secdelerini yapar.
Fakat, münferid (namazı tek başına kılan) kimseye, başkasının sehvetmesinden dolayı, sehiv secdeleri lâzım gelmez.
Mesbûk olan kimsenin ittifakla teşrik tekbirlerini alması vâcibtir.
Fakat, İmâm-ı A'zam (R.A.) 'ya göre münferîd (namazı tek başına kılan) kimseye, teşrik tekbirleri vâcib değildir.
Mesbük olan kimse, kendisinin yetişemediği kısımları kaza etmeye kalkmasının sahih olduğu yerde kalkar, noksanlarını kaza ettikten sonra ve imâmın selâm vermesinden ânce namazını tamamlayıp, selâm vermekte yine imâma uyarsa, bazı alimlere göre bu durumda namazı fâsid olur. Fakat, bu hususta fetva namazın fâsid olmayacağı üzeredir. 89
Mesbûkla Îlgîli Bazı Mes'eleler
Mesbûk, -namazını tamamlamak üzere- kalkmış bulunduğu rek'ati, secde ile bağlamadan önce, imâmı tilâvet secdesini hatırlar ve bu secdeyi yaparsa, o mesbûk, bu secdede de imamına uyar. Mesbûk, bu durumda, eğer imamına uymazsa, namazı fâsid olur.
Fakat, eğer bu mesbûk, kalkmış bulunduğu rek'ati secde ile bağlamış bulunsa, bu tilâvet secdelerinde imâma uymaz. Bu durumda imâma uyarsa namazı fâsid olur.
Bazıları «uymaması hâlinde namazı fâsid olur.» demişlerdir. Fakat, bu durumda esahh olan, namazın fâsid olmadığıdır.
Mesbûk olan bu kimsenin kalkmasından sonra, kalkmış bulunduğu o rek'ati secde ile bağlamadan, imâmı geçirmiş bulunduğu selbi secdeyi (namazın rükünlerinden olan secdelerden birini) hatırlar ve bu secdeyi yaparsa, o mesbûk secdede imamına gerek -uymuş ve gerek uymamış olsun, kendisinin namazı fâsid olur.
Mesbûk olan kimse, imâmla birlikte akşam namazından bir rek'ati kılmaya yetişmiş olsa, yetişemeyip geçirmiş bulunduğu iki rek'atte. Fatiha ile birlikte sûre de okur. Kuûdu (oturuşu) o iki rek'atin birincisinde yapar. Çünkü mesbûk, kıraat hakkında namazının baş kısmım kaza etmekte, kuûd (oturuş) hakkında da namazının son kısmını kaza etmektedir. Fakat sehve-dip, o iki rek'atin birincisinde kuûd etmese, kendisine sehiv secdesi lâzım gelmez.
Çünkü, o rek'at bir yönden namazın birinci rek'ati olmaktadır.
Eğer mesbûk, dört rek'atli namazların sadece bir rek'atı-ne yetişmiş olsa, kazaya kalktığı zaman birinci rek'ati Fâtihâ ve zamm-ı sûre ile kılıp oturur. Bu kuûddan sonra kıldığı rek'ati de fâtihâ ve zamm-ı sûre ile kılar. Ondan sonra kuûd etmiyerek -kalktıktan sonraki- üçüncü rek'ati sâdece fâtihâ ile kılar.
İmâmın, kıraati önceki iki rek'atte terk edip, son iki rek'atte kaza etmiş oduğu durumda, mesbûk imâma son iki rek'atte yetişmiş olsa, kaza ettiği lek'atlerde de o mesbûkun üzerine kıraat farz olur. Çünkü imâmın kıraati, yeri olan önceki iki rek'atte iltihâk etmiş olmakla, ikinci iki rek'at kıraatten hâli kalmış olmaktadır. İmdi geçmiş olan kırâti kaza etmek kendisine lâzım gelir.
Bazıları : «Mesbûk olan bir kimse, teşehhüdü imamının selâm vermesinden önce okuyup bitirirse, yine başından başlıya rak teşehhüdü tekrar eder.» demişlerdir.
