Maliyet modellerini tanımlayıcı ilkeler

Maliyet modeli sınıflandırmasında alternatif yaklaşımların formal bir tabana oturtulması tasarlanmıştır. Maliyet modellerini tanımlayıcı ilkeler dokuz başlık altında toplanabilir [47].

4.11.3.1 Uygunluk

Uygunluk ilkesi, tasarımda kullanılan maliyet verilerinin her proje için özel olup olmadığı veya standart tekliflerin daha tanımlayıcı olup olmadığı ile ilgilidir. Bu kullanıcının, modelin kuvvetini değerlendirmesine yardım eden, bazı yargısal özellikler kazandırır [47].

4.11.3.2 Birimler

Bu ilke, fonksiyonel birimler ile 2. keşif özeti veya yapım faaliyetlerine dayalı yöntemleri içine alır. Fonksiyonel birimlerde, binanın maliyeti ile fonksiyonel birimi arasında bir ilişki vardır. Maliyet, örneğin; hastane için yatak, okul için öğrenci sayısı ile tanımlanır [47].

4.11.3.3 Maliyet/Fiyat

Maliyet tahmin modelleri yardımıyla elde edilen maliyet dolaysız maliyettir. Genelde bütün maliyet modellerinin hedefi dolaysız maliyeti elde etmektir.

Dolaysız maliyete, genel giderler, risk ve kâr (mark-up) eklenmesiyle fiyat elde edilir.

Fiyat = Dolaysız maliyet + Genel giderler + Risk + Kâr [47].

4.11.3.4 Yaklaşım

İki tür yaklaşım vardır; mikro ve makro. İkisi arasında hem felsefe hem de yaklaşım açısından farklılık vardır [47].

Makro seviyede, kendi bütünlüğü içinde bütün modeller bir tahmine yol göstermek için tasarlanmazlar. Mikro seviyede ise, belirli modellerin hedefi bireysel maliyet elemanlarıdır; dış duvarlar, asansör tesisatı vb [47].

4.11.3.5 Süreç

Binanın projelendirme evrelerini (fizibilite, tasarım, detay, teklif) ve inşaat dışındaki uygulama alanlarını ifade eder [47].

4.11.3.6 Model

(a) Taklit etme (simülation)

Problem sınırları kavramsal olarak belirlenir, değişkenler ve aralarındaki ilişkiler incelenir [47].

(b) Üretme (generation)

Problemin tüm yapısını taklit edebilir ve alternatif çözümlerin istatistiksel dağılımını verir. Bu anlamda Monte Carlo Simülasyonu bir üretme modeli olarak sınıflandırılabilir, çünkü bu yöntem birçok çözüm önerebilir [47].

(c) En iyileme (optimization)

En iyileme modelleri, verilen kriterlerle en fazla faydayı veren çözümleri seçer [47].

4.11.3.7 Teknik

Modellerin genel sınıflaması içinde başvurulan çeşitli teknikler vardır. Bunlar [47]; (d) Dinamik programlama

(e) Uzman sistemler (f) Fonksiyonel bağiıilk (g) Lineer programlama (h) Manuel

(i) Monte Carlo Simülasyonu (j) Şebekeler

(k) Regresyon Analizi [47].

4.11.3.8 Tahminler

Modeller önemli veri paketleri içerirler. Bu paketler problemlerin sınırları, manalı olup olmadığı ve kullanıcının problemi en iyi nasıl çözebileceği hakkında

varsayımlarda bulunurlar. Bu varsayımlar kesin ve açık olabileceği gibi (explisit), daha kapalı ve daha az tanımlanmış da (implisit) olabilir [47].

4.11.3.9 Belirsizlik

Maliyetin, belirsiz olduğu bilinir. Problem, belirsizliğin modelde en iyi şekilde gösterilip gösterilmediği veya kullanıcı tarafından sezgisel olarak uğraşılıp uğraşılmadığıdır [47].

