Mensur Risâle-i Rûmî, Nüshası ve Müellifi

XVII. yüzyılda kaleme alınan bu eserde, kısa bir hamdele ve salveleden sonra Kur’an’dan bir ayetle konuya giriş yapılmış, sebeb-i telif bölümüne yer verilmemiştir. Bir ayetle Allah’ı bilmenin gerekliliğine vurgu yapan müellif, onun zatıyla bilinemeyeceğini, sadece sıfatlarıyla tanınabileceğini belirtmiş, bunun sübûtiyye ve selbiyye olarak iki türlü olduğunu ifade etmiştir. Daha sonra da sübûtî sıfatları dokuz, selbî sıfatları da altı başlıkta ele almıştır.

Risâle-i Rûmî isimli bu eserin Türkiye içinde ve dışında çokça nüshası bulunmaktadır.245 _{Öyle ki sadece Süleymaniye Kütüphanesi’nde yaptığımız kısa süreli}

araştırmada dahi eserin 26 farklı nüshasının olduğu tespit edilmiştir. Eser, ilmihal geleneğinin önemli temsilcilerinden olup mecmualarda Birgivî’nin Vasiyetnâme’si ve Kadızâde’nin Risâle’si ile birlikte yer almaktadır. Süleymaniye Kütüphanesi’nde de tespit edilen 26 nüshanın 14’ünde bu üç eser birlikte ciltlenmiştir. Bu da Risâle-i Rûmî’nin bahsi geçen diğer iki eser kadar çok nüshasının olabileceğine dair bir izlenim vermektedir. Sonuç olarak eserin çok fazla nüshası vardır ve bunların tespit edilip tenkitli bir metnin kurulması ise bu çalışmanın sınırlarını aşacaktır. Böylesine bir araştırma, ayrı bir çalışmaya konu olacak niteliktedir. Bu sebeple çalışmamızda, mensur metin kurulurken Atatürk Kitaplığı’nda yer alan OE_TK_02721/02 demirbaş numarası ile kayıtlı matbu bir nüshadan istifade edilmiştir. Risâle-i Birgivî’nin de yer aldığı nüsha 1845 senesinde Darü't-Tıbaati'l-Âmire (Matbaa-i Âmire) tarafından basılmıştır.

Eserin müellifi ile ilgili ise ne eserde ne de kaynaklarda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Nüshalarında Risâle-i Rûmî”, “Risâle-i İlmî Ahmed Efendi” veya “Risâle-i Ahmed Rûmî” ifadeleri bulunsa da eserin kime ait olduğu tartışmalıdır.

Rûmî Ahmed Efendi’nin kim olduğunu tartışan ilk araştırmacılardan olan Tahsin Yazıcı, Rûmî Ahmed’in Osmanlı Müellifleri’nde bahsi geçen Ahmed-i Rûmî Akhisârî (1041-1632)246 _{ile karıştırıldığını, onun 1518’de istinsah edilen bir eserinin olmasından}

dolayı bu iki ismin aynı kişiler olamayacağını belirtmiştir.247 _{Ahmet Kaylı ise}

245 _{Sadık Yazar, “Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılmış Türkçe Eserler”, Türkiye}

Araştırmaları Literatürü Dergisi 12/23 (2014): 104.

246 _{Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, 1: 33.}

247 _{Tahsin Yazıcı, “Ahmed-i Rûmî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV İslam Ansiklopedisi,} 1989).

107

çalışmasında bu karışıklık üzerinde durduktan sonra Risâle-i Rûmî’nin Akhisarlı Ahmed Rûmî’ye ait olduğunu iddia etmiştir.248 _{Sadık Yazar da araştırmaları}

doğrultusunda eserin istinsah tarihlerinin Akhisarlı Ahmed Rûmî’nin yaşadığı dönemden önceye gitmemesini de gözönünde bulundurarak eserin Akhisarlı Ahmed Rûmî’ye ait olabileceğini dile getirmiştir.249

Akhisarlı Ahmed Rûmî hakkında çalışma hazırlayan diğer araştımacılar ise bu karışıklığa hiç değinmeksizin doğrudan risâlenin söz konusu müellife ait olduğunu ifade etmiş ve bunun üzerine çeşitli argümanlar geliştirmişlerdir.250

