Makro Düzey Kümelenme ile Verilerin Analizi

Kümelenme (cluster), birbirlerine katma değer ekleyen üretim zinciri ile bağlı, karĢılıklı bağımlı firmalar (özelleşmiş tedarikçileri de içerir biçimde), bilgi üreten kurumlar (üniversiteler, araştırma kurumları, mühendislik şirketleri vs.), destekleyici kurumlar (acenteler, danışmanlık şirketleri, sivil toplum kuruluşları-STK, bankalar, sigorta şirketleri) ve müĢteriler tarafından

42

oluĢturulmuĢ ağ (network) olarak tanımlanabilir. Diğer bir deyiĢ ile kümelenmeler, belirli bir endüstride birbiri ile iliĢkili Ģirket ve kurumların coğrafî yoğunlaĢmaları olarak tanımlanmaktadır (Porter, 1985; Bulu ve Eraslan, 2004).

Kümelenmeler, ilgili endüstriler ile rekabet etmede önemli olan diğer unsurları çevreleyen bir sınır çizer. Örneğin, parça, makine, hizmet gibi özelleĢmiĢ girdi tedarikçileri, özelleĢmiĢ altyapı sağlayıcıları kümelenmenin üyeleridir. Öte yandan kümelenmeler, dağıtım kanallarını ve müĢterileri kapsayacak Ģekilde geniĢler ve daha sonra da tamamlayıcı ürün üreticileri ile beceri, teknoloji ya da genel girdileri sağlayan endüstrilerdeki Ģirketleri kapsar. Son olarak kümelenmeler, kamu kuruluĢları ile üniversiteler, standart belirleyici kurumlar, sivil toplum kuruluĢları, mesleki eğitim kurumları ve özelleĢmiĢ eğitim ve öğretim, bilgi, araĢtırma ve teknik destek sağlayan ticari birlikler gibi diğer kurumları da içerir.

Kümelenmeler, derinliklerine ve özelliklerine göre faklılıklar gösterirler, ancak çoğunluğu son ürün ve hizmet üreticilerini, özelleĢmiĢ girdi, parça, makine ve servis sağlayıcılarını, finansman kuruluĢlarını ve ilgili kuruluĢları da kapsamaktadır. Sıklıkla müĢterileri, tamamlayıcı ürün üreticilerini, özelleĢmiĢ alt yapı sağlayıcılarını, eğitim, bilgi, araĢtırma ve teknik destek sağlayıcı kamu kurumlarını ya da diğer enstitüleri ve standart koyucu acenteleri içerir. Son aĢamada ise kümelenmeler, ticari birliktelikleri ve kümelenme üyelerini destekleyecek diğer özel sektör birlikteliklerini içine almaktadır (Porter, 1990; 1998).

Kümelenmeler rekabeti üç ana yoldan etkilemektedirler.

Kümelenme içinde kurulmuĢ olan iĢletmelerin üretkenliğini artırarak.

Gelecekte verimliliği yükseltecek ve yeni ürünlerin oluĢmasını sağlayacak yenilikçiliği yönlendirerek

Kümelenmenin kendisini geniĢleten ve güçlendiren yeni iĢ alanlarının ortaya çıkmasını teĢvik ederek

Yani kümelenmeler, kümelenmeye dâhil olan iĢletmelere, kendi esnekliklerinden feragat etmeden, büyük ölçekli ya da diğer iĢletmelerle resmi bağlantılara sahip iĢletmeler gibi fayda elde etmelerini sağlar. Bir kümelenmenin üyesi olmak, girdilere sahip olmada; bilgiye, teknolojiye ve gerekli kurumlara eriĢmede; iliĢkili Ģirketleri koordine etmede ve geliĢimi ölçmede ve teĢvik etmede oyuncuların daha etkin ve verimli olmalarını sağlamaktadır.

43

GeliĢmiĢ kümelenmeler içinde bulunan iĢletmeler, uzmanlaĢmıĢ ve deneyimli bir iĢçi havuzu içinde bulunurlar. Bu imkân, iĢletmelerin iĢe alımlardaki arama ve iĢlem maliyetlerini düĢürür ve zamanı kısaltır. Kümelenme çeĢitli fırsatlar sunar ve çalıĢanların farklı yerlerde istihdam riskini düĢürür, hatta diğer bölgelerdeki yetenekli çalıĢanları da kendine çeker. Ġyi geliĢmiĢ bir kümelenme ayrıca diğer önemli girdilerin sağlanmasında da etkin bir yol sağlar. Böyle bir kümelenme derin ve özelleĢmiĢ bir tedarikçi tabanına sahiptir. Uzak mesafedeki bir tedarikçiden kaynak sağlamak yerine yerel tedarikçileri kullanmak iĢlem maliyetlerini düĢürecektir.

Bu yapı, envanter ihtiyacını en aza indirecek, ithalat ve gecikme maliyetlerini ortadan kaldıracaktır. Fiziksel yakınlık iletiĢimi geliĢtirecektir, bu durum tedarikçiler için satıĢ sonrası hizmetlerini sağlamalarını kolaylaĢtıracaktır. Pazar, teknik ve rekabet bilgilerinin tamamı kümelenme içinde birikir ve üyeler bu bilgileri kullanabilirler. Ayrıca, kiĢisel iliĢkiler ve topluluk bağları güveni tesis eder ve bilgi akıĢını hızlandırır. Bu koĢullar bilgiyi daha akıcı bir hale getirir.

Öte yandan kümelenme üyeleri arasındaki bağlar, parçalarının toplamından daha büyüktür.

