Materyal Giriş Kontrolü

Hazır giyim işletmelerinde satın alınan malzemeler, firmanın ürettiği malların bir parçası haline gelerek kaliteyi doğrudan etkilemektedir. Bu nedenle işletmeye alınan tüm ana ve yardımcı malzemelerin firmanın tespit ettiği kalite sınırları içinde olması gerekmektedir. Üretimde kullanılan tüm materyallerin siparişi ve satın alınması, istenen kalite şartlarına göre planlı ve kontrollü olmalıdır (Yakartepe, 1998, s.3078).

İşletmeye alınan ana ve yardımcı malzemelerin istenen kriterlere uygun olup olmadığı, üretimde sorun yaratıp yaratmayacağı gibi kontrollerin ilk başta yapılması son derece önemlidir. Bilindiği gibi hazır giyimin ana malzemesi kumaş, yardımcı malzemeleri; tela, dikiş ipliği, fermuar, düğme, astar vb.dir. Giysiyi oluşturacak olan malzemenin öncelikle belli kalite standartlarına uyması gerekir. Hazır giyim ürününün ana ve yardımcı malzemeleri kaliteli ve doğru malzemeyse, diğer üretim aşamalarının da kaliteli ve doğru işlemesiyle ürün kalitesi yüksek düzeyde olacaktır.

2.1.5.1.1. Kumaş Kontrolü

Kumaş kontrolleri, işletmelerin hammadde depolarında veya kesimhanenin bir bölümünde, kumaş kontrol makinelerinde, % 100’ü veya örnekleme yöntemine göre belli bir %’si şeklinde sondaj usulü kontrol yapılmaktadır. Kumaş kontrolü, her firmanın kendi üretimine, kalite anlayışına, ürünlerinde belirlediği kalite derecesine göre farklılıklar göstermektedir. Yapılan kumaş kontrollerinde, kumaşlardaki hatalar, istatistiki kontrol yöntemlerine göre tespit edilirler. İstatistiki kumaş kontrolleri sonucunda tespit edilen hatalar, önceden hazırlanmış kumaş kontrol formlarına işlenirler. Bulunan kumaş hataları, işletmenin kabul edilebilirlik kalite sınırlarını aşıyorsa, bu mal reddedilir (Yakartepe, 1998, s.3080).

Kumaş kontrollerinde yapılan işlemler şunlardır; ● Orijinal numuneye uygunluk kontrolü,

● Sipariş bilgilerine uygunluk kontrolü ( ITB, 1999, s.6 ),

● Kumaşın metrajı veya ağırlığı (kumaş cinsi neyi gerektiriyorsa)tespit edilir, ● Her işletmede farklı olmakla birlikte, genelde gelen kumaşın en az % 10’unu kontrol edilir,

● Kontrol edilecek toplarda kumaşın eninden 15 cm genişliğinde bir parça kesilerek, kesilen parçanın sağ ve sol tarafı belirtilir. Bu parça, kontrol edilen kumaşta boydan boya veya enden ene kanat farkı kontrolü için kullanılır,

● Kumaşta kanat farkı olup olmadığı topun başında, ortasında ve sonunda kontrol edilir,

● Kumaşın gözle hata kontrolünü yapmak için kumaş yavaş hızla kumaş kontrol makinesinden geçirilir, kumaşta iplik, dokuma hataları ( atkı kaçığı, çift iplik vs.), lekeler (yağ, kir, vb.), baskı hataları olup olmadığına bakılır,

● Makineden geçen kumaşın metresi ölçülüp top üzerinde belirtilen metre ile karşılaştırılır,

● Bulunan hatalar kumaşta belirtilir (çizgi taşı ile işaret konulabilir) (Yakartepe, 1998, s.3080).

