Bağımsız denetimde, çalıĢma metotları, denetim standartları önceden soyut kurallarla belirlenmiĢtir. Denetim, profesyonel denetim elemanları tarafından kendi adlarına ya da bir denetim kurumuna bağlı olarak yapılmaktadır.152
Ülkemizdeki son dönem geliĢmeler dikkate alındığında kamu denetiminin dıĢında bağımsız denetçilerden yararlanmada bir artıĢ olduğu görülmektedir.153
Bağımsız denetim, denetleyen kiĢi veya kurumun, denetlenen kiĢi veya kurumdan tamamen ayrı olmasını ifade eder. Bağımsız olma denetime artı bir değer katar. Ancak bu olumlu etki, belirli standartlarla güvenilir olmayı da gerekmektedir.
Bunların baĢında, denetim yapacak kiĢi ve kuruluĢların belirli nitel ve nicel yeterliliğe haiz asgari standartlara sahip olması gelmektedir. Diğer taraftan bağımsız denetim yöntemleri, planlama, gözetim, kanıt toplama ve sonuçlarının raporlanması da ayrıca standartlaĢmayı gerektirmektedir. Türkiye‟de bağımsız denetim konusunda çok baĢlılık söz konusudur. Bağımsız denetim konusunda yetkili tek bir üst kurum bulunmamaktadır. Sermaye Piyasası Kurulu, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu ve Hazine MüsteĢarlığı gibi kurumların bağımsız denetim konusunda çeĢitli mevzuatlardan kaynaklanan yetkileri bulunmaktadır. Yine bağımsız denetime yetkili Ģirketler de ayrı mevzuatlar kapsamında birden fazla konuda bağımsız denetim yapabilmektedir.154
Ülkemizde denetim mesleği ile ilgili ilk ve temel düzenleme 3568 sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci ve Mali MüĢavirlik ve Yeminli Mali
152 Güredin, a.g.e., s. 9.
153 ġerafettin Sevim, Tansel Çetinoğlu, Niyazi Kurnaz, “Avrupa Birliği Müzakere Sürecinde AB 8. Yönergesi Kapsamında Türkiye‟de Denetim ve Denetçilik Mesleğinin Durumu: AB Müzakereleri GeliĢim Ġçin Fırsat Mıdır?”, Mali Çözüm Dergisi, Ocak-Mart 2006, S:74, s.44.
154Merdan ÇalıĢkan, “Ülkemizde Bağımsız Denetim Mevzuatı ve Güncel Düzenleme ÇalıĢmaları”, E- Yaklaşım, YaklaĢım Yayınları, Ankara, Mayıs 2009, S: 197.
MüĢavirlik Kanunu155 ile yapılarak Maliye Bakanlığı ve meslek kuruluĢu niteliğinde bulunan Türkiye Serbest Muhasebeci Mali MüĢavirler ve Yeminli Mali MüĢavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) bu alanda yetkili kılınmıĢtır.
3568 sayılı Kanunun 1. maddesinde, Kanunun amacı belirtilmiĢtir:
“Bu Kanunun amacı, işletmelerde faaliyetlerin ve işlemlerin sağlıklı ve güvenilir bir şekilde işleyişini sağlamak, faaliyet sonuçlarını ilgili mevzuat çerçevesinde denetlemeye, değerlendirmeye tabi tutarak gerçek durumu ilgililerin ve resmi mercilerin istifadesine tarafsız bir şekilde sunmak ve yüksek mesleki standartları gerçekleştirmek üzere "Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik" ve "Yeminli Mali Müşavirlik" meslekleri ve hizmetleri ile Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliğinin kurulmasına, teşkilat, faaliyet ve denetimlerine, organlarının seçimlerine dair esasları düzenlemektir.”
3568 sayılı Kanunun 1. maddesinde, meslek mensuplarının görev ve yetkileri düzenlenmiĢtir. Buna göre, muhasebeci ve mali müĢavirlerin görev ve yetkileri Ģunlardır:
“ Gerçek ve tüzelkişilere ait teşebbüs ve işletmelerin;
a) Genel kabul görmüş muhasebe prensipleri ve ilgili mevzuat hükümleri gereğince, defterlerini tutmak, bilanço, kar-zarar tablosu ve beyannameleri ile diğer belgelerini düzenlemek ve benzeri işleri yapmak.
b) Muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, işletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik yapmak.
c) Yukarıdaki bentte yazılı konularda, belgelerine dayanılarak, inceleme, tahlil, denetim yapmak, mali tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek, tahkim, bilirkişilik ve benzeri işleri yapmak.
Yukarıda sayılan işleri; bir işyerine bağlı olmaksızın yapanlara serbest muhasebeci mali müşavir denir.”
3568 sayılı Kanunun 1. maddesinde, görev ve yetkileri ise Ģunlardır:
“ (A) fıkrasının (b) ve (c) bentlerinde yazılı işleri yapmanın yanında Kanunun 12. nci maddesine göre çıkartılacak yönetmelik çerçevesinde tasdik işlerini yapmaktır.
Yeminli mali müşavirler muhasebe ile ilgili defter tutamazlar, muhasebe bürosu açamazlar ve muhasebe bürolarına ortak olamazlar.”
155 3568 sayılı Kanun 13.6.1989 tarih ve 20194 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanmıĢtır.
3568 sayılı Kanunun 12. maddesinde, 3568 sayılı Kanunun 1. maddesinde, düzenleme yer almıĢtır:
“Yeminli mali müşavirler gerçek ve tüzelkişilerin veya bunların teşebbüs ve işletmelerinin mali tablolarının ve beyannamelerinin mevzuat hükümleri, muhasebe prensipleri ile muhasebe standartlarına uygunluğunu ve hesapların denetim standartlarına göre incelediğini tasdik ederler.”
