• Sonuç bulunamadı

2. BATI KÜLTÜRLERİNDE İLLÜSTRASYONA TARİHSEL BAKIŞ

2.2 Batı Sanatında Görsel Anlatım Süreci

2.2.1 Hristiyanlığın ilk dönemlerinde dinsel öykü anlatımı

Hristiyanlığın tek tanrı (monoteizm) anlayışına sahip olması ve Doğu Roma (Bizans) İmparatoru Konstanstin’in Hristiyanlığa olan ılıman yaklaşımı, Roma’nın dini ve felsefi görüşleri karşısında önemli bir düşünsel üstünlük sağlamıştır. Böylece Hristiyanlık, zaman içinde Roma İmparatorluğu’nun simgesi olan bir dine dönüşmüştür. Ancak, bu süreçte Hristiyanlık dininin yayılması için sanatçılar, sanatı araç olarak kullanmışlardır (Aygül, 2007). Böylece, dinsel öyküler okuryazarlığı olmayan insanlarında anlayabildiği resimlerle ifade edilmeye başlamış ve bu resimler zamanla sanatsal bir nitelik kazanmıştır. Dolayısıyla, Hristiyanlık ve tasvir anlayışı İ.S. 312’den 15.yüzyıl

Rönesans Dönemi’ne kadar, çevresel farklılıklara bağlı olarak farklı üsluplarda ‘Erken Hristiyanlık ve Bizans Sanatı’, ‘Romanesk Sanatı’ ve ‘Gotik Üslup Sanatı’ adı altında gelişim göstermiştir.

Erken Hristiyanlık Sanatı, ilk olarak Hristiyanlığın henüz yaygınlaşmadığı ve baskı altında olduğu zamanlarda, İlk Hristiyanların sığınmak için Roma’nın çeşitli yörelerinde yer altı mezarları oluşturdukları katakomplarda görülmeye başlamıştır. Katakomp duvar ve tavanlarına yapılan resimler, ancak Roma’nın Hristiyanlığı kabul etmesiyle gün yüzüne çıkabilmiştir. Bilinen en erken tarihli Roma katakompları 2.yüzyıl dönemine aittir. İkonografik açıdan oldukça zengin olan bu resimler, Hristiyanlığı sembolize eden bir takım simgeler içermektedir. “Bu simgeler arasında en çok kullanılanlar; güvercin, tavus kuşu, balık, kuzu, iyi çoban, çiçekli bahçe ve gemi motifleridir.” (İbrahimgil, 2017: 73). Özellikle ‘iyi çoban’ motifi, Hz. İsa’yı simgeleyen bir betimlemedir.

Şekil 2.16: İtalya St. Domitilla yeraltı mezarlarında yer alan katakomp duvar resimleri.

Şekil 2.17: Hz.İsa’yı temsil eden bir iyi çoban mozaiği. Kaynak: (Milosevic, 2015)

Ayrıca Hristiyanlık sanatında, Antik Çağ sanat anlayışının izleri görülmeye başlanmıştır. Aynı atölyelerde hem Hristiyanlığa, hemde Hristiyanlık dışı amaçlara uygun heykeller üretilmiştir. Dolayısıyla, katakompların azalmaya başlamasıyla yaygınlık kazanan lahitler, dönemin heykel sanatı anlayışını temsil etmiştir. Bu dönem tarihlenen Junius Bassus (İ.S. 359) lahdinin friz bölümündeki kabartmalar ise, İsa ve havarilerinin en erken tarihli betimlemeleri olarak kabul edilmektedir (Cabbar, 2016).

Şekil 2.18: Junius Bassus Lahti. Kaynak: (Aşır, 2016).

Hristiyanların önemli yerleşim merkezlerinden biri olan Kapadokya, Erken Hristiyanlık sanatına dair içinde pek çok iz barındırmaktadır. Bu yörede yapılan birçok manastır, kilise, şapel ve evlerin duvarlarına yapılan resimler, Bizans resim sanatını temsil etmektedir. Kapadokya duvarlarına yapılan fresklerde, Hristiyanlığın çeşitli konuları basit anlatımlarla ifade edilmiştir. Bu fresklerin en güzel örnekleri, Kapadokya yöresinde bulunan Ihlara Vadisi’ndeki kaya kiliselerinde yer almaktadır (İbrahimgil, 2017).

