Maliye TeftiĢ Kurulu

Maliye Bakanlığı‟na bağlı denetim birimlerinden birisi de Maliye TeftiĢ Kurulu‟dur.²⁷⁸ Türk kamu idaresinde etkin bir konumu bulunan ve kökenleri Osmanlı

276 Tarhiyat öncesi uzlaĢma konusu, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu‟nun Ek 11. maddesinde düzenlenmiĢ olup, buna göre vergi incelemesine bağlı olarak tarh edilecek vergi ve cezalarda idare ile mükellef arasında uzlaĢma sağlanması hallerinde, bu hususlar kesin olup, uzlaĢılan konular hakkında dava açılamayacağı gibi baĢka bir mercie de Ģikayette bulunulamaz.

277 Hesap Uzmanları Kurulu “2009 yılı Faaliyet Raporu”, s.46 www.huk.gov.tr (03.05.2010).

278 Maliye TeftiĢ Kurulu, 10.07.2011 tarih ve 27990 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan 646 sayılı KHK ile kaldırılmıĢtır.

Devletine dayanan Maliye TeftiĢ Kurulu, gerek teĢkilat gerekse çalıĢma esasları yönünden, pek çok bakanlık, kamu kuruluĢları ile banka ve iktisadi devlet teĢekküllerinin bünyelerindeki teftiĢ ve kontrol ünitelerinin oluĢumunda emsal alındığı söylenebilir. Maliye TeftiĢ Kurulu adeta devlet örgütlenmesinde gerek istihdam Ģekli gerekse çalıĢma prensibi bakımından örnek bir rol üstlenmiĢtir.²⁷⁹

Maliye TeftiĢ Kurulu‟nun tarihi misyonundan gelen iĢlevleri ve görevleri sadece Maliye Bakanlığı ile sınırlı değildir. Devletin parasının, hakkının, çıkarının olduğu, devlet için ekonomik değer içeren hemen her yerde (yurt içi veya yurt dıĢı) Maliye MüfettiĢlerinin denetim, inceleme, soruĢturma ve araĢtırma yetkisi bulunmaktaydı. Diğer bakanlıkların teftiĢ kurulu mensuplarının mühürleri “….

Bakanlığı ….. MüfettiĢi” Ģeklinde iken, Maliye MüfettiĢlerinin mühürleri “T.C.

Maliye MüfettiĢi” Ģeklinde olmasına özel bir anlam verilir. Bu ibare, onların sadece bağlı oldukları Maliye Bakanlığı‟nın değil, tüm Türkiye Cumhuriyeti‟nin Maliye MüfettiĢi olduğunu simgeler. Bu da, 550 yılın üzerindeki deneyimden ve nitelikten kaynaklanan hak edilmiĢ bir onur ve simge olarak meslek mensuplarınca kabul edilir.²⁸⁰

Maliye TeftiĢ Kurulu, uzun mazisiyle bir ekol olarak kabul edilmiĢtir. Kurul, hukuk, maliye, terbiye eğitimi verilen bir ocak, yüzlerce yılda oluĢumunu gerçekleĢtiren bir marka, basit bir denetim biriminden çok binlerce bürokrat yetiĢtiren bir Enderun, çok sayıda nitelikli elemanını kendi içinde büyüten bir akademi olarak kabul edilmiĢtir.²⁸¹

Osmanlı Devletinde 1879 yılında “Umuru Maliyenin Tanzim ve Islahı”

çalıĢmalarına baĢlanılmıĢ ve bu çalıĢmalar “Heyet-i TeftiĢiye-i Maliye” adıyla

279 Osman Saraç, “ Denetimi Kimler Ġstemez ya da “Quis Custodiet Ġpsos Custodes? - II”, Yaklaşım Dergisi, Ankara, Ekim 2003, S.130, s.30.

280 Ahmet Erol, “Maliye Bakanlığı Denetim Birimlerinin 646 sayılı KHK ile BirleĢtirilmesi Bir Reform Mudur?” Yaklaşım, Ankara, Eylül 2011, S. 225, s.17.

