Matematiksel Teknikler

Tedarik zinciri çevikliğinin ölçülmesinde kullanılan matematiksel yöntemlere bakıldığında, genel olarak bulanık mantık yöntemi kullanılmaktadır. Bulanık mantık yönteminin kullanılmasının nedeni olarak literatürde, çeviklik kavramının kesin olmayan ve anlaşılması güç bir yapıda olması ve çevikliğin değerlendirilmesinde nitel ve belirsiz özelliklere bağlı olduğundan dolayı birçok ölçü geleneksel ölçü yaklaşımları kullanılarak etkili bir şekilde ele alınamayacağı belirtilmiş ve değerlendirmenin bu yüzden sayısal olarak değil kelimelerle ifade edilen terimler üzerinden ölçülebileceği vurgulanmaktadır. Kelimelerle ifade edilen bu terimlerin ve bunların yerini tutan üyelik fonksiyonlarının kullanımı bulanık mantığın karakteristik özelliği olduğu (Lin vd.,2006) ve özellikle birçok popüler kelimeleri ifade edilen terimler ve bunlara karşılık gelen üyelik fonksiyonları dilsel değerlendirmeler için önerildiği (Karwowski ve Evans, 1986) vurgulanmaktadır.

Birçok araştırmacı, çeviklik niteliklerin yoğunluk seviyelerini birleştirmek ve hesaplamak için çeviklik ölçüm indeksi geliştirmişler ve çeşitli yöntemleri tartışmışlardır (Vinodh vd., 2013). Ren vd., (2000), çevik girişimler için ölçü sistemleri protatipini, analitik hiyerarşi süreci mantıksal kavramına dayandırmaktadır.

Lin vd., (2006) çalışmasında, Çeviklik tam olarak nedir ve nasıl ölçülebilir? Etkili bir çevikliğe ulaşmada nasıl yardımcı olabilir? Eğer şirketler çevikliği geliştirmek isterlerse, bu gelişmede ortaya çıkan engelleri nasıl tespit edebilir? Şirketler, kullanılabilir indeksleri ve basit metrikleri olmadan çevik olduklarını nasıl bilecekler? (Ren vd., 2001; Yusuf vd., 2001) gibi sorulara yanıt verebilmek amacıyla bir çeviklik değerlendirme indeksi geliştirilmiş ve devamında çevikliğin değerlendirilmesi ve çevikliğe engel durumların tanımlanması problemlerine çözüm aranmıştır.

Bu yüzden çalışmada, bulanık mantık kullanılarak çevikliğin sağlanmasına dayalı bir bulanık çeviklik indeksi geliştirilmiştir. Yöntemin etkinliğini göstermek için çalışmada ayrıca, Tayvan’lı bir şirketin tedarik zinciri çevikliği değerlendirilmiştir. Bu

70

değerlendirme yönteminin, analistlere kararlar için güvenilir ve bilgilendirici bilgi sağlayabildiği göstermektedir. Çalışmada kolaylık sağlanması ve değerlendiriciyi ortaya çıkarmak için, dilsel terimler ve uyan üyelik fonksiyonları, doğrudan önceki çalışmalardan veriler kullanılarak ve bu kullanılabilir verilerin özelliklerine dayanarak elde edilmiştir.

Jain vd., (2008) maliyet ve sağlamlık, tepki hızı, pro-aktivite, yenilikçilik, kalite, karlılık, esneklik gibi kriterler bağlamında hem soyut hem de somut varlıklarla çevikliğin değerlendirilmesi ve karar vericilere destek vermek amacıyla Fuzzy Association Rule Mining kullanılarak yeni bir yaklaşım geliştirilmiştir. Bulanık sınıflandırma kuralları kontrol edilerek, farklı ayrıntılar ve kısıtlama olmadan kurulan, karşılaştırılan ve kontrol edilen bir çerçevede bilgi edinilebileceği belirtilmiş, çevikliği değerlendirmek ve veri tabanlarından bulanık ilişki kurallarını bulmak için önerilen yaklaşımın etkinliği ve karışıklığı sayısal bir örnek yardımı ile gösterilmiştir.

Çeviklik ölçümleri/değerlendirmeleri, genellikle belirsizlik ve karmaşıklıkla ilişkilendirildiklerinden dolayı geleneksel değerlendirme yaklaşımları, bu şekilde bir değerlendirme işlemi için etkisiz ve uygunsuz kalmakta olduğu belirtilmiştir. Ayrıca çeviklik ölçümlerinin/değerlendirmelerinin çoğu, çoklu imkânlı ve belirsiz karakterli kelime ile ifade edilen terimler içeren öznel ifadeler şeklinde tanımlanmakta olduğu, bazı tekniklerin, bir dizi kişinin yargısıyla ilişkili olan çoklu imkân ve belirsizlikleri dikkate almadığı ve öznel yargı ve değerlendiricilerin tercih ve seçimlerinin çevikliği değerlendirme üzerinde önemli bir etkiye sahip olduğu kısıtlarından dolayı mevcut değerlendirme tekniklerinin eleştirildiği belirtilmiştir (Lin vd., 2006). Tedarik zincirinin çoklu kriter, dinamik ve skolastik yapısından dolayı tedarik zinciri yönetiminin giderek karmaşık bir hal almaya başladığı bu nedenle tedarik zinciri çevikliğini değerlendirmek ve operasyonlarını tasarlamak için araştırmacılar ve uygulamacılar açısından genel kabul görmüş bir model olmadığını vurgulamaktadırlar. Ayrıca çevik tedarik zincirinin inşa edilme yeteneği beklenenden daha yavaş geliştiği ve çevik tedarik zinciri yönetimi için teknolojinin hala geliştirildiği vurgulanmıştır.

