DÜNYA GENELİNDE TURİZM SEKTÖRÜNÜN DURUMU

Turizm sektörünün kitleler tarafından benimsenip modern Ģekilde uluslararası bir faaliyet haline gelmesi, 19. yüzyılın sonlarından itibaren yani endüstri devriminin akabinde baĢlamıĢtır. Liberal ekonomik politikaları uygulayan batılı ülkelerde endüstrileĢme ile birlikte Ģehirli nüfusu artmıĢ, gelir dağılımı zaman içinde daha adil bir Ģekilde paylaĢılmaya baĢlanmıĢ, orta sınıf adı verilen sınıf gittikçe büyümüĢ, ekonomik ve sosyal hayatta belirleyici bir rol oynamaya baĢlamıĢtır. Bu sınıfın yaĢam alıĢkanlıkları kapitalizmle bağlantılı olarak zaman içinde değiĢmiĢtir.

Bu dönemde üretimin ve dolayısıyla ticaretin artması ile birlikte ulaĢım araçlarının ve yolların geliĢmesi, ülkelerarası iliĢkilerin iyileĢmesi ile seyahat etmenin tüm koĢulları iyileĢmiĢ ve seyahat etme, yeni yaĢam alıĢkanlıklarının içine yerleĢmeye baĢlamıĢtır. Zamanla sektörleĢen turizm, orta sınıfın tüketim alıĢkanlıklarından birine dönüĢmesiyle kitlesel tüketim sektörü olmuĢ ve modern yaĢamın ayrılmaz bir parçası haline gelmiĢtir. Özellikle Ġkinci Dünya SavaĢı’nın bitmesi ile birlikte yani 1950’ler sonrasında ekonomik ve sosyal önemi giderek artan bir endüstri olarak ön plana çıkan turizm, günümüzün en dinamik ve hızla geliĢen sektörlerinden birisidir.

KüreselleĢme ile turizm sektörü de önemli bir endüstri haline gelmiĢtir. Özellikle ulaĢım kolaylıkları, insanların gezip görme ve dinlenme, baĢka bir deyiĢle seyahat alıĢkanlıklarını ve

62

kültürlerini hem değiĢtirmiĢ hem de artırmıĢtır. Sektörün bu dönemdeki hızlı büyümesinde, rekabetin giderek hız kazanmasında, uluslararası alandaki küreselleĢmenin baĢlangıcı olan ve 1980 sonrasında yaĢanan mali liberalleĢme akımları, Doğu Avrupa ülkelerindeki siyasi rejimlerin hızla liberal yapılara dönüĢerek seyahat özgürlüğü önündeki kısıtlayıcı engellerin kalkması gibi siyasi ve ekonomik temel tercihlerdeki değiĢiklikler belirleyici etkiye sahip olmuĢtur. Nitekim turizmde uluslararası rekabet, 1980 ve 1990’lı yıllarda artıĢ göstermiĢ, özellikle 1990’lı yıllar, dünya turizminin istikrarlı olarak büyümeye devam ettiği; ancak rekabet ortamının giderek yoğunlaĢtığı bir dönem olmuĢtur.

1990’lı yılların sonuna gelindiğinde, hizmetler sektörü içinde birinci sırayı alan turizm faaliyetlerinin dünyadaki yıllık ortalama büyüme hızı 1980 - 2005 döneminde %6,8 olmuĢtur.

Söz konusu artıĢ ile toplam uluslararası ticaret hacmi içinde turizmin payı, geliĢme eğilimine bağlı olarak belirtilen dönemin sonunda %15 gibi yüksek bir orana ulaĢmıĢtır.

Günümüzde, turizm sektörünün önemli bir endüstri halini alması, insanların tatil yapma alıĢkanlarının bir ihtiyaç haline gelmesine de bağlanmaktadır. Özellikle geliĢmiĢ ülkelerde tüketiciler, senenin belirli bir kısmını tatil yaparak geçirmekte ve bunu düzenli olarak her yıl tekrarlamaktadır.

Nitekim BMDTÖ verilerine göre, dünya çapında turizm hareketleri incelendiğinde; 2010 yılında uluslararası yabancı turist sayısı 940 milyon kiĢiye ulaĢmıĢ, baĢka bir deyiĢle 2009 yılına göre

%6,6 oranında artıĢ kaydedilmiĢtir. Bu düzeydeki bir hareketliliğin sonucu olarak 2010 yılında turizmden yaklaĢık olarak 919 milyar USD gelir elde edilmiĢtir. Bu rakam küresel GSMH’nın

%5’ini oluĢturmaktadır. Yine bu verilere göre dünya genelindeki toplam ihracatın %30’unun turizm hareketleri sonucu ortaya çıktığı ve dünya genelindeki istihdamın %7’sinin yine turizm sektörü tarafından karĢılandığı görülmektedir. Aynı Ģekilde BMDTÖ verilerine göre; 2011 yılının ilk 4 ayında dünya genelindeki turist sayısı 2010 yılının aynı dönemine göre %4,5 artarak 268 milyon kiĢiye ulaĢmıĢtır.