Kumaşlardaki ölçü kontrolleri aşağıdakileri içermektedir:

a) Kumaş miktarının kontrolü: Kumaşlarda miktar kontrolü kumaş cinsine göre yapılmaktadır. Dokuma kumaşlarda uzunluk kontrolü, kumaşın uygun gerginlikte metraj ölçüm makinesinden geçirilerek ölçülmesi şeklinde yapılır. Örme kumaşlarda miktar kontrolü ise kumaşların tartılarak ağırlıklarının ölçümü şeklinde yapılmaktadır (Yakartepe, 1998, s.3082).

b) Kumaş eninin kontrolü: Hazır giyim işletmelerinde, kumaş eni ölçümü, gelen kumaş toplarından ya örnekleme yöntemiyle ya da bütün kumaş toplarında olmak üzere yapılmaktadır. Kumaş eni ölçümü mezura ile kumaş topunun değişik

yerlerinde yapılır. Kumaş eninin sağlıklı bir kesim yapılabilmesi için değişiklikler göstermemesi istenir. Kumaş enini ölçerken dikkat edilmesi gerekenler şunlardır:

● Kumaş enini ölçerken kumaş topunun değişik yerlerinden (topun başı ortası, sonu gibi.) ölçüm yapılmalıdır.

● Mamul örme kumaşlarda en kontrolü top başlarından yapılmamalıdır. ● En kontrolü yapılırken, kumaş gerilimsiz serbest halde ve düzgün olmalıdır, ölçüm yapılan ölçüm aletinin (mezura) kalibre edilmiş olmasına dikkat edilmelidir (Yakartepe, 1998, s.3082).

En kontrolü yapılan kumaş topları arasındaki farklar kabul edilebilir kalite kriterlerinde ise toplar üretime alınır, aksi takdirde bu kumaş toplarını üretime almak sorunlar yaratacaktır.

c) Kumaş gramajının kontrolü: Kumaş gramajı kontrolü, kumaşların metrekare gramajlarının kontrolüdür. Genellikle masa üstünde kullanılan, 100 cm² alana sahip daire şeklinde kumaş kesen, kesme aleti ve metrekare ağırlığının direkt olarak okunduğu hassas terazi ile yapılır. Kumaş gramajının kontrolü yapılırken şunlara dikkat edilmelidir:

● Test parçası kesimi kumaş toplarının en az 2 - 3 metre içinden ve ortalarından yapılmalıdır,

● Test parçası kesilirken kumaş gerilimsiz, serbest halde ve düzgün olmalıdır, ● Kumaş gramajı için kesim yapan aletin bıçakları keskin olmalı ve düzgün kesim yapabilmelidir,

● Hassas tartım aleti düzgün ayarlanmalı ve düz bir zeminde durmalıdır (Yakartepe, 1998, s.3083):

d) Kumaş sıklığının kontrolü: Kumaş sıklığının kontrolü dokuma kumaşlarda kumaşın birim boyundaki atkı ve çözgü sıklığının sayısı olarak tespit edilir (Yakartepe, 1998, s.3084). Kumaş sıklığı tespit etmede kullanılan aletlere Lup adı verilir. Dokuma kumaşlarda kumaş sıklığından bahsedilirken genellikle

santimetredeki atkı ve çözgü sıklığı kullanılır. Örme kumaşlarda sıklık denildiğinde birim boydaki (genelde santimetre) ilmek çubuk sayısı ve ilmek sıra sayısı anlaşılır.

e) Kumaş özelliklerinin kontrolü: Hazır giyimde kullanılacak kumaşların bazı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip olması gerekir. Bu özelliklerin var olup olmadığına, özellik değerlerinin belli standartlarda olup olmadığına çeşitli fiziksel ve kimyasal testler aracılığıyla bakılır. Kullanılacak kumaştaki kontrol edilecek bazı fiziksel ve kimyasal özellikler şunlardır:

● Kumaşın renk ölçümü ve karşılaştırması (istenen renk numunesine göre), ● Kumaşta çekmezlik kontrolü (boyut stabilitesi),

● Kumaşın yırtılma mukavemeti, ● Kumaşın kopma mukavemeti, ● Kumaşın sürtünme mukavemeti, ● Kumaşın yıkamaya karşı renk haslığı, ● Kumaşın hava şartlarına karşı renk haslığı,

● Kumaşın kuru ve yaş sürtünmeye karşı renk haslığı, ● Kumaşın tere karşı renk haslığı,

● Kumaşın kuru temizlemeye karşı renk haslığı, ● Kumaşın boncuklanma (pillinglenme) derecesi, ● Kumaşın hava geçirgenliği,

● Kumaşın su geçirmezliği, ● Kumaşın güç tutuşurluğu,

● Kumaşın küflenme ve çürüme direnci.

