kraliyet Dönemi (1918-1958), Cumhuriyet Dönemi (1958-2003), Baas Partisi Dönemi (1968-2003), Saddam İktidarı Dönemi (1978-2003) ve ABD İşgali Sonrası Dönem (2003-2013) yıllarına göre tasnif edilerek içerik analiziyle kullanılmıştır. Ayrıca araştırma sırasında Türkmence eğitimi ile ilgili görevde olan kişiler, faaliyet gösteren kurumlar, öğretmenler, müfettiş ve okul müdürleri ile yapılan bireysel ve toplu görüşmelerde, ses kayıt cihazıyla veya not alınarak kaydedilen veriler deşifre edilerek betimsel analize tabi tutulmuştur.

37

BÖLÜM 4

BULGU VE YORUMLAR

1. Kraliyet Dönemi

1918 yılında I. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte Osmanlı Devleti Ortadoğu’dan çekilmeye başlamış ve bu çekilmeyle Ortadoğu’yu saran karabulut günümüze kadar üzerimizde dolaşmaya devam etmiştir. Savaşın kısmen sona ermesiyle birlikte 1921 yılında Kahire’de Ortadoğu’nun paylaşımı çerçevesinde yapılan toplantıda İngiltere tarafından kurulan “Suni” devletlerden bir tanesi de Irak Devleti olmuştur. Bu oluşum sonucunda Irak Devleti sınırları içerisinde kalan ve yaşamlarını baskı, yıldırma, katliamlar ve asimilasyon tehlikesi karşısında sürdürmeye çalışan Türkmenler, Körfez savaşı sırasında bir kez daha Türkiye gündeminin ilk sıralarına oturmuştur.

Irak’taki Türk varlığının demografik unsurunu Türkmenler oluşturmaktadır. Üç buçuk milyona yakın nüfuslarıyla Türkmenler genel olarak ve yoğunlukla Musul, Kerkük, Erbil, Süleymaniye ve Diyale illerinde ve çevrelerinde yaşamaktadır. Kuzeyden-güneye, batıdan-doğuya, Irak topraklarının hemen her yerinde tarihî ve kültürel miraslarını koruyarak Türk varlığını temsil eden Türkmenler, her alanda önemli bir güç teşkil etmektedir. Yaşadıkları toprakların stratejik konumları, Irak’ın jeopolitik, jeoekonomik ve sosyo/politik ve sosyo kültürel durumu bakımından daima bir denge unsuru rolünde olmuştur. Onlar, geçmiş yılların sonucu tarihî varlık alanında yer alan bir Türk varlığı, içinde bulunduğu devletin düzenine bağlılıkları açısından da örnek vatandaşlardır (Saatçi, 1996).

1918-1921 yılları Irak, İngilizlerin manda yönetiminde kalmıştır. Daha önce 1869 yılında Irak Valisi olan Mithat Paşa, matbaayı Fransa’dan Irak’a getirmiş ve Vilayet adı altında ilk matbaayı kurarak Zavra gazetesini çıkarmıştır(Küzeci, 2009).

38

1918’den 1921 yıllına kadar Irak, İngilizlerin işgali altındaydı. Bu durumdan hem halk, hem de yönetim tedirgindi. Irak’ta vekâleten yönetim başında bulunan Sir Arnold Wilson başarılı ancak sert bir yöneticiydi. Daha önce kurumları ve özellikle de Maarif Bakanlığını dağıtan İngilizler tarafından, yönetimde yerli halka hiçbir görev verilmemişti. Bu durumdan Irak halkı çok ciddi bir şekilde rahatsız olmuştur (Kildan, 1954).