5.3.3. Yakut Ağa (Kurşunlu) Sıbyan Mektebi
Resim 5.41. Manisa Yakut Ağa Sıbyan Mektebi (Gökçen 1946)
Yeri ve bugünkü durumu
Manisa ili merkez ilçesinde Göktaşlı Mahallesi Ulutepe Caddesi üzerindedir (Çizim 5.15). Ulu Cami ve çevresi koruma alanı içinde yer almaktadır. Sıbyan mektebi Vakıflar Müdürlüğü’ne aittir. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi restore edildikten sonra Yuntdağlılar Deneği’ne kiraya verilmiştir fakat kullanılmayarak yine kaderine terk edilmiştir (Resim 5.40-5.41).
İnşa tarihi ve banisi
Çapraz-ı Sagir Sıbyan Mektebi gibi mahalle mektebi görünümünde olan Yakut Ağa Sıbyan Mektebi Manisa sıbyan mekteplerinin en güzel örneğidir. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi kitabesinden ve vakfiyesinden anlaşıldığına göre H. 5 Şaban 980 / M. 12 Aralık 1572 tarihinde Kızlarağası Yakut Ağa İbn-i Abdülmennan tarafından yaptırılmıştır. Yakut Ağa bu mektebe gelir kaynağı olarak şu anda mevcut Cumhuriyet hamamını ve bu civarda o zamanlar mevcut olan birtakım oda ve dükkanları vakfetmiştir. Vakfiyeye göre mektebin hizmet şartları ise aynen vakfiyeden nakledilmiştir.
Muallime günde beş dirhem halifesine günde üç dirhem mütevelliye günde beş dirhem, hücrelerin tamir ve termimine günde bir dirhem verilecektir. Muallimhaneye hakim reyi ile muallim tayin edilecektir. Mütevelli kış günlerinde mektep için günde beş dirhemlik odun alacaktır. Çocuklar için de ayrıca günde beş dirhem yemek parası harcanacaktır. Bu masraflardan artan da fakir ve zayıflara verilecektir.
Mimarı ve ustaları
Mimarı ve ustaları bilinmemektedir.
Kitabesi
Şu an yerinde göremediğimiz kitabesi ise şöyledir :
Yaptı Allah için bu mektebi Yakut Ağa Umarız şefi ola furkan ona yamücceza Geldi hafiften nida itmamının tarihine Bundan furkan oku-yu vakıfa gel eyle dua
Mimarisi ve tezyinatı
Resim 5.41. Manisa Yakut Ağa Sıbyan Mektebi
Yakut Ağa Sıbyan Mektebine arkada yer alan merdivenle çift kanatlı kapıyla girilir. Kuzeyde yer alan kemerli, çift kanatlı kapıdan doğudaki mekân girilir. Yapı, yan yana iki büyük kare mekândan oluşan, dışarıdan bakıldığında ise güneydoğu ve kuzeybatıya uzanan dikdörtgen planlıdır (Çizim 5.16). Her iki bölümün üzeri de kubbeyle örtülüdür. Batı bölümünde yer alan mekanda kubbeye geçiş pandantiflerle sağlanırken (Resim 5.60) diğer mekanda duvar kasnak geçişi dilimli tromp, kasnak kubbe geçişi mukarnaslı pandantiftir. (Resim 5.58). Kubbeler sekizgen bir kasnağa oturmaktadır. Kubbe kasnakları üzerinde ise mekanı aydınlatmak için 16 adet daire sabit pencereler yer alır (Resim 5.59). Doğudaki mekanın, kuzeyde altta bir üstte bir,
doğuda altta ve üstte bir içte de batıya açılan bir pencere ve birde kapı yer almaktadır. Güneyde iki, doğuda bir olmak üzere üç adet sivri kemerli duvar nişi bulunmaktadır (Resim 5.57). Doğudaki mekan kuzeye geniş bir kemerle açılır (Resim 5.50). Kapı ve pencerelerin sivri kemerlerinde ardı ardına yerleştirilen kırmızı ve beyaz yontu taşlar kullanılmıştır (Resim 5.55).
