5.3.2. Hafsa Sultan Külliyesi Sıbyan Mektebi
Resim 5.18. Manisa Hafsa Sultan Külliyesi ve Sıbyan Mektebi’nden Görünüm (Gökçen 1946)
Yeri ve bugünkü durumu
Manisa ili merkez ilçesinde İbrahim Gökçen Bulvarı’nda bulunan, Hafsa Sultan Külliyesi’nin bir parçası olan mektep bugün Manisalılar Mesir ve Dayanışma Derneği Manisa Şubesi olarak kullanılmaktadır. Hafsa Sultan Külliyesi Sıbyan Mektebi belediyenin düzenleme alanı içerisinde 46 pafta 658 ada ve 2 parsel olarak tapuya kayıtlı Vakıflar Müdürlüğü’ne aittir (Resim 5.18).
İnşa tarihi ve banisi
Manisa Hafsa Sultan Külliyesi içinde yer alan Sıbyan mektebi aynı külliye gibi 6. yy.da Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi Ayşe Hafsa Sultan tarafından
Sultan Süleyman tarafından görevlendirilmiştir. Ustaları ilinmemektedir.
1
yaptırılmıştır. Mektep külliyenin kuzeydoğusunda yer almaktadır (Çizim 5.8.). Külliye yapılarından hankah ve imaret yıkılmış, günümüze ulaşamamıştır. Cami, sıbyan mektebi, medrese, bimarhane ve hamam, yapılan muhtelif onarımlarla orijinaline uygun olarak korunmuştur. Yapının H. 929 / M 1523 tarihli Hafsa Sultan’ın vakfiyesinde ismi geçmektedir. Bu külliyedeki yapılar Osmanlı Mimarisinin en güzel örneklerini yansıtmaktadır.
Hafsa Sultan Vakfiyesinden Talimhane (mektep) görevlilerinin kimler olacağı, ne kadar maaş alacakları, okuyacak çocukların vasıfları ile ilgili vakfiye aynen nakledilmiştir. Buradaki muallime günde beş dirhem, halifeye günde üç dirhem verilecektir. Burada okuyacak çocukların yetim ve fakirlerden oluşması şarttır. Bunların kaftanları için günde iki dirhem tahsis edilecektir. Kurban bayramında şehrin müstahak fakir ve yetimlerine ayrıca kaftan dağıtılacaktır.
Mimarı ve ustaları
Mimarı Ser Mimar Acem Ali’dir (Manisa 2000). Mimar Acem Ali, Kanuni İstanbul’dan
b
Kitabesi
Resim 5.19. Manisa Hafsa Sultan Külliyesi (Köklü 1993)
rtülü kare mekana irilir. Sıbyan mektebi dışarıdan bakıldığında doğu ve batıya uzanan dikdörtgen bir planlı mekanların üzeri kubbelerle örtülüdür (Resim 5.20). ubbelerin köşelerinde geçiş elemanı olarak mukarnaslı tromplar yer alır (Resim 5.39)
Taç kapı, yapıdan taşırılmış ve sivri kemerlidir. (Resim 5.30). Kemer kavsarası ukarnaslarla taçlandırılmıştır (Resim 5.36). Taç kapının yan duvarlarında iş şeklinde düzenlenmiş çokgen gövdeli mihrabiyeler yer alır (Resim 5.34). Mekt usunda iki alt bir üst, batısında bir alt bir üst olmak üzere
plam 5 pencere yer alır (Resim 5.24). Doğu ve batı cephelerde iki alt bir üst olmak üzere toplam üçer pencere bulunur (Resim 5.25-5.26). Güney cephede ise 4 altta 3 üstte olmak üzere 7 pencere iç mekânı aydınlatmaktadır (Resim 5.27). Alt pencereler açılır biçimde dikdörtgen demir parmaklıklıdır (Resim 5.28). Üst pencereler sivri kemerli alçı içlikli sadece aydınlatma için kullanılmaktadır (Resim 5.29). Batıda yer alan mekanın batı ve güney duvarında nişler yer almaktadır. Doğudaki mekana muhtes olarak yapılmış olan rüzgarlıktan bir kapı ile girilir. Bu mekan kuzeyde altta
Mimarisi ve tezyinatı
İki kollu merdivenlerle sıbyan mektebini ön bahçesine çıkılır. Kuzeyde yer alan mukarnaslı anıtsal taç kapısından batıda yer alan üzeri kubbeyle ö
g
plana sahiptir. Kare K
. Duvar köşeleri pahlanarak oluşturulan sekizgen kenarlı kasnak üzerine kubbeler oturtulmuştur.
dört sıra m n
ebin girişinin doğ to
iki üstte bir, güneyde altta ve üstte iki, doğuda ise altta iki üstte bir olmak üzere on adet pencere ile aydınlatılmaktadır. İç mekanlar sıvalı ve üzeri badanalanmıştır.