Bazıları da demişlerdir.
Bazıları ise Bazıları da
«Bu durumda kelime-i şehâdeti tekrar eder.»
«Sükût eder.» demişlerdir.
«Salevâtı ve duayı okur.» demişlerdir.
88 Halebi İbrahim Efendi, Halebî-i Sağîr, Akçağ Yayınları: 360-361.
89
Fakat, bu hususta esahh olan kavil şudur: Bu kimse teşehhüdü ağır ağır okumalıdır. Ta ki, imâmı selâm verdiği zaman, kendisi de teşehhüdü tamamlayıp bitirmiş olsun.
Fakat, muktedi (imâma uymuş) olan kimse, imamının tamamlamasından önce, kendisi teşehhüd'ü bitirmiş olursa, bu kimsenin sükût edip bekliyeceği hususunda ihtilâf yoktur.
Açıktan okunarak kılman namazlarda, mesbûk plan kimse, yetişmeyip geçirdiği kısımları kaza etmek için kalkmadıkça semâyı (sübhâneke'yi) okumaz. Sahih olan kavil budur.
İmâm sehven beşinci rek'ate kalktığı zaman, mesbûk olan kimse de ona uysa, eğer bu imâm dördüncü rek'atte kuûd etmiş ise (oturmuşsa) mesbûkun namazı mücerred kalkmış olması ile fâsid olur. Eğer imâm dördüncü rek'atte oturmamışsa, bu mesbûkun namazı, beşinci rek'ati -imâm ile birlikte- secde ile bağlamadıkça fâsid olmaz. 90
Lâhık'la İlgili Bazı Mes'eleler
Lâhık olan kimsenin -namaz esnasında- imâma bir müddet uymamasının sebebi vakit olur ki, tu da -bazen- uyumakla, veya abdestinin bozulmasından dolayı abdest almakla meşgul olması ile veya rükû1 ve sücûd edecek bir yer bulamıya-cak kadar izdiham ve zahmet bulunması ile olabilir.
Bu durumda bu sebeplerden herhangi biri ile, -imâma uyarak kılmakta olduğu namazdan bir kısmını geçirmiş olan lâhık hakkındaki hüküm şudur : O lâhık, -mesbûkun aksine- önce geçirmiş olduğu o kısmı kaza edip, sonra eğer henüz imâmı namazı bitirmenıişse, imâma tâbi olur. Namazın geçirmiş bulunduğu kısmını kaza ederken, lâhık kıraat eylemez. Bu durumda, imâmın namazını bitirmiş olmasından sonra kaza etmekte olsa bile, lâhıkyine kıraat eylemez. Çünkü, lâhık olan kimse, hükmen imâmın ardmdadır. Bundan dolayı, geçirdiği kısmı kaza ederken, kıraat etmez.
Lâhık, kaza ederken sehvetmiş olsa, hükmen imâmın ardında bulunmasından dolayı, sehiv secdelerini yapmaz.
Lâhık kaza namazını tamamlamadan, imâmı sehiv secdeleri yapsa, bu lâhık imâmı ile bu sehiv secdelerini yapmaz..Ancak, namazını tamamladıktan sonra bu secdeleri yapar.
Eğer Lâhık ve imâmı misafir Cyolcu) olur, fakat lâhık namaz esnasında- ikâmete (mukîm olmaya) niyyet ederse, -bu niyyeti ile- o lâhıkın namazı dört rek'ate dönüşmüş olmaz.
Saydığımız bu durumların hepsinde, mesbûk lahika muhaliftir. 91
Kaç Rek'at Kıldığını Bilmeyen Kimse
Fetevâyi Hâkâniyye'de : «Bir kimse namaz kılarken üç rek'at mi veya dört rek'at mi kıldığını bilemese, eğer bu sehvi o kimsenin ilk sehvi ise, o kimse bu namazı yeniden kılar.» denilmiştir.