Mekanları birbirinden ayıran iç bölme duvarında ki çift kanatlı kapıdan kuzeybatıda ki mekana geçilir (Resim 5.61). Bu duvarda aynı zamanda bir adet de pencere yer almaktadır (Resim 5.62.). Bu mekanın güneyinde bir ocak ile iki yanında dikdörtgen sivri kemer alınlıklı kapatılmış birer pencere hissini veren nişler yer alır. Batı duvarda da iki adet niş yer almaktadır. Bu mekanın kuzey duvarında altta iki üstte bir ve batıda üstte bir adet olmak üzere altı adet pencere bulunmaktadır. Kubbe kasnağında ve duvarın üst kısmında yer alan pencereler sabit açılmayan aydınlatma pencereleridir (Resim 5.54- 5.56). Alttaki dikdörtgen pencereler ise dıştan demir parmaklıklı hem aydınlatma hem de havalandırma için kullanılır.
Mektebin duvarları moloz taştan yapılmış ve bu taşların etrafı tuğlalarla çerçevelenmiştir. Tuğla sayıları yer yer iki sırayı bulur. Batı ve güney cephelerinin birleştiği köşenin pahlanmasıyla üç sıra mukarnaslı süsleme yapılmıştır (Resim 5.53).
Malzeme ve teknik özellikleri
Yapının iç duvarları sıvalı ve beyaz badanalıdır (Resim 5.63). Giriş cephesinin de bir bölümü sıvanmış ve üzeri yine beyaz boya ile boyanmıştır (Resim 5.52).
Yakut Ağa Sıbyan Mektebi dış cepheleri tuğla derzli yontu taşlarla inşa edilmiştir (Resim 5.49). Bu saçak kuzey cephede üst pencerenin üzerinden geçen profilli bir saçak silmesi kasnağın altından geçerek yapıya katlı bir görünüm kazandırmıştır. Kubbelerin üzeri yapıldığı dönemde kurşun kaplı olduğu için Kurşunlu Mektep adı ile de anılan yapı Manisa’nın en güzel sıbyan mekteplerinden biridir. Saçaklar ise tuğla ile kirpi saçaklı inşa edilmiştir.
Geçirdiği tamirat ve tadilatlar
Mektebin ilk restorasyonu H. 1081 M. 1670-1671 tarihinde yapılmıştır. Yapı 1997 yılına kadar kullanılamaz ve harap durumdaydı (Resim 5.42-5.43). Kapıları pencereler duvarları ve üst örtüsü yer yer yıkılmış harabe halindeydi (Resim 5.44- 5.46). Yunan işgalinde yakılan yapının taşları kararmış ve yer yer dökülmüştü (Resim 5.45). İç mekanda ki süslemeler yok olmuştu (Resim 5.47-5.48). Daha sonra 1997 yılında Vakıflar Müdürlüğünce restore edilen yapı AKUT tarafından kiralanmıştır. Günümüzde ise kiralayan dernek tarafından bir fonksiyon verilmediği için tekrar kaderine terk edilmiş durumdadır.
Resim 5.43. Restorasyondan Önce Yakut Ağa Sıbyan Mektebi Kuzey Cephesi (Acun 1996)
Resim 5.44. Restorasyondan Önce Yakut Ağa Sıbyan Mektebi’nden İç Görünüm (Acun 1996)
Resim 5.45. Restorasyondan Önce Yakut Ağa Sıbyan Mektebi (Acun 1996)
Resim 5.46. Restorasyondan Önce Yakut Ağa Sıbyan Mektebi (Acun 1996)
Resim 5.47. Restorasyondan Önce Yakut Ağa Sıbyan Mektebi’nden İç Görünüm (Acun 1996)
Resim 5.48. Restorasyondan Önce Yakut Ağa Sıbyan Mektebi’nden İç Görünüm (Acun 1996)
Resim 5.50. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi Kuzey Cephesi
Resim 5.52. Yakup Ağa Sıbyan Mektebi Batı Cephesi
Resim 5.53. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi Köşe Detayı
Resim 5.54. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi Batı Mekanı Üst Pencere Detayı
Resim 5.55. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi Doğu Mekanı Alt Pencere Detayı
Resim 5.56. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi Saçak ve Kubbe Detayı
Resim 5.58. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi Doğu Mekanı İç Görünüm
Resim 5.59. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi Doğu Mekanı Kubbe Detayı
Resim 5.60. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi Batı Mekanı Kubbe Detayı
Resim 5.61. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi İki Mekan Arası Geçiş
Resim 5.62. Yakut Ağa Sıbyan Mektebi