281 ġaban Küçük, “Türkiye‟nin Maliye TeftiĢ Kurulu‟na Ġhtiyacı Vardır.”, Yaklaşım Dergisi, Ankara, Ekim 2011, S. 226,s.90.

doğrudan Maliye Bakanı‟na bağlı bir kurulun kurulması ile sonuçlanmıĢtır. Bu Ģekilde “Heyeti-i TeftiĢiye-i Maliye”nin kuruluĢu “Ġrade-i Seniye” ile 1879 yılında II.Abdülhamit tarafından onaylanmıĢtır.²⁸²

Maliye TeftiĢ Kurulu, Büyük Millet Meclisi‟nin ilk yıllarında Ġstanbul Hükümeti‟ne bağlı olarak çalıĢmıĢtır. Ankara Hükümeti tarafından 10.03.1920 tarihinde yeni bir Maliye TeftiĢ Kurulu kurulmuĢtur. Daha sonra, 1922 yılında Ġstanbul Hükümeti‟nin düĢmesi üzerine açıkta kalan maliye müfettiĢlerinden bir kısmı yeni kurulan TeftiĢ Kurulu‟na “Maliye MüfettiĢi” olarak atanmıĢ, daha sonra yapılan sınavlarla da TeftiĢ Kurulu‟nun yeni kadrosu oluĢturulmuĢtur.²⁸³

Maliye TeftiĢ Kurulu (MTK), bir baĢkan ile maliye baĢmüfettiĢi, maliye müfettiĢi ve maliye müfettiĢ yardımcılarından oluĢmuĢtur. Ayrıca bu kurul bakanın emri veya onayı üzerine, bakan adına görev yapmıĢtır. Maliye TeftiĢ Kurulu‟nun merkezi Ankara‟da idi. Ġstanbul ve Ġzmir‟de de merkezleri bulunan bu kurulun diğer bölgelerdeki denetimleri de özellikle yaz aylarında müfettiĢler tarafından turnelere çıkılarak yapılmıĢtır. Fransa‟daki Maliye TeftiĢ Kurulu örnek alınarak kurulan Maliye TeftiĢ Kurulu, Türkiye‟de denetim geleneğini oluĢturan ilk kurum olarak kabul edilir.

Maliye müfettiĢleri adeta bir devlet müfettiĢi olarak kabul edilmiĢtir.²⁸⁴

MTK‟nın görev ve yetkileri, Maliye Bakanlığı‟nın teĢkilat ve görevleri hakkındaki 178 sayılı KHK ve 543 sayılı KHK‟nın değiĢik 20. maddesinde düzenlenmiĢtir. Buna göre MTK‟nın görevleri, kamu kurum ve kuruluĢları ile bu kuruluĢların birlikte veya ayrı ayrı sermayelerinin en az yarısına iĢtiraki olan kuruluĢları teftiĢ etmek, Maliye Bakanı‟nın izni ile dernek, vakıf ve sendikaları mali yönden teftiĢ etmektir. Kamu kuruluĢlarının kendi kanunlarında özel denetim hükümleri öngörülmüĢ olması, Maliye MüfettiĢleri‟nin teftiĢ ve inceleme

282Maliye TeftiĢ Kurulu, Maliye TeftiĢ Kurulu Tarihi, http://www.mtk.gov.tr/Detay.aspx?contentID=178 (15.01. 2009).

283Maliye TeftiĢ Kurulu, Maliye TeftiĢ Kurulu Tarihi, http://www.mtk.gov.tr/Detay.aspx?contentID=178 (15 Ocak 2009).

