Mısır sanatında görselliğin analizi

Antik Çağ medeniyetlerinin pek çoğunda görüldüğü gibi, Mısır sanatında da resim önemli bir yer tutmaktadır. Mısır resim sanatının, daha çok tapınak ve mezar anıtlarında yer alması ebedi ve kutsal olanı ifade etmesi açısından diğer resim sanatlarından ayrılmaktadır (Durukan, 2014). Eski Mısırlıların zengin duvar süslemelerine sahip bir topluluk olduğu bilinmektedir. Tapınak ve mezar odalarının duvarlarında kabartmaların ya da resimlerin yer aldığı boş bir duvar yüzeyine rastlanılmadığı görülmektedir. Duvarlar; ya alçak rölyef üzerine boyanmış kabartmalardan ya da Mısır yazısı olarak kabul edilen bir çeşit resim olan hiyerogliflerden oluşmaktadır. Daha çok alçak rölyef tekniğinde bazende yüzey içinde oyulmuş şekilde görülen kabartmaları, resim sanatı içinde değerlendirmek gerekir. Eski Mısır resim sanatının karakteristik en iyi örnekleri olarak ise, mezar içlerinde yer alan boyalı duvar resimleri yani freskler gösterilmektedir (Tansuğ, 1999).

Şekil 2.8: Eski Krallık dönemi mezarlarında bulunan hiyeroglifler. Kaynak: (Fizik Mühendisi, 2017).

“Mısır sanatı, bütün alanlarında tektonik bir düzen içinde ve nesneye yönelik bir biçime sahiptir, yani bir öz nesnelliği elde etmeye çalışmıştır. Bu bakımdan yaşam bu sanatta bir yandan sonsuz bir var olma biçimine dönüşmüş, öte yandan kısmen anıtsal sembollerle zenginleştirilmiştir.” (İplikçioğlu, 1990: 122). Bu bakımdan, Mısır resim sanatında tanrılar başta olmak üzere dinsel törenleri ve gündelik yaşamları konu alan sahneler işlenmiştir. Özellikle Mısır resimlerinde, sembolik bir dilin kullanımı hakimiyet göstermektedir. Boğa, kedi, timsah, köpek, şahin gibi hayvanlar tanrısal güçlerle ilişkilendirilerek tasvir edilmiştir. Bu bakımdan, görsel anlatımları zengin olan hiyerogliflerin, birer illüstrasyon özelliği taşıdığı düşünülmektedir.

Mısır resim sanatında, büyük firavunların mezarlarında yönetim hayatını konu alan sahnelerede yer verilmiştir. Bu sahnelerde, firavunlar bazen tanrılara adak adarken gösterilmiş bazende firavunların yönetime bağlı olan esirlerin ayakları zincirliyken tasvir edilmiştir. Bununla birlikte, bu sahnelerde esirlerin zincirlenmiş olan ayakları, firavunların savaş ve zafer sahnelerini temsil ettiği bilinmektedir (Tansuğ, 1999).

Mısır resim sanatının, diğer resim sanatlarından ayıran en karakteristik yanı ise, şüphesiz üslup özellikleridir. Bu bakımdan figürlerin veya olayların perspektiften uzak bir anlayışta düz bir zemin üzerinde hikâyeci bir eğilimde resmedilmesi dikkat çekicidir. Özellikle insan vücutlarında; baş yandan, göz karşıdan, vücudun üst formu önden, kollar ve bacaklar yandan gösterilmiştir.

Figürlerde ölçeklerin, hiyerarşik bir düzende yerleştirilmesine dikkat edilmiştir. Tanrılar ve firavunlar büyük gösterilirken, soylular ise mevkilerine göre boyutlandırılmıştır. Bu sahnelerde esir ve köleleri, diz çökmüş halde görmek mümkündür. Figürlerin bu şekilde katı bir anlayışta resmedilmesinin sebebinin altında, ‘Anıtsal bir süreklilik’ kazandırma eylemi yatmaktadır.

Şekil 2.9: Antef Steli, Dra Abu el-Naga, IX. Sülale ait hiyeroglifler. Kaynak: (Konyar, 2019).

Mısır resim sanatında, mezar içlerinde yer alan boyalı duvar resimlerinden yani fresklerden anlaşılacağı gibi boya kullanımının önemi büyüktür. James’e (Akt. Yılmaz, 2008: 40) göre “Beyaz rengi, kireç ya da alçı taşından; siyah, is ya da yanmış kemikten; kırmızı, demir oksitten; sarı daha az sağlam olan ve bileşiminde arsenik olan orpimentten ya da okradan; yeşil ve mavi genellikle fritten, bazende malakit ve lapis lazuliden elde edilirdi.” Böylece doğal nesnelerden elde edilen renkler ile fresklere daha parlak bir görünüm kazandırılmıştır. Bu sahnelerde, kadın figürleri daha açık sarı ya da pembe ile gösterilirken, erkek figürlerinin teni kiremit kırmızısı gibi bir renk ile resmedilmiştir. Çoğunlukla boyaların kat kat sürülmesiyle elde edilen renkler, ince sürüldüğü takdirde saydamlık etkisi oluşturmuştur. Bunun yanı sıra Mısır

resimlerinde figürü ya da detayları sınırlayan siyah veya kırmızı renkteki boyaların hakim olduğu kontur çizgilerine rastlamak mümkündür.