Şekil 2.19: Kapadokya Ağaçaltı Kilisesi fresklerinden bir görünüm. Kaynak: (Yavaşca, 2012).

7. yüzyılda Hristiyanlığın resim sanatını araç olarak kullanmaya devam ettiği sırada, Anadolu’da tasvir sanatından uzak, her türlü dinî resmin yasaklandığı heykellerin yakılıp yıkıldığı ‘İkonaklast (tasvir kıran)’ adı altında bir akım ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, ‘İkonaklazma Dönemi’ adı verilen bu dönemde daha önce var olan resimler yerini üzüm, balık, haç gibi sembolik figürlere bırakmıştır (İbrahimgil, 2017). Dolayısıyla, bu resimlerde ana temayı açık bir dilde ifade edebilmek için sanatçılar, figürleri cepheden ve yüzeysel, kompozisyonları ise çoğunlukla derinlikten uzak bir anlayışta ele almışlardır. Kiliselerde dinsel öykülemelerin yeniden kabul edilmesinin ardından Bizans resim sanatı, dini otoritelerin belirlediği kurallar içinde gelişim göstermeye başlamıştır. Bu dönem resimsel bir anlatım biçimi olan fresk tekniğinde başta İsa ve havarilerini konu alan, İncil’den hikâyelere yer verilmiştir. Bu dönem,

Bizans Mozaik sanatında kendine has bir üslup hakimdir. Kutsal imgelerin ayaklar altında kalmaması gerektiği düşüncesi ve buna yanıt veren yeni dinsel ikonografi sonrasında mozaikler, tavana ve duvarlara yapılmaya başlamıştır. Bu bakımdan Hristiyanlık, Mozaik sanatına farklı bir anlam yüklemiştir denilebilir (Aygül, 2007). Zaman sonra kilisenin katı kurallarından kurtulan Bizans resim sanatında, İsa’nın doğumu, dirilişi ve Meryem’in ölümü gibi konularda çekinceye yer verilmeyen mozaik ve freskler kendini göstermeye başlamıştır.

Şekil 2.20: Anastasis (İsa’nın dirilişi) freski. Kaynak: (Tarih ve Arkeoloji, 2015).

Erken Ortaçağ Avrupa’sına gelindiğinde ise, en yaygın dinsel konulu resim örnekleri minyatürlü el yazmalarda yer almıştır. Bu dönem Ortaçağ Avrupası’nda, feodal toplum yapısı içinde dinsel öykülemelerin hız kazandığı Romanesk Sanatı etkili olmuştur. 9.yüzyıla ait el yazmalardan biri olan, ‘Utrecht Psalter (Dualar ve ilahiler kitabı)’ adlı eserde, İncil’deki dini olaylar ve hikâyeler anlatılmaktadır. Kitabın içinde ilahiye eşlik eden çizimlere ve dua metinlerine yer verilmiştir. Bu çizimler, stilize edilmiş birer illüstrasyon örneği oluşturmaktadır.

Şekil 2.21: Utrecht Psalter (Dualar ve ilahiler kitabı), adlı resimli el yazmasından bir sayfa örneği.

Kaynak: (Nolan, 2019).

12. yüzyıl ortalarında, Romanesk Sanat yerini Gotik üslup anlayışına bırakmıştır. Gotik üslubun başyapıtlarından biri olan, ‘Hours of Catherine of Cleves (Saatler Kitabı)’ adlı resimli el yazması eser Ortaçağ Avrupası’nın en popüler ibadet kitapları arasında yer almaktadır. Kitap, dua metinleri ve çok süslü ve renkli illüstrasyonlardan oluşmaktadır. Ortaçağ Avrupa’sının el yazmasındaki süslemeler genel olarak incelendiğinde; bitkisel motiflerin hakimiyeti dikkat çekmektedir. El yazması kitaplarda; kıvrımlı, hareketli yapılara sahip, daha renkli, ışık ve gölgenin uygulandığı yaprak, dal ve ağaç gibi bitki motiflerinin yanı sıra hayvan motiflerinede yer verilmiştir (Akın ve Keş, 2017).

Şekil 2.22: Hours of Catherine of Cleves (Saatler Kitabı) adlı resimli el yazmasından bir sayfa örneği.

Kaynak: (TheMorgan, 2019).