Fakat, «ilk sehvi ise» denilmesinde ihtilâf edilmiştir. Bazıları: «Kıldığı namazda ilk sehvi ise...» demişlerdir.
Bazıları ise : «O şeyde rükünde- vâki' olan ilk sehvi işe...»
demişlerdir. Bazıları da: «Bulûğa ermesinden sonra ilk sehvi ise...» demişlerdir.
H Bu hususta meşâyihin ekserisinin amel etmiş oldukları ise şudur: Bu sehiv, o kimsenin ömründe vâki olan ilk sehvi ise bu namazı yeniden kılar.
Fakat, o kimsede bu şekilde şüpheler çok kere meydana gelmekte ise, o kimse amele en uygun olanını araştırır.
Meselâ : Eğer o kimsenin kıldığı namaz iki rek'atli namazlardan ise ve araştırması bir rek'at kılmış olduğu kanâatini verirse, .o kıldığı rek'ate bir rek'at daha ilâve ederek namazını tamamlar ve sonra sehiv secdelerini yapar,
Eğer, bu namazda, o kimsenin araştırması, iki rek'at kılmış olduğu zarınım kuvvetlendirir ve iki rek'at kılmış olduğu kanâatine varırsa, bu durumda -usulünce- kuûd edip (oturup), te-şehhüd ederek selâm verir ve yine secdelerini yapar.
Fakat eğer, o kimse araştırması sonucu hiç bir kanâate varamasa, şüphe ettiği şeylerden az olanı tutar ve' onunla amel ederek namazım tamamlar.
Meselâ : Eğer .o kimse, sabah namazını kılarken, bir rek'at yahut iki rek'at mi kıldığı hususunda şüpheye düşse, güya kendisini bir rek'at kılmış farz eder, fakat bu rek'atin sonunda ihtiyaten kuûd.eder, oturur.) Çünkü, iki rek'at kılmış olması ihtimâli vardır..
Zehıyre Sahibi: «Dört rek'atli bir namaz kılan kimse, şüpheye düşüp, kıldığı rek'atin birinci rek'at mi veya ikinci rek'at mi olduğunu bilmese, her rek'at sonunda kuûd eder (oturur.) demiştir.
Yâni, eğer o kimse araştırması sonunda bir kanâate sahip olmazsa, o kimse, şüpheye düşmüş bulunduğu rek'ati birinci rek'at farzeder. Fakat, rek'atin ikinci rek'at olması ihtimâli de bulunduğu için, bu /rek'atten. sonra kuûd eder (oturur.) Sonra bir rek'at daha kılar ve yine kuûd eder. Bu rek'at ona göre,, ikinci rek'at olarak kabul edildiği için... Sonra bir rek'at daha kılıp yine kuûd eder; çünkü bunun dördüncü rek'at olma ihtimali vardır.
Sonra, bir rek'at daha kılıp yine kuûd eder. Çünkü, bu rek'at o kimsenin namazının sonu olmaktadır.
Hasılı o kimse, bütün rek'atlerde ihtiyat ile amel eder.
90 Halebi İbrahim Efendi, Halebî-i Sağîr, Akçağ Yayınları: 362-363.
91 Halebi İbrahim Efendi, Halebî-i Sağîr, Akçağ Yayınları: 364.
Fetevâyi Fazliyye'de : «Namaz kılan bir kimse, bir rek'ati tamamlayıp ayağa kalktığı zaman, kıyam halinde iken, kılıp tamamladığı rek'atin ikinci rek'at mi, üçüncü rek'at mi olduğu hususunda şüphe edip hangi rek'ati tamamlamış olduğunu bilmese, sahili kavil üzere o kimse hiç bir rek'atte kuûd eylemez. (oturmaz.) Çünkü, eğer o rek'at üçüncü rek'atse, onda kuûd olmadığı, zahirdir. Eğer bu rek'at ikinci rek'at ise, hangi rek'atte olduğunda tereddüt eden bu kimsenin kıldığı namaz da akşam namazı veya vitir namazı olduğu takdirde o kimse, kuûda avdet eder. (oturur.) Ve teşehhüd eder. Çünkü, o rek'atin üçüncü rek'at olma ihtimâli vardır. Bu namazlarda da üçüncü rek'atte kuûd etmek (oturmak), farz olduğu için eder ve sonra kalkıp bir rek'at daha kılar. Çünkü, bu rek'atin ikinci rek'at olması ihtimâli de vardır.