4.11.4 Maliyet tahmin modeli oluşum aşamaları

Model oluşturmanın ilk şartı, öncelikle gerekli verinin toplanmasıdır. Bu işlemden sonra verilerin güncelleştirilerek, model için kullanılabilir hale getirilmesi gereklidir. Daha sonra model oluşturulur, Ancak, elde edilen verinin, seçilen modele uygun olup olmadığı değerlendirilmelidir. Sonuca ulaşıldıktan sonra her yeni uygulamada, geriye dönülüp, verilere gerekli ilaveler yapılmalıdır. Modelin oluşum süreci aşağıdaki şema ile ifade edilebilir [6].

Problemin Formüle Edilmesi Veri Toplanması Model Oluşturulması Optimum Modelin Elde Edilmesi

Modelin Değerlendirilmesi Deneme

Yeni Veri Uygulama

4.11.5 Maliyet modeli seçim kriterleri 4.11.5.1 Maliyet tahminin amacı

Maliyetin hangi amaçla tahmin edilmeye çalışıldığı bilinirse, kullanılacak model de buna göre seçilir. Bina üretim sürecinin değişik evrelerinde yer alan mal sahibi, tasarımcı ya da yüklenici farklı amaçlarla maliyet tahminine gereksinim duyarlar. Mal sahibinin amacı, elde edeceği karı ve bu iş için ne kadar para ayırması gerektiğini öğrenmektedir. Bunun için en hızlı ve en kaba biçimde maliyet tahmin edilmeye çalışılır. Tasarımcı ise çeşitli tasarım alternatiflerinden hangisinin uygun çözüm olduğunu bilmek zorundadır. Yüklenici ise uygulama sırasında nakit akışı ve şantiye organizasyonunu sağlamak açısından diğerlerine göre daha detaylı ve güvenilir bir maliyet tahminine ihtiyaç duyar [7].

4.11.5.2 Maliyet tahmininde kullanılabilecek bilgilerin miktarı ve niteliği

Model seçimindeki en önemli faktör, kullanılabilecek bilgilerin miktar ve niteliğidir. Bu veriler, hızlı, doğru ve yeterli miktarda elde edilmeli ve bunlar daha sonraki tahminlerde kullanılmak üzere sınıflandırılıp saklanmalı ve iletişimi sağlanmalıdır. Eldeki verilerin kullanımının, tahmin edilecek işin niteliği ile yani, projenin hangi karar aşamasında olduğu ile büyük ilişkisi vardır. Çünkü maliyet modelinin karar aşamasına uygun olarak seçilmesi, o modelin gereksindiği istatistiksel verilerin sürekli üretilmesine bağlıdır [7].

4.11.5.3 Maliyeti tahmin edilecek işin niteliği

Bina fikri oluşmaya başladığı anda henüz hiçbir tasarım yok iken işin niteliğine bağlı olarak hastane sinema vb. inşaatlarda birim metodu kullanılabilir.

Tasarım için ilk etütler yapılmaya başlandığında ( avan proje ) alan, hacim ya da kat kabuğu yöntemleri devreye girer [7].

Uygulama projelerinin yapımı sonrası maliyeti oluşturan bileşenler bulunmaya başladıkça kaynaklara dayalı modeller kullanılmaya başlanabilir [7].

4.11.5.4 Maliyet tahmini için ayrılabilecek zaman

Model seçilirken dikkat edilecek diğer bir husus da model için ne kadar zaman ayrılabileceğidir. Zamanın maliyetle doğrudan ilişkisi olması, karar verme sürecinin mümkün olduğunca minimumda tutulmasını gerektirir. Ancak önemli olanın minimum sürede en doğru kararın verilmesi olduğu unutulmamalıdır. Eldeki verilere göre kullanılabilecek en uygun ve aynı zamanda da en hızlı model seçilmelidir [7].

4.11.5.5 Maliyet tahmininin mal olma bedeli

Modelin maliyeti de göz ardı edilmemelidir. Bir maliyet modelinin oluşturulması, yani gerekli verilerin toplanması, uygun modelin seçilip, uygulanması ve çıktının yorumlanması, uzman ekip ve ekipmanları gerektirdiğinden modelin maliyetinin de önemli faktör olduğu unutulmamalıdır [7].