Kıbrıs’ta doğan ve Hıristiyan bir ailenin çocuğu olan Akhisârî, 1573 senesinde İslam’ı kabul etmiştir. Aldığı eğitimden sonra Arapça, Türkçe ve Farsça bilen bir Hanefî âlim olmuştur. Aynı zamanda sufimeşreb yanı olan Akhisarî, İbn-i Teymiyye’den (ö. 751/1350) de etkilenmiştir.251 _{Akhisârî 1633 senesinde vefaat etmiştir.}252

Akhisârî’nin Birgivî ve Kadızâde gibi halkın dinî yönünü diri tutmaya çalışan isimlerle benzer düşünce ve yaklaşımlara sahip olmasından ve bu üç âlimin Vasiyetnâme, Risâle ve Risâle fi’l Akâid isimli eserlerinin benzer konu ve üslubundan dolayı bu eserler mecmualarda birlikte yer almıştır.253 _{Bu benzerliği farklı açılardan okumaya çalışan}

Mustapha Skeikh çalışmalarında Akhisarî’nin eserlerinin Kadızâdeliler çerçevesinde yeniden değerlendirilebileceğini vurgulamıştır.254

248 _{Ahmet Kaylı, A Critical of Birgivi Mehmed Efendi’s(D. 981/1573) Works and Their Dissemination}

in Manuscript From (Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2010), 61-66.

249 _{Sadık Yazar, “Osmanlı Döneminde Fıkıh Sahasında Yapılmış Türkçe Eserler”, 104.}

250 _{Yahya Michot, Ahmed-i Rûmî Akhisârî: Against Smoking An Ottoman Manifesto; Mustapha Sheikh,} “Taymiyyan İnfluences in an Ottoman-hanafî Milieu: The Case of Amad al-Rûmî al-Aqhisârî”, Journal

of the Royal Asiatic Society 1, sy 1-20 (2015): 25; a.g.y., “Qādīzādeli Revivalism Reconsidered in Light

of Ahmad al-Rūmī al-Aqhisārī’s Macālis al-abrār” (Doktora Tezi, England, Oxford University, 2011); Ahmet Kaylı, “A Critical of Birgivi Mehmed Efendi’s (D. 981/1573) Works and Their Dissemination in Manuscript From”.

251 _{Mustapha Sheikh, “Taymiyyan Tasawwuf meets Ottoman Orthodoxy: Reformed Sufism in the} Thought of Ahmad al-Rûmî al-Aqhisârî”, Hartford Seminary, 2018, 187.

252 _{Ahmet Kaylı, A Critical of Birgivi Mehmed Efendi’s (D. 981/1573) Works and Their Dissemination}

in Manuscript From, 54; Mustapha Sheikh, Qādīzādeli Revivalism Reconsidered in Light of Ahmad al- Rūmī al-Aqhisārī’s Macālis al-abrār; Yahya Michot, “Ahmed-i Rûmî Akhisârî”.

253 _{Mustapha Sheikh, “Taymiyyan İnfluences in an Ottoman-hanafî Milieu: The Case of Amad al-Rûmî} al-Aqhisârî”, 5.

254 _{a.g.y., “Qādīzādeli Revivalism Reconsidered in Light of Ahmad al-Rūmī al-Aqhisārī’s Macālis al-} abrār”; a.g.y., Ottoman Puritanism and its Discontents Ahmad al-Rûmî al Aqhisârî and the Qâdızâdelis (United Kingdom: Oxford University Press, 2016).

108

Döneminin güncel konularını takip eden Akhisarî, XVII. yüzyılda Osmanlı topraklarına gelen tütünün hadislerden ve kıyasi fıkıhtan deliller getirerek haram olduğu üzerine bir risâle yazmıştır. Türkiye’de araştırmalara çok sık konu olmasa da Ahmed Rûmî Akhisarî aslında döneminde çok okunan biridir. Tesiri büyük oranda Hind-İslam coğrafyasında görülen risâleleri ise daha çok Urduca'ya çevrilmiştir.255