3.1 Uluslararası Gelen Turist Sayısı

2010 yılı dünya turizm hareketleri incelendiğinde uluslararası gelen turist sayısı açısından ilk 10 ülke içinde Fransa ilk, ABD ikinci, ÇHC üçüncü, Türkiye ise yedinci sırada yer almıĢtır.

63

Tablo 7: Ülkelere Göre Yabancı Turist Sayısı (Milyon KiĢi)

Ülkeler 2008 2009 2010 2009’a Göre

Artış (%)

1 Fransa 79,2 76,8 76,8 0,00

2 ABD 57,9 55,0 59,7 8,54

3 ÇHC 57,2 50,9 55,7 9,43

4 Ġspanya 53,0 52,2 52,7 0,95

5 Ġtalya 42,7 43,2 43,6 0,92

6 Ġngiltere 30,1 28,2 28,1 -0,35

7 Türkiye 25,0 25,5 27,0 5,88

8 Almanya 24,9 24,2 26,9 11,15

9 Malezya 22,1 23,6 24,6 4,23

10 Meksika 22,6 21,5 22,4 4,18

Kaynak: BMDTÖ, 2011.

Öte yandan birinci sırada yer alan Fransa ile yedinci sırada yer alan Türkiye arasında gelen yabancı turist sayısı açısından karĢılaĢtırma yapıldığında, Fransa’ya gelen yabancı turist sayısının Türkiye’ye gelen turist sayısının yaklaĢık üç katı olduğu görülmektedir.

Yukarıdaki Tablo, gelen yabancı turist sayısı açısından ilk 10 ülkenin kendi içinde sınıflandırılabileceğini göstermektedir. Ġlk sınıfta yalnızca Fransa olup ikinci sınıfta ABD, ÇHC ve Ġspanya yer almaktadır. Üçüncü sınıfta yalnız Ġtalya yer almaktayken, dördüncü grup Ġngiltere, Türkiye, Almanya, Malezya ve Meksika’dan oluĢmaktadır.

2010 yılı verilerinden en dikkat çeken unsur ise ÇHC’nin Ġspanya’yı geride bırakarak 3. sıraya yerleĢmesi olmuĢtur. 1 yılda yaklaĢık 5 milyon turist artıĢı kaydeden bu ülke, dünyada turizm denince akla gelen ilk destinasyonlardan biri olan Ġspanya’nın önüne geçmiĢ ve 2009 yılına göre

%9 gibi bir artıĢ kaydetmiĢtir.

3.2 Ülkelere Göre Turizm Geliri

Dünya turizm hareketlerinin önemli göstergelerinden bir diğeri de ülkelerin elde ettikleri turizm gelirleridir. Uluslararası turizm gelirleri bir ülkeye gelen yabancı turistler tarafından ziyaret edilen ülkede yapılan harcamalardan doğan ve döviz olarak sağlanan gelirlerdir.

AĢağıdaki Tablo’da uluslararası turizm gelirleri açısından ilk on sıraya giren ülkeler yer almaktadır.

64

Tablo 8: Ülkelere Göre Turizm Gelirleri (Milyar USD)

Ülkeler 2008 2009 2010 2009’a Göre

Artış (%)

1 ABD 110,0 94,2 103,5 9,87

2 Ġspanya 61,6 53,2 52,5 -1,31

3 Fransa 56,6 49,4 46,3 -6,27

4 Çin 45,7 39,2 45,8 16,83

5 Ġtalya 40,8 40,2 38,8 -3,48

6 Almanya 40,0 34,6 34,7 0,28

7 Ġngiltere 36,0 30,1 30,4 0,99

8 Avustralya 24,8 25,4 30,1 18,50

9 Hong Kong 18,4 16,4 23,0 40,24

10 Türkiye 22,0 21,3 20,8 -2,34

Kaynak: BMDTÖ, 2011.