3568 sayılı Kanun‟a göre muhasebe ve vergi denetimi yetkisine sahip meslek mensubu olan yeminli mali müĢavirlerin bu yetkileri uygulama aĢamasında temelde vergi denetimi ile sınırlı olduğu söylenebilir.156
3568 sayılı Kanun kapsamında görev yapan meslek mensuplarının görevlerini, vergi denetiminden ziyade mükelleflerin defter ve kayıtlarının tutulmasıyla sınırlandırıldığı söylenebilir. Bu durum yasal düzenlemelerden ziyade vergi idaresinin tutumundan kaynaklanmaktadır.157
3.1. Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu ve Görevleri
02.11.2011 tarih ve 28103 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan 660 sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu‟nun TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (660 sayılı KHK) ile Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu oluĢturulmuĢ ve uluslararası standartlarla uyumlu Türkiye Muhasebe Standartlarını oluĢturma ve yayımlama, bağımsız denetimde uygulama birliğini, gerekli güveni ve kaliteyi sağlama, denetim standartlarını belirlemek, bağımsız denetçi ve bağımsız denetim kuruluĢlarını yetkilendirmek ve bunların faaliyetlerini denetlemek ve bağımsız denetim alanında kamu gözetimi yapma yetkisi verilmiĢtir.158
660 sayılı KHK‟ya göre, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları
156 Abanoz, a.g.m.,s.23.
157 Türker, a.g.e. ,s.20.
158 N. Emre Ergin, “660 sayılı Kanun Hükmünde Kararrname ile Bağımsız Denetim”, Yaklaşım, Ankara, ġubat 2012, S. 230. s.130.
Kurumu, Kurul ve BaĢkanlıktan oluĢmakta olup; Kurulun yetkileri, Türkiye Muhasebe Standartlarını oluĢturmak, uluslararası standartlarla uyumlu ulusal denetim standartlarını oluĢturmak, bağımsız denetçiler ve bağımsız denetim kuruluĢlarının kuruluĢ Ģartlarını ve çalıĢma esaslarını belirlemek, Bağımsız denetim yapacak meslek mensuplarına yönelik sınav, yetkilendirme ve tescil yapmak, disiplin ve soruĢturma iĢlemlerini yürütmek, yabancı ülkelerin Kurulun görev alanıyla ilgili konularda yetkili birimleriyle iĢbirliği yapmak, denetimin kalitesinin artırılmasına yönelik düzenlemeler yapmak, mevzuatla verilen diğer benzeri görevleri yapmak Ģeklinde sayılmıĢtır.159
3.2. Bağımsız Denetimde Türkiye’nin Geldiği Nokta
Bağımsız denetimin önemi son yıllarda daha da göz önüne çıkmıĢtır. Gerek ülke ekonomilerinin büyümesi gerekse çok uluslu Ģirketlerin büyük sermaye yapıları bunu ortaya koymaktadır. Bağımsız Denetim mesleğinin itibarı ve bağımsız denetim Ģirketlerine olan güven 2000‟li yılların baĢında batıda yaĢanan Enron, Worldcom, Parmalat gibi Ģirketlerle özdeĢleĢen finansal skandallarla birlikte sarsılmıĢ, bunun sonucunda da ABD‟de 2002‟de çıkarılan Sarbanes-Oaxley (SOX) Yasasıyla, bağımsız denetim üzerinde daha sıkı kamu gözetimi (public oversight) sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Diğer taraftan Avrupa Birliği (AB)‟nde de bu konuda öteden beri devam eden çalıĢmalar SOX Yasası‟ndan sonra hız kazanmıĢ ve Revize 8. Direktif (Directive 2006/43/EC), 29.06.2006 yılında AB Resmi Gazetesi‟nde yayımlanarak yürürlüğe girmiĢtir.160
660 sayılı KHK‟ye baktığımızda, kamu gözetimine iliĢkin yapılan bu değiĢikliklerin, çeĢitli kamu otoriteleri tarafından bağımsız denetime iliĢkin yapılan düzenlemelerin ortaya çıkardığı çok baĢlılığı ve farklılıkları ortadan kaldırılması amacına yönelik olduğunu görmekteyiz. Nitekim, 660 sayılı KHK‟nın bir çok hükmü
159 2.11. 2011 tarih ve 28103 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanan 660 sayılı KHK, mad. 9.
160 Mustafa Aysan, “Enron Olayı” , www.malihaber.com/modules.php ( 30/09/2007).
yukarıda belirtilen Revize 8. direktife uyumlu olduğunu söylemek mümkündür.161 Bağımsız denetim alanında yapılan bir diğer yenilik olan Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombusman), 5982 sayılı Yasa ile birlikte hukukumuza girmiĢtir.162 Kamu denetçisi idarenin eylem ve iĢlemleri üzerinde yeterlilik ve hukuka uygunluk denetimi yapmaya yetkili bir kurumdur. Vergilendirme iĢlemi, idarenin tek yanlı ve bireysel bir idari iĢlemi olduğu düĢünüldüğünde, vergilendirme iĢlemlerinin Kamu Denetçiliği Kurumunun görev alanına girdiği kabul edilebilir. Ancak vergisel sorunlar, hukuki bilgi yanında kendine özgü teknik bilgiyi de gerektirdiğinden bu alanda uzman kamu denetçilerinin Kamu Denetim Kurumunda istihdam edilmesi gerekmektedir.163