Örneğin, tipik bir turizm kümelenmesinde, ziyaretçilerin görüĢleri sadece çevresel güzelliklerden etkilenmez, ayrıca oteller, restoranlar, alıĢveriĢ merkezleri ve ulaĢım kaynakları gibi tamamlayıcı iĢlerin kalitesi ve verimliliklerinden de etkilenir. Kümelenme üyeleri karĢılıklı olarak bağımlıdırlar ve birisinin göstereceği iyi performans diğerlerini de iyi yönde etkileyecektir.

Altyapı ya da eğitim programları gibi kamu kuruluĢları tarafından yapılan yatırımlar, iĢletmelerin performanslarını geliĢtirebilir. ĠĢe alınan çalıĢanların yerel programlarda eğitilmeleri, eğitim maliyetlerini düĢürecektir. Sadece hükümetin değil, özel sektör içindeki iĢletmelerin eğitim programları, altyapı, kalite merkezleri, test laboratuarları gibi yapmıĢ oldukları yatırımlarda kümelenme içindeki diğer Ģirketlerin performanslarını artıracaktır. Yerel rekabet oldukça motive edicidir. Benzer Ģirketlere olan yakınlığın oluĢturduğu baskı, rekabetçi olmayan ya da doğrudan rekabet etmeyen Ģirketler arasında olmaya nazaran rekabetçi bir baskı oluĢturur. Toplum içinde iyi gözle bakılmak arzusu kümelenme içindeki Ģirketlere diğerlerini yarıĢta geride bırakma isteği kazandırır.

Kümelenmeler, ayrıca, iĢletme performanslarının değerlendirilmesini de kolaylaĢtırır. Yerel rakipler, benzer iĢgücü maliyetleri ve yerel pazarlara eriĢim imkânı gibi genel koĢullara sahiptirler ve kümelenme içindeki iĢletmeler benzer faaliyetler gerçekleĢtirmektedirler.

Kümelenme içindeki iĢletmeler tipik olarak kendi tedarikçilerinin maliyetleri konusunda ayrıntılı bilgilere de sahiptirler. Yöneticiler diğer yerel iĢletmeler ile maliyetlerini ve çalıĢanlarının

44

performanslarını karĢılaĢtırabilir. Yine, finansal kurumlar performansı takip etmede kullanılacak kümelenme ile ilgili bilgileri toplayabilirler.

Üretkenliğin geliĢtirilmesine ek olarak, kümelenmeler iĢletmelerin yenilikçilik becerilerinde de önemli bir rol oynar. Örneğin, biliĢim kümelenmesi içinde bulunan bilgisayar Ģirketleri, müĢteri gereksinimlerini ve isteklerini diğer bölgelerde bulunan Ģirketlerle karĢılaĢtırılamayacak derecede hızlı bir Ģekilde karĢılarlar. Kümelenme içindeki diğer Ģirketler ve kurumlarla olan iliĢkiler; Ģirketlerin teknoloji geliĢtirme, parça ve makine eriĢimi, hizmet ve pazar kavramları gibi konuları erken öğrenmelerine yardımcı olur. Bu tarz bir öğrenme, ziyaretler ve çoğunlukla yüz yüze temas yolu ile gerçekleĢtirilir. Kümelenmeler, yenilikleri görünür yapan fırsatlardan daha fazlasını sunarlar. Hızla hareket etmeyi sağlayan esnekliği ve kapasiteyi de sağlarlar.

Kümelenme içindeki bir Ģirket genellikle yenilikçi çalıĢmalarında kullanacağı bir kaynağı hızlı bir Ģekilde elde edebilir. Yerel tedarikçiler ve ortaklar yenilik sürecine dâhil olabilirler. Bu durum, müĢterilerin gereksinimlerinin daha iyi karĢılanmasını sağlayacaktır. Aksi durumda kümelenme dıĢındaki bir Ģirket, uzaktaki tedarikçiler ve diğer organizasyonlar ile koordine edeceği faaliyetlerde önemli zorluklar ile karıĢılacaktır.

Özetlemek gerekirse kümelenmeler; Ģirketler arası iliĢkinin nasıl düzenlenmesi gerektiği, üniversite gibi kurumların rekabet baĢarısına nasıl katkıda bulunacağı ve hükümetin ekonomik geliĢimi ve kalkınmayı nasıl teĢvik edeceği hakkındaki geleneksel düĢünce biçimine yeni bir yol sunmuĢtur.

Bu bağlamda, kümelenmelerin üyelerine sağladığı yararlar;

Yeni ve tamamlayıcı teknolojiye eriĢim,

Sinerji ekonomisini ya da karĢılıklı bağımlı faaliyetler ekonomisini elde etme, Riskleri yayma,

Tedarikçiler ve kullanıcılar ile ortak Ar-Ge çalıĢmaları yapma, Rekabeti düĢürebilmek için savunmacı bir yaklaĢım,

Tamamlayıcı varlık ve bilginin birleĢtirilmiĢ kullanımından sağlanacak karĢılıklı faydaları elde etme,

Öğrenme sürecini hızlandırma, ĠĢlem maliyetlerini düĢürme ve

Pazar içinde giriĢ bariyeri oluĢturma ya da bariyerlerin üstesinden gelebilme baĢlıkları altında değerlendirilebilir.

45

Bu yaklaĢım çerçevesinde tasarlanan çalıĢma ile Karaman’da faaliyet gösteren turizm sektörünün makro düzey kümelenme haritası çıkarılarak analiz edilmiĢtir.