Yukarıdaki Tablo incelendiğinde turizm gelirlerindeki ilk 10 ülkeden 6’sının Avrupa’da olduğu ve G7 ülkelerinden 5’inin yine bu tabloda yer aldığı görülmektedir. 2010 yılı sıralamasında dikkat çeken en büyük unsur Hong Kong’un bir önceki yıla göre gelirini %40 artırarak ilk 10’a girmesi ve yabancı turist sayısında %9 artıĢ kaydeden Çin’in bu duruma paralel olarak %16 gibi büyük oranda artıĢ kaydetmesidir.

Ülkemiz açısından ise 2010 yılında %5,88 daha fazla turist ağırlamamıza rağmen elde edilen gelirlerde %2,34 düĢüĢ kaydedilmesi; incelenmesi ve analiz yapılması gereken bir durumdur.

3.3 Ülkelere Göre Uluslararası Turizm Harcamaları

Turizme iliĢkin önemli göstergelerden bir tanesi de yapılan turizm harcamalarıdır. AĢağıdaki tablo ülkelere (milletlere) göre yapılan turizm harcamalarını yansıtmaktadır. Tablo incelendiğinde turizm harcamalarının da ilk 10 sırada yer alan ülkelerin tamamının G20 ülkeleri içinde yer aldığı görülmektedir. Bu tablo potansiyel turizm pazarlarını göstermesi açısından önemlidir.

65

Tablo 9: Ülkelere Göre Turizm Harcamaları (Milyar USD)

Ülkeler 2008 2009 2010 2009’a Göre

Artış (%)

1 Almanya 91,0 81,2 77,7 -4,31

2 ABD 79,7 74,1 75,5 1,88

3 Çin 36,2 43,7 54,9 25,62

4 Ġngiltere 68,5 50,1 48,6 -2,99

5 Fransa 41,4 38,5 39,4 2,33

6 Kanada 27,2 24,2 29,5 21,90

7 Japonya 27,9 25,1 27,9 11,15

8 Ġtalya 30,8 27,9 27,1 -2,86

9 Rusya 23,8 20,9 26,5 26,79

10 Avustralya 15,3 17,6 22,5 27,84

Kaynak: BMDTÖ, 2011.

Nitekim yukarıdaki tabloda en dikkat çeken unsur, önceki iki yılda da olduğu gibi Almanların ilk sırada yer almasıdır. Geçen yıla oranla %4’lük bir düĢüĢ yaĢansa da, Alman turistler 2010 yılı boyunca gittikleri ülkelere 77 milyar USD döviz bırakmıĢtır. Aynı Ģekilde Çinli turistlerin yaptığı harcamalarda son üç yıl boyunca sürekli bir Ģekilde artıĢ kaydedilmesi dikkat çekmesi gereken bir durumdur. Öte yandan Avustralyalı turistlerin de harcama tutarı bakımından 2010 yılında ilk 10 içerisine girmesi kayda değerdir.

3.4 Seyahat ve Turizm Rekabetçilik İndeksi (SETRİ)

Seyahat ve Turizm Rekabetçilik Ġndeksi (SETRĠ) 2007 yılından bu yana Dünya Ekonomik Forumu (DEF-WEF) tarafından belirlenmekte ve ilan edilmektedir. Ġndeks ülkelerin turizmdeki rekabet gücünü görebilmelerine imkân vermesi açısından önem arz etmektedir. SETRĠ, 3 temel baĢlık altında toplam 14 konunun değerlendirilmesi sonucu belirlenmiĢtir. Ġndeksi oluĢturan alanlar aĢağıdaki Ģekilde topluca gösterilmiĢtir.

66

AĢağıdaki Tablo’da ise, 2009 ve 2011 yılları için ülkelerin turizm alanındaki rekabetçilik pozisyonları bir indeks çerçevesinde ortaya konulmaktadır. Ġndeks oluĢturulurken 2009 yılında 133 ülke, 2011 yılında ise 139 ülke inceleme kapsamına alınmıĢtır.

Dünya turizm hareketleri çerçevesinde en çok gelir elde eden ve en çok yabancı turist çeken ilk 10 ülke içerisinde yer alan Türkiye, turizmde rekabet gücü açısından 2009 yılında 56. sırada yer alırken 2011 yılında 6 basamak yukarı çıkarak 50. sırada yer almıĢtır. Bu durum dünyada yabancı turist sayısında 7. sırada olmasına rağmen Türkiye’nin turizm konusunda yakaladığı baĢarının sürdürülebilir olup olmadığı konusunda çok ciddi Ģekilde değerlendirme yapılmasını gerektirmektedir.

Tablo 10: Seyahat ve Turizm Rekabetçilik Endeksi– SETRĠ

2011 Ülke Puan 2009 Ülke Puan

ġekil 10: Seyahat ve Turizm Rekabetçilik Endeksi

67