284 Organ, a.g.e.,s.106.

yetkilerini kısıtlamayacağı özel olarak düzenlenmiĢtir. Bu durum, maliye müfettiĢlerinin Maliye Bakanlığı dıĢında da denetim yetkisi olduğunu göstermektedir.²⁸⁵

646 sayılı KHK ile maliye müfettiĢlerinin daha önceden sahip oldukları, kamu kuruluĢlarını ve kuruluĢ statüsüne bakılmaksızın devletin iĢtirak ettiği tüm kuruluĢları denetleme yetkisi kaldırılmıĢ olup, artık yeni ünvanı vergi müfettiĢi olan denetim elemanlarının yetkileri sadece vergi denetimi ile sınırlandırılmıĢtır.²⁸⁶

Tablo 3.4: Maliye MüfettiĢleri’nin Sayılarındaki DeğiĢme (2005–2009)

2005 2006 2007 2008 2009

BaĢ MüfettiĢler 42 41 41 51 56

MüfettiĢ 31 26 23 12 09

MüfettiĢ Yardımcısı 4 14 38 59 70

Yurt DıĢı Görevliler 12 10 11 14 12

Ġdari görevdekiler 19 16 14 7 10

Askerdekiler 1 3 1 1 2

Ücretsiz izinli - - - - 1

Kaynak: www.mtk.gov.tr (03.05.2010)

Maliye müfettiĢlerinin sayısındaki değiĢimler Tablo 4.4‟de, 2005–2009 yılları için gösterilmiĢtir. Tablo incelendiğinde maliye müfettiĢlerinin sayısının oldukça az olduğu bunlarında sadece belirli bir kısmının denetim faaliyetinde bulunduğunu görmekteyiz. MüfettiĢ yardımcılarının sayılarına bakıldığında, 2005 yılından itibaren azalıĢ eğilimine girdiği ancak 2008 yılından itibaren tekrar artıĢ göstermeye baĢladığı görülmektedir.

285 25.08.2001 tarih ve 24504 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan Maliye TeftiĢ Kurulu Görev ve Yetkileri Yönetmeliği, www.mtk.gov.tr (15.01.2009).

286 Tekin, Çelikkaya, a.g.e., s.229.

Tablo 3.5: Maliye MüfettiĢleri Tarafından GerçekleĢtirilen Vergi Ġnceleme Sonuçları

Kaynak: Gelir Ġdaresi BaĢkanlığı, Yıllık Faaliyet Raporu, www.gib.gov.tr (03.05.2010).

Yukarıdaki Tablo 3.5 incelendiğinde, 2005 ve 2006 yıllarında inceleme sayısı ve incelenen matrahların diğer yıllara göre çok düĢük olmasına rağmen vergi kaçağı oranının bir hayli yüksek olduğu görülmektedir. Bu sonuç vergi denetiminde incelenen mükelleflerin doğru seçiminin vergi denetiminin etkinliğini belirlemede en büyük etken olduğunun göstergesidir.

Tablo 3.6: Maliye TeftiĢ Kurulu’ndan Ayrılanların AyrılıĢ Nedenleri (2005–2009)

Kaynak: www.mtk.gov.tr (03.05.2010)

Tablo 3.6 incelendiğinde sayıları zaten çok fazla olmayan maliye müfettiĢlerin bazı sebeplerle bu görevlerinden ayrıldıkları görülmektedir. Ülkemizde Maliye TeftiĢ Kurulu‟ndan istifa ile ayrılanların çoğu, yeminli mali müĢavir olmak ya da özel Ģirketlerde üst düzey yöneticilik yapmak için ayrılmaktadır. Kamuda yetiĢmiĢ, gerek giriĢ sınavlarında gerekse aldıkları eğitim ve yetiĢtirilme Ģartlarındaki zorluklar nedeniyle nispeten düĢük gelirler elde eden bu tür meslek mensuplarının, kamuda istihdam edilebilmelerinin önü açılarak özel sektöre transferlerinin azaltılması etkin

Kadro Hareketleri 2005 2006 2007 2008 2009

Ġdareye GeçiĢ 1 12 7 6 3

Ġstifa 1 2 1 1 -

Emeklilik 1 2 2 2 1

bir gelir idaresi açısından zorunludur.