Malzeme ve teknik özellikleri
Yapının duvarları bir sıra kesme taş iki sıra tuğla düzenli almaşık teknik kullanılarak örülmüştür. Taşlar arasına iki sıra dik tuğla konulmuştur. Alt pencerelerin sivri kemer alınlıklarındaki tuğla istifler ile yapıyı alt pencerelerin sivri kemerlerini de aşarak dolaşan üç sıra tuğla hatıl dikkati çeken bir süsleme özelliğidir. Batı ve güney cephelerinin kesiştiği köşenin pahlanmasıyla oluşan üç sıra mukarnaslı süsleme dikkat çekicidir (Resim 5.31). Kubbelerin üzeri kurşun kaplıdır. Ancak restorasyon sırasında üst örtünün değiştirilmiş olması muhtemeldir.
Geçirdiği tamirat ve tadilatlar
Sıbyan mektebi halen Manisalılar Mesir ve Dayanışma Derneği olarak kullanılmaktadır. Bunun öncesinde de Manisa İli, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı olarak kullanılmıştır. Mektep Vakıflar Müdürlüğü tarafından çeşitli vakıf ve derneklere kiraya verilerek ayakta tutulmak istenmiştir. Mektep külliye ile birlikte 1962-1963 yıllarında restore edilmiştir..
Mektebi iki kare mekâna bölen bir kemer altının doldurulması ile oluşan duvar kaldırılmış, tekrar yapılmış, tekrar kaldırılmış ve son olarak şu anda mevcuttur. Yapının iç duvarları sıvalıdır. Üzeri kullanıcılar tarafından plastik boya yapılarak boyanmıştır (Resim 5.37). Doğu mekanda duvar 1,5 m yüksekliğinde lambri ile kaplanmıştır. Kubbelere geçişi sağlayan mukarnaslı tromplar onarılarak beyaza boyanmıştır.
Doğu mekândaki pencerelere de lambriye uyum sağlaması açısından içten ahşap kepenkler yapılmıştır (Resim 5.38). Ana girişi sağlayan kapı demirden yapılmıştır. Rüzgârlık olarak adlandırabileceğimiz camekân bölme de demirden yapılmıştır (Resim 5.32). Her iki mekâna da giriş buradan sağlanmaktadır. Mutfak
olarak paravan ile bölünerek oluşan kısımda batıda yer alan pencere lavabo olarak düzenlenmiştir (Resim 5.33). Binanın giriş kısmına ulaşmamızı sağlayan taş merdivenin altı wc olarak düzenlenmiştir (Resim 5.35). Projesi İzmir Vakıflar Bölge Müdürlüğünce onaylanmış ve Manisalılar Mesir ve Dayanışma Derneği tarafından projeye uyun olarak inşa edilmiştir. Mektebin giriş bölümü toplantı ve oturma salonu olarak düzenlenirken doğuda yer alan mekan bayanlara kurslar (boyama, elişi vb…) verilebilecek masalar ve dernek başkanının masasıyla tefriş edilmiştir.
Resim 5.20. Hafsa Sultan Külliyesi Sıbyan Mektebi Üstten Görünüm (Acun 1996)
Resim 5.22. Manisa Hafsa Sultan Külliyesi Sıbyan Mektebi (Acun 1996)
Resim 5.23. Manisa Hafsa Sultan Külliyesi Sıbyan Mektebi’nin Bugünkü Görünümü
Resim 5.25. Sıbyan Mektebi Doğu Cephesi
Resim 5.26. Sıbyan Mektebi Batı ve Giriş Cephesi
Resim 5.28. Sıbyan Mektebi Doğu Mekanı Alt Pencere Detayı
Resim 5.29. Sıbyan Mektebi Doğu Mekanı Üst Pencere Detayı
Resim 5.30. Sıbyan Mektebi’nin Taç Kapısı
Resim 5.31. Sıbyan Mektebi Köşe Dönüş Detayı
Resim 5.32. Sıbyan Mektebi Giriş Bölümünde Sonradan Oluşturulan Muhtes Camekanlı Rüzgarlık
Resim 5.33. Sıbyan Mektebi Giriş Kısmında Paravanla Oluşturulan Mutfak Bölümü
Resim 5.35. Sıbyan Mektebi’nde Sonradan Wc Olarak Düzenlenen Merdiven Altı
Resim 5.36. Sıbyan Mektebi Taç Kapısı ve Mukarnas Detayı
Resim 5.38. Sıbyan Mektebi Doğu Mekanı