Fakat, eğer o kimsenin kıldığı namaz bu iki namazın dışında bir namaz ise, kıldığı rek'atin ikinci rek'at olması durumunda birinci ka'de (oturuş) yi yapmadan ayağa kalkmış olmakla kuûda (oturmaya) avdet etmez.
Eğer namaz kılan kimse, sabah namazında, kâim olduğu halde şüphe etse ve kâim olduğu (ayakta durduğu) rek'atin ikinci veya üçüncü rek'at olduğunu bilmese veyahut da akşam namazında ve vitir namazında şüpheye düşüp, kâim olduğu rek'atin üçüncü veya dördüncü rek'at olduğunu bilmese veya dört rek'atli namazlarda şüpheye düşüp, kâim olduğu rek'atin dördüncü veya beşinci rek'at olduğunu bilmese, o kimse kuûd eder.
(oturur.) ve sonra kalkıp bir rek'at daha kılar.
Keza, bu şüpheye rükû'da düşmüş olsa veya rükû'dan sonra fakat, o rek'ati secde ile bağlamadan önce bu şüpheye düşse, yine kuûda avdet edip, teşehhüdü okur. Undan sonra kalkıp bir rek'at daha kılar.
Fakat, o kimse bu şüpheye birinci secdede başını kaldırmadan düşmüş olsa, İmâm Muhammed (R.A.)'in kavli üzere, o kimseye namazını ıslâh etmek mümkün olur. Çünkü, onun kâim olduğu rek'at eğer zaide (fazla) değil ise, o namazı tamamlamak, o kimse üzerine lâzım olur. Ve eğer zâid (fazla) ise, İmâm Mu-hammed (R.A.)'e göre namaz fâsid olmaz. Çünkü, o kimse birinci secdede şüpheye düştüğünden o secde ortadan kalkar ve ona i'tibâr olunmaz. Nitekim, birinci secdede, namaz kılan kimseye hades vâki' olduğu (abdesti bozulduğu) zaman, o secdenin orta dan kalkması gibi...
Buna göre, o kimse, bu durumda,.kendisine şüphe gelen birinci secdeyi bırakıp, kuûda (oturmaya) avdet eder..
Teşehhüd-de bulunur, sonra bir rek'at daha kılar.
Eğer bu şahsın, mezkûr şüphesi, onun başını birinci secdeden kaldırmasından sonra arız olursa, o kimsenin namazı ittifakla batıl olur. Çünkü, o rek'atin zâid (fazla) olmak ihtimâli bulunduğundan, o kimse son ka'deyi terk etmiş olmaktadır. Bir rüknü terk etmiş olduğu için de namazı bâtıl olur.
Musalli (namaz kılan kimse) eğer sehvederek, birinci veya ikinci rek'atte fatiha'dan önce sûreye başlamış olsa, o kimsenin sehiv secdelerini yapması vâcib olur. Çünkü, o kimse bu durumda, vâcib olan fâtihâ'yı te'hir etmiş olmaktadır.
Eğer başladığı sûreden bir harf bile okumuş olsa yine sehiv secdelerinin vâcib olduğu Hâmiyye'de de zikredilmiştir. Bu mes'elede az bir miktarın bile affedilmemiş olması, burada seh-vetmenin gâlib olmamasından (sık sık) vuku' bulmamasından) dolayıdır.
Fakat, açıktan okunacak yerde gizli okumak, gizli okunacak yerde açıktan okumak, hususundaki sehiv gâlib olduğundan dolayı, bu mes'elede az bir miktar affolunmuştur.