Bu nedenle, bu çalışmada, maliyet ve sağlamlık, cevap verme hızı, proaktivite, yenilikçilik, kalite, karlılık ve esneklik gibi hem somut hem de soyut kriterler bağlamında çevikliği değerlendirmek için karar esnekliğini artırarak karar vericilere desteklemek

71

amacıyla Fuzzy Association Rule Mining'e dayalı yeni bir yaklaşım geliştirilmeye çalışılmıştır. Sunulan algoritmada, hem nitel (esneklik, karlılık, kalite, yenilik, proaktiflik, cevap verme hızı ve güvenilirlik) hem de nicel (maliyet) dilsel değer aralığı ayrılmaktadır. Bu yaklaşım, veri tabanından bulanık ilişki kurallarını bulmak için önerilen etkili ve karışık yaklaşım sayısal bir örnek yardımı ile kanıtlanmıştır.

İlişki kuralları, aynı anda tercih edilmesi muhtemel olan derece ve kalemlerin (item/rating), tedarik zinciri karar vericilerine ve tedarik zinciri yöneticilerine yardım amacıyla pazar sepetini dikkatle incelemek için uygulanan bilgiyi temsil yollarından biridir (tedarik zinciri bileşenleri arasında). Bu yüzden bulanık ilişkiler, insanların öznel düşüncelerine uygun olan doğal diller tarafından tarif edilmektedir ve verimli çeviklik değerlendirmesi için bulanık sistemlerin tasarımı veya karar vermeyi (making decision) destekleyen kullanıcılar için esnekliği artırmaya yardımcı olacaktır. Bu nedenle, bu çalışmada, tedarik zincirinde çeviklik değerlendirmesi için yeni yaklaşım geliştirilmek amaçlanmıştır.

Çeviklik ölçümleri/değerlendirmeleri, genellikle belirsizlik ve karmaşıklıkla ilişkilendirildiklerinden dolayı geleneksel değerlendirme yaklaşımları, bu şekilde bir değerlendirme işlemi için etkisiz ve uygunsuz kalmaktadır. Çalışmadaki anahtar konu maliyet ve sağlamlık, proaktif ve hızlı cevap verme, yenilikçilik, kalite, karlılık, esnekliğin rekabet hedefleri üzerine teslim etmek tedarik zinciri entegrasyonun çeviklik yeteneğidir.

Vinodh ve Prasanna, (2011) tedarik zincirinde çeviklik indeksi değerlendirmesi bağlamında yaptıkları çalışmalarında multi grade fuzzy approach yaklaşımını kullanmışlardır. Çalışmada, performans ölçütleri olarak sanal girişim organizasyonları, rekabet ilişkileri, stratejik yönetim, bilişim teknolojileri, müşteri ve pazar hassasiyeti ele alınmıştır.

Vinodh vd., (2013) çevik tedarik zinciri performansını değerlendirmek için bir çevik tedarik zinciri değerlendirme modeli geliştirmiş ve Hindistan’daki otomotiv üretim organizasyonlarında bir vaka çalışması yapılarak uygulanmıştır. Modelde, çevik tedarik zinciri organizasyonlarının performans seviyelerini ve çeviklik performanslarını kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi ve seviyelerin hesaplanabilmesi için AHP bulanık mantık yaklaşımı kullanılmıştır.

72

Sangari vd., (2015) sistematik bir literatür analizi bağlamında tedarik zincirinde çevikliğe ulaşmada katkı sağlayan faktörlerle kavramsal bir çerçeve oluşturulmakta ve bu çerçeve bulanık mantık, DEMATEL (decision making trial and evaluation laboratory) ve ANP yöntemlerinden oluşan bir hibrit değerlendirme yöntemi ile analiz edilmektedir. Önerilen bu yöntem tedarik zincirinde çevikliğinin artırılmasını isteyen bir otomotiv şirketine uygulanmaktadır.

Yukarıda açıklamaları verilen literatür taramalarından görüldüğü üzere, çeviklik ölçümünde verilerin toplanması aşamasında anket yöntemi ve mülakat yöntemi olarak iki yöntem ön plana çıkmaktadır. Anket kullanılarak elde edilen veriler istatistiki yöntemler kullanılarak, mülakat sonucu elde edilen veriler ise daha çok matematiksel yöntemler kullanılarak analiz işlemi gerçekleştirilmiştir. İstatistiki yöntemler ile yapılacak değerlendirmeler, hazırlanan anket formlarının uygulamanın gerçekleştirilmesi planlanan firmalara ve firma yetkililerine iletilmesi ile başlamaktadır. Elde edilen veriler çeşitli istatistiki teknikler ile analiz edilmiş ve çeviklik değerlendirme skorlarına ulaşılmıştır. Matematiksel yöntemlerle yapılan değerlendirmelerde özellikle bulanık mantığın kullanıldığı görülmektedir. Bu durum literatürde, dilsel verilerin en az hata oranı ile değerlendirilmesinde bulanık mantığın görece etkili olması olarak açıklanmaktadır. Çalışmamızda, mülakatlar ile elde edilen verilerin değerlendirilmesi için matematiksel bir analiz yöntemi olan AHP kullanılmıştır. Çok kriterli karar verme teknikleri arasında yer almakta olan AHP’nin uygulama için seçiliş amaçları Bölüm 3 ve Bölüm 4’te ayrınyılı olarak ele alınmaktadır.

73

BÖLÜM 3: ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME TEKNİKLERİ ve