Turizm faaliyetlerinde bireylerin seyahat etmekteki amaçları gidilen ülkeyi gezmek, dinlenmek, ülkenin kültürel değerlerini tanımak gibi faaliyetleri içermektedir. Medikal turizmde bu faaliyetlerin yanında sahip olduğu motivasyon sebebiyle farklı bir yapıya sahiptir. Medikal turizme katılan bireylerin öncelikli olarak ülkesinde bulamadığı kaliteli ve/ya ucuz tıbbi tedavilere ulaşma ya da alanında ün yapmış hekimlere tedavi olma amacıyla seyahat etme ihtiyacından doğan turizm hareketidir (Dinçer vd., 2016: 36). Eski zamanlarda az gelişmiş ülkelerde yaşayan gelir seviyesi yüksek bireylerin, kaliteli ve yüksek teknolojili sağlık hizmetine erişmek için gelişmiş ülkelere gitmesi şeklinde olan medikal turizm, günümüzde gelişmiş ülkelerdeki yüksek tedavi ücretleri ve uzun bekleme süreleri nedeniyle bireylerin gelişmekte olan ülkelere giderek ucuz ve kaliteli sağlık hizmeti alması şekline dönüşmüştür (Arsezen ve Yüzbaşıoğlu, 2015: 168).
2.2.1. Medikal Turizm Talebinde Faktörler
Sağlık turizmi, hasta bireylerin ve ailelerinin rahatlığını sağlamak ve onlara tıbbi seçenekler sunmayı hedeflemektedir. Gelişmiş ülkelerde, sağlık hizmet sunumu, eğitim ve refah seviyesiyle örtüşecek şekilde yüksek maliyetli olabilmektedir. Gelişmiş ülkelerde nüfusun yaşlanması, bireylerin sağlık hizmetine ihtiyacını arttırmaktadır. Artan sağlık hizmeti ihtiyacı, sosyal güvenlik kurumlarının maliyetlerini arttırmakta ve bu kurumları zorlamaktadır. Bu nedenle gelişmiş ülkelerdeki sosyal güvenlik kurumları, artan maliyet sorunlarını çözmek için kaliteli tıbbi hizmet sunan ve bulundukları ülkenin yakında yer alan ülkelerle paket anlaşmalar yapmaktadır (Toprak, vd., 2014: 43). Sağlık turizmi talebini arttıran temel nedenlerse şu şekilde sıralanabilir (Öncü Vd., 2016: 48-49);
Bireylerin ülkesindeki sağlık hizmetlerinin pahalı olması,
Ülkelerinde yüksek teknolojili sağlık hizmetinin ve sağlık profesyonellerinin azlığı,
Alacakları tedavinin sigorta kapsamı dışında olması, Bazı hastaların tedavilerinin gizli kalmasını istemesi,
Tedavinin ülkelerindeki yasalara göre onaylanmamış olması, Uzun bekleme süreleri, alternatif tedavi yöntemlerinin azlığı, Dünya nüfusunun giderek yaşlanması,
Yaşlı ve engelliler ile uyuşturucu ve farklı bağımlılıkları olan bireylerin farklı ülkelerde tedavi olma istekleri,
Bunların yanında tıp teknolojisinin gelişmesi,
Ulaştırma hizmetlerinin ucuzlaması, internet pazarlamasıdır.
Medikal turizm hareketi her geçen gün artmaktadır. Bu artışa yol açan talep yükselişlerindeyse çeşitli etkenlerin etkisi görülmektedir. Bu etkenlerin başlıcalarını ise şu şekilde sıralamak mümkündür (ITC, 2014: 4-10):
Maliyetlerin düşük olması,
Kaliteli sağlık bakım hizmetinin olması,
Bekleme süresinin kısa olması ve sağlık hizmetine kolay erişim sağlanması,
Ucuz seyahat,
İnternet sayesinde bilgi kaynağına kolay erişim ve tıbbi uygulamaların gelişiminin sağlaması,
Sağlık sigortası kapsamının yetersiz kalması,
Gelişmekte olan bazı ülkelerde sağlık bakım kalitesinin yetersiz olmasıdır.
2.2.2. Medikal Turizmde Öne Çıkan Tıbbi Branşlar
Medikal turizm, sağlık turizminin en çok hasta çeken türü olup bu turizm türünde hizmet sunucuları arasında hekim ön planda olmaktadır. Hastalar, tıbbi bakım hizmeti almada tercih ettikleri ülkelerde önce hangi hekimden tıbbi bakım ve
tedavi hizmeti alacaklarını belirlemektedirler. Hekim seçimi yapıldıktan sonra ise ikinci aşama olarak hizmet alacakları hekimin çalıştığı hastaneyi tercih etmektedirler. Medikal turizm kapsamında alınacak tıbbi bakım ve tedavi hizmetleri hemen her branştan alınsa da, bazı branşlar ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda medikal turizmde en çok sağlık turisti çeken branşlardan bazıları şu şekilde sıralanmaktadır (Lunt, ve diğerleri, 2010: 11):
Estetik Cerrahi (meme, yüz, liposuction), Diş Hekimliği (kozmetik ve rekonstrüksiyon),
Kardiyoloji / Kalp cerrahisi (by-pass, kapak replasmanı),
Ortopedik cerrahi (kalça protezi, cilt soyma, diz protezi, eklem cerrahisi),
Bariatrik cerrahi (gastrik by-pass, mide bandı),
Doğurganlık / üreme sistemi (IVF, cinsiyet değiştirme), Organ, doku ve hücre nakli (organ nakli, kök hücre), Göz Ameliyatı,
Teşhis ve check-up’tır.