Bahsedilen özellik kontrolü işlemlerinden, hazır giyim işletmesinde üretilecek giyside bulunması gereken ve istenen özelliklerin kontrolü yapılır.

f) Kumaş hatalarının kontrolü: Kumaş hatalarının kontrol edilebilmesi için öncelikle hangi hataların bulunduğunun bilinmesi gerekmektedir. Ayrıca bu hataların kritik, büyük, küçük gibi hata sınıflandırılmasının yapılması gereklidir. Bunun için TSE’nin hazırlamış olduğu hata sınıflandırmasından yararlanılabilir. Dokuma

kumaşta olabilecek hatalar delik, yırtık, atkı kaçığı, çözgü kaçığı, renk farklılıkları (kanat farkı, abraj), baskı hataları, desen eksikliği veya kaymaları, atkı eğriliği gibidir. Örme kumaştaki hatalar; delik, patlak, ilmek kaçıkları, ilmek düşmesi, iğne izleri, iplik abrajı, may uzaması, may dönmesi, desen kayması, desen yanlışlığı, yabancı iplik olması, kötü koku olması, kanat farkı, abraj, baskı hataları, esnetilmiş kumaş olması gibidir (Yakartepe, 1998, s.3084).

Kumaşlarla ilgili hata tanımlarında ISO 2859 / DIN 40080 standart ve normları esas alınmaktadır (ITB, 1999, s.6).

2.1.5.1.2. Yardımcı Malzeme Kontrolü

Üretimde kullanılacak yardımcı malzemelerin belirli özellikleri taşıması, belirlenen kalite standartlarına uyması gerekir. Hazır giyim işletmelerinde kullanılan yardımcı malzemeler giysi kalitesini etkilediğinden bu malzemelerin her birinin kullanım yeri ve amacına göre uygunluğu test edilmelidir. Örneğin; bir astar kumaşının renk, mukavemet, çekmezlik gibi önemli özelliklerinin belli standartlarda olması gerekir. Kullanılan telaların (yapışkanlı, yapışkansız) giysi formunu istenen şekle dönüştürmesi de bir yardımcı malzeme kalite özelliğidir.

2.1.5.2. Üretimde Yapılan Kontroller

Üretimde yapılan kontroller denildiğinde genelde kesim, dikim ve ütüde yapılan kalite kontroller anlaşılmaktadır. Her bölüm giysi kalitesine etki eden işlemleri içermektedir. Üretim sırasında ara kontroller ne kadar sık ve düzenli yapılırsa, son kontrolde giysi daha kaliteli ve hatasız olarak çıkmaktadır.

2.1.5.2.1. Kesimhanede Yapılan Kontroller

Hazır giyim üretiminde, giyside kaliteli bir dikiş sağlayabilmek için hatasız bir kesim yapılmalıdır. Kesimin hatasız ve kaliteli olabilmesi kesim aşamalarının kalite kontrolü ile mümkündür. Kesimde kullanılacak kalıpların doğru kalıp olduğunun teyit edilmesi, serim esnasında yapılan kontroller, kesilmiş parçaların kontrolü kesimhanede yapılan kontrollerdir. Bu kontroller değişik zamanlarda ve sık sık yapılmalıdır.

Kesimhanede yapılan kalite kontroller iki grupta toplanabilir(Yakartepe, 1998, s.3085):

1. Kumaş serim kontrolü: Kumaş serim kalitesini belirlemek amacıyla