Mısır Uygarlığının altın çağı olarak Eski Krallık Dönemi (M.Ö. 2700-2180) gösterilmektedir. Bu dönemde, resimlerin içinde yer aldığı büyük mezar anıtlarının, dikdörtgen plan üzerine piramit gövdeli, tuğla ya da taştan yapılarak inşa edilmiş ‘Mastaba’ adı verilen dayanıklı yapılar olduğu bilinmektedir. Medium’daki İtet Mastabası’nda yer alan ‘Medium Kazları’ adlı friz, Eski Krallık Dönemi’ne ait en karakteristik duvar resmi olarak kabul edilmektedir. M.Ö. 2700 yıllarında tarihlenen eserde simetrik bir kompozisyon üzerinde çizgisel bir hakimiyet ve hayvan illüstrasyonları dikkat çekmektedir. Bu dönemde yapılmış en tipik mastaba örneği, eski Memphis çevresindeki Sakkara’da bulunan basamaklı ilk piramit grubudur. M.Ö. 2450 yıllarında tarihlenen eserin ‘Kasaplar Mezarı’ isimli duvar resminde, kasapların boğa kesme sahnesi yer almaktadır. Sakkara’da yer alan bir diğer eser ise, Ti Mastabası’nda bulunan ‘Sürülerin Kanalı Geçişi’ isimli kabartmadır. M.Ö. 2500 yılında tarihlenen eserde, hem resimsel hem de yazımsal bir anlatım içeren hikâyeci bir eğilim hakimdir (Yılmaz, 2008).

Şekil 2.10: Sakkara Ti Mastabası’nda bulunan ‘Sürülerin Kanalı Geçişi’ adlı kabartma.

Orta Krallık Dönemi’nde (M.Ö. 2065–1785) soyluların mezar anıtları, dağdaki kayalıklara kabartmalar halinde işlenmiştir. Ancak bu dönemden günümüze, Thebai nekropolündeki bir mezarda yer alan ‘Dans Eden Kızlar’ kabartması ulaşabilmiştir (Yılmaz, 2008).

Yeni Krallık Dönemi’nde (M.Ö. 1580-1085) soyluların mezarları ise, Nil nehrinin batısından Thebes çevresindeki kayalıklara doğru oyulmuştur. ‘Krallar Vadisi’ ismini alan bu bölgedeki mezar anıtlarının duvarları, Mısır resim sanatının en zengin örneklerini teslim etmektedir. Bu dönem firavun eşlerine ait kaya mezarlarının ve özenle yapılan büyük soylu mezarlarının bulunduğu bölgeler, ‘Kraliçeler Vadisi’ ve ‘Şeyh Abdül Kurna’ isimlerini almıştır. Özellikle ‘Şeyh Abdül Kurna’daki mezar anıtlarında yer alan resimlerin daha yalın olarak ifade edildiği bilinmektedir (Tansuğ, 1999). Aynı zamanda, Mısır sanatında düz zemine yapılan resimlerin ve kabartmaların dönemin siyasi ve ekonomik yönünü yansıttığı ve bu durumun, Mısır resim sanatının konu çeşitliliğini zenginleştirdiği görülmektedir.

Şekil 2.11: Krallar Vadisi’nde Tanrılar grubu. Kaynak: (Konyar, 2019).

Şekil 2.12: Kraliçe Vadisi’nde II. Ramses’in karısı Nefertari’nin mezarı. Kaynak: (Özkaya, 2016).

Yılmaz’a (2008: 43) göre “Mezarlardaki tavan ve duvar resimleri Yeni Krallık Dönemi’nin karakteristik özelliği olarak görülmektedir. Ancak, ölünün öteki dünyaya geçişini kolaylaştırmak için tabutun içine konan papirüsler üzerine çizilmiş ölüler kitabına yapılan mitolojik sahneler birer sanat şaheseri olarak kabul edilmektedir. XXI. Sülaleye ait Prenses Entin-ny’nin ‘Ölüler Kitabı’ en iyi örneklerdendir. Burada ölünün öteki dünyaya geçiş sırasındaki yargılaması resmedilmiştir.”

Şekil 2.13: Mısır’da üzerine yazılıp resimlenen ‘Ölüler Kitabı’ndan bir sahne. Kaynak: (Kadıoğlu, 2017).

Mısır sanatında resmin yanı sıra heykel sanatınında önemli bir yer tuttuğu bilinmektedir. Mısır heykel sanatında, “Eski Krallık Dönemi’nde özel bir

biçimde, cepheden tasvir anlayışının yönlendirdiği ve gerçeklik karakteri olan bir anıt düşüncesi söz konusu olmuştur.” (İplikçioğlu, 1990: 123). Bu dönem figürler daha ayrıntısız olarak resmedilmiştir. Oturan heykellerin elleri mutlaka dizlerinde gösterilmiştir. Heykellerin başında yer alan kare biçimli peruklar ise, Eski Krallık Dönemini yansıtan bir özelliktir. Bu peruklara, resim sanatında da rastlamak mümkündür. Orta Krallık Döneminde heykel sanatı, realist bir bakış açısı kazanmıştır. Yüzdeki çizgiler, gözdeki çukurlaşmalar gibi detaylar firavun heykellerinde görülmeye başlamıştır. Yeni Krallık Döneminin heykellerinde ise, ‘Natüralizm’in ön plana çıktığı bir anlayış hakimiyet göstermiştir. Bu anlayışla birlikte, firavun ve ailesinin heykellerinde her türlü detayın işlenmesi sorun teşkil etmemiştir (Kavrakoğlu, 2013).

Şekil 2.14: Eski Krallık Dönemi’ne ait bir heykel. Kaynak: (Konyar, 2019).

Şekil 2.15: Yeni Krallık Dönemi’ne ait bir grup heykeli. Kaynak: (Konyar, 2019).