2.2.3. Medikal Turizmin Özellikleri
Medikal turizm kapsamında seyahat eden hastalar, uluslararası hasta olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle medikal seyahatler diğer turizm seyahatlerinden farklı amaçlar taşımaktadır. Bu seyahatler incelendiğinde, hastanın sağlık hizmeti almak için başka bir ülkeye gerçekleştireceği seyahate başlamadan önce ön hazırlık yapılarak iyi bir planlamanın yapılması gerekmektedir. Bununla birlikte hastanın hastalık öyküsünün alınması (anamnez), tıbbi kayıtlarının incelenmesi, hastanın ihtiyaç duyduğu tedavinin belirlenmesi, cerrahi operasyon yapılacak hastaların operasyon sonrasında ihtiyaç duyacağı bakım ve tedavinin sağlanması, hastanın kabulünden eve dönene kadar geçen süreç içerisinde hastanın ve refakatçilerinin konaklayacağı yerin belirlenmesi, eve dönüş sürecinde devam edecek bakımın planlanması ve beklenmedik durumlarda yapılacak işlemlerin düşünülmesi gibi
özellikler ile medikal turizm, diğer turizm türlerinden ayrılmaktadır (Ergen, 2018: 35-36).
Özel bir turizm türü olan medikal turizmin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz (Sayın vd., 2017: 292);
Medikal turizm emek yoğun ve teknik donanım gerektirmektedir.
Medikal turizmde hizmet sunucusunun uluslararası standartlarda olması, Kaliteli hizmet sunması önemlidir.
Hizmet sunumunun bir parçası olan sağlık personelinin yabancı dil bilmesi gereklidir.
Hasta ve refakatçileri için alternatif turizm çeşitlerinin gelişmesini sağlayan katma değeri yüksek bir turizm türüdür.
Hedef pazar kitlesine yönelik devletin desteğiyle tanıtım ve pazarlamanın farklı dillerde yapılarak daha geniş kitlelere ulaşılmasının sağlanması gerekmektedir.
2.2.4. Medikal Turist Sınıflandırması
Medikal turizmde turistik faaliyette bulunacak kişi, hem turisttir hem de alacağı tıbbi tedavi ve bakım hizmeti sebebiyle hasta olarak ifade edilmektedir. Medikal turizm faaliyetini gerçekleştirecek uluslararası hastalarsa tek tip olmayıp kendi içerisinde de sınıflandırmaya tabi tutulabilmektedir. Sağlık Bakanlığı, 2013 yılında yayınlamış olduğu “Medikal Turizmi Değerlendirme Raporu”nda medikal turizm faaliyetinde bulunan uluslararası hastaları dört başlık altında gruplandırmıştır. Buna göre:
1- Medikal Turist: Sağlık taraması, diş tedavisi, kanser tedavisi,
nöroşirurji, organ nakli gibi tedavileri almak üzere başka ülkeye giden bireyleri kapsamaktadır. Medikal turistlerin seyahatlerindeki ilk hedefleri tedavi olmak iken sadece tıbbi bakım ve tedavi hizmetlerinden faydalanmayla sınırlı kalmak istememekte, aynı zamanda da seçmiş oldukları ülkenin turizm faaliyetlerinden de yararlanmak istemektedirler
(Bostan ve Yalçın, 2016: 1729).
2- Turistin Sağlığı: İkamet ettiği ülkeden farklı bir ülkeye sağlık hizmeti
almak amacı dışında başka bir amaçla turizm faaliyetine katılan bireylerin, turist olarak bulundukları yerde gelişen sağlık sorunlarından dolayı oluşan beklenmedik ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla, turist olarak gittikleri ülkenin sağlık hizmetlerinden faydalanmalarıdır. Turistin seyahati sırasında geçirilen bir kaza, akut hastalıklar, zehirlenme, böcek sokması vb. sebeplerle acil ve plansız sağlık hizmeti alma zorunluluğu sonucunda gerçekleşmektedir (Gönenç, 2016: 1176).
3- Sağlık Alanında İkili Anlaşma Sağlanan Ülkelerden Gelen Hastalar:
Uluslararası alanda ülkeler, kendi aralarında sağlık alanında ikili anlaşmalar yapmaktadır. Bu anlaşmalar ile bazen sağlık personeli, uzman değişimiyle bilgi ve deneyim paylaşımına gidilirken bazen de ülkelerinde tedavisi yapılamayan hastaların belli bir kontenjan dahilinde tedavisi yapılmaktadır. Örneğin Türkiye’de, Sağlık Bakanlığının Arnavutluk, K.K.T.C, Afganistan, Azerbaycan gibi bazı ülkelerle sağlık alanında ikili anlaşmaları bulunmaktadır (Güler ve Demirci, 2012: 146).
4- Sosyal Güvenlik Kurumuyla Anlaşma Sağlanan Ülkelerden Gelen Hastalar: Ülkeler ile sosyal güvenlik kuruluşları arasında anlaşma
yapılarak karşılıklı olarak vatandaşlarının birbirlerinin sunmakta olduğu sağlık hizmetlerinden yararlanmaktadırlar. Bu kapsamda ülkeler ülke vatandaşlarına veya yurt dışında yaşayan vatandaşlarına sağlık hizmeti sunabilmektedir. Türkiye’nin Almanya, Fransa, Avusturya, K.K.T.C., Bosna Hersek, Hollanda gibi ülkelerle yapmış olduğu anlaşmalar, bu duruma örnek olarak gösterilebilir. (Kaya vd., 2013: 12).