Buna göre yukarıda zikredilen durumda, sehveden bu kimse, fâtihâ'ya dönüp onu kıraat eder (okur.) Sonra da sûreyi okur.
Keza, eğer o kimse, Fâtihâ Sûresini, başladığı sûreyi bitirdikten sonra hatırlarsa veya bunu rukû'da hatırlamış olursa, yine dönüp, tertib üzere önce fâtihâ'yı bundan sonra da sûreyi okur. 92
Sehiv Secdesi Nasıl Yapılır
Sehiv secdesi, namaz kılan kimse tarafından, selâm verdikten sonra, iki defa secde edilerek yapılır.
İmâm Şafii (R.A.) ve İmâm Ahmed bin Hanbel göre sehiv secdeleri selâmdan önce yapılır.
İmâm Mâlik (R.A.) 'e göre ise, sehiv ziyade etmekle olmuşsa, bu secdeler selâmdan sonfa ve eğer sehiv bir noksandan dolayı ise, bu secdeler selâmdan önce yapılır.
İmâm Mâlik (R.A.)'den rivayet edilmiş olan bu husus, imâm Ahmed bin Hanbel (R.A.)den de rivayet edilmiştir.
Sehiv secdeleri hususunda imamlar arasında vâki' olan bu ihtilâf onun efdaiiyyeti hakkındadır.
Hatta, sehveden kimse, eğer selâmdan önce sehiv secdelerini yapmış olsa, zahir rivayet üzere,. Hanefi imamlarına göre de bu kâfi gelir.
Bu hususta yine ihtilâf hasıl olmuş ye bazıları: «Sehiv secdeleri birinci selâmdan sonra yapılır.» demişlerdir.
Cumhurun kavli de budur. Bu kavil Şeyhü'1-islâm ve Fahrü'l-islâm'm da ihtiyar ettiği kavildir.
Bazıları da: Sehiv secdeleri iki selâmdan da sonra yapılır.» demişlerdir. Bu kavil ise, Şemsül-eiınme ve Fahrü 1-islâm'ın kardeşi Sadrü'î-islâm'm ihtiyar ettikleri kavildir. Hidâye sahibi de bu kavlin sahih olduğuna hükmetmiştir. Keza, Zahiriyye'de ve Yenâbî'de de bu kavil sahih görülmüştür.
Sehiv secdelerini yapan kimse, bu iki secdeden sonra, teşehhüd eder ye yine selâm verir. Çünkü, Resûlullah (S.A.V.) Efendimizin böyle yaptığı rivayet edilmiştir.
Tahâvî'nin ihtiyar (seçip kabûi) ettiğine göre, sehiv secdelerini yapan kimse, bu secdelerin ka'desinde
92
(oturuşunda) namazların ka'desinde olduğu gibi- Peygamber (S A.V.) Efendimize Salevât getirir ve me'sûr duaları okur.
îmâm Kerhî: Sehiv secdelerinin ka'desinde Salevâtı ve me'sûr duaları okur.» demiştir. Hidâye Sahibi de bu kavlin sahiholduğuna hükmetmiştir. 93
Sehiv Secdeleri İle İlgili Bazı Mes'eleler
Bir kimse, nafile olarak iki rek'at namaz kılar ve bu namazda sehvetmiş olduğu için sehiv secdelerini yapmış olursa; bu kimse kılmış bulunduğu bu namazın tahrimesi üzerine (ifti-tâh.tekbiri ile 3iki rek'at namaz daha bina etmemelidir. Çünkü, bu durumda, o kimsenin yapmış olduğu sehiv secdeleri, zarûret-sdz olarak namazın ortasında kalmış olur.
Ancak, o kimse, kılmış olduğu iki rek'atin tahrimesine Cifti-tâh tekbirine), iki rek'at daha bina etmiş olsa, namazı fâsid olmaz. Fakat, sahih olan kavle göre böyle yapan kimse, sehiv secdelerini iade eder.
Misafir (yolcu) olan kimse, öğle namazını iki rek'at olarak kıldıktan ve bu iki rek'atteki sehvinden dolayı, sehiv secdelerini yaptıktan sonra, ikâmete (mukîm olmaya) niyyet aylese, o kimse namazını tashihe muhtaç olduğu için, yaptığı sehiv secdeleri batıl olur ve o kimse namazını dört rek'ate- tamamlar.
Musalli, namazın sonunda teşehhüdü unutup sslâm ve rir ve sonra hatırlayıp teşehhüdü okumaya başlar, fakat tamamlamadan yine selâm verirse, İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre, o kimsenin namazı fasid olur. İmâm Muhammed (R.A.)'e göre ise, fâsid olmaz. Fetva ise, İmâm Muhammed (R.A.)'in kavli üzeredir.
Zikredeceğimiz şu mesele de yine bu ihtilâf üzeredir: Eğer bir kimse, fâtihâ'yı veya sûreyi unutup, rükû'a varınca hatırlayıp, sonra onu kıraat için döner fakat kıraati tamamlamadan secde ederse, bazıları: «O kimsenin namazı fâsid olur.» demişlerdir. Lâkin evlâ olan fâsid olmadığıdır.
Namaz kılan kimse, eğer gizli okunacak yerde açıktan ckur veya açıktan okunacak yerde gizli okumuş oluı ve bu durumu fâtihâ'mn bir kısmında hatırlamış olursa, açıktan okunması gereken namazda fâtihâ'yı bir rek'atte açıktan. okunanla gizli okunan bir arada toplanmış olmaması için- iade eder. (tekrar açıktan-okur).
Namaz kılan kimse, birinci rek'atte kıraat etmiş olduğu sûreden sonraki sûreyi okumayı murad etse de, -burada denildiği gibi- ondan bir önceki sûreyi okumuş olsa, kendisine sehiv secdeleri vacip olmaz.
Kendisine sehiv secdeleri vâcib olan kimsenin selâm vermiş olması, o kimseyi namazdan, mevkuf bir çıkışla çıkarmış olur. Bu hüküm, îmâm-ı A'zam (R.A.) ile İmâm Muhammed (R. A.)'e göredir,
Bu durumda, o kimse eğer sehiv secdelerini yaparsa tekrar namaza dönmüş olur; bu secdeleri yapmazsa, namaza dönmüş olmaz.
İmâm Muhammedi (R.A.) 'e göre ise, kendisine sehiv secdeleri vacip olan kimseyi, selâm vermiş olması asla namazdan çıkarmaz.
Şu mes'ele zikrettiğimiz bu ihtilâf üzerine bina kılınmıştır : Bu kimse, selâm verdikten sonra, kendisine başka bir kimse iktidâ etmiş (ona uyarak ardında namaz kılmış) olsa, İmâm Mu-hamraed (R.A.)'e göre, o kimsenin iktidâsı mutlaka sahihtir.
İmâm-ı A'zam (R;A.) ile İmânı Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre ise, eğer o kimse sehiv secdelerini yaparsa, kendisine iktidâ etmek sahih olur, eğer bu secdeleri yapmazsa ona uymak sahih olmaz.
Kendisine sehiv secdeleri vacip olan kimse, eğer misafir (yolcu) olur ve selâm verdikten sonra ikâmete t mukîm) olmaya niyyet ederse, o kimsenin namazı mutlaka dört.rek'âte dönüşmüş olur.
Fakat, İmâm-ı A'zam (R.A.) ve İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre, o kimse eğer sehiv için secde ederse namaz dört rek'a-te dönüşmüş olur. Fakat, eğer secde etmezse, namazı dört rek'ate dönüşmüş olmaz.
Eğer, o kimse selâmdan sonra kahkaha ile gülerse, İmâm Muhammed (R.A.)e göre, abdesti bozulur. İmâm-ı A'zam (R.A.) ile İmâm Ebû Yûsuf (R.A.) 'a göre ise, bu durumda abdesti bozulmaz. 94
ZELLE-I KARİ (NAMAZ İÇİNDE KUR'ÂN OKURKEN YANILMA)