MÜDÜR MUAVİNLERİ

Bu dönemde üç müdür yardımcısı görev yapmıştır. Erkanıharp (Kurmay)Binbaşı Cemal

21 Kasım 1877 ile 1 Nisan 1878 tarihleri arasında Ali Nizami Paşa’nın Muavinliğini fahriyen yapmıştır.

Hacı Recai

4 Eylül 1883 tarihinde 2000 kuruş maaşla muavinliğe getirilmiş;1 Şubat 1894’de bu vazifeden ayrılmıştır. Daha sonra mektebi mülkiye’nin müdürü olmuştur.

Ali Nazıma

9 Şubat 1894 tarihinde müdür muavini olmuş, 8 Temmuz 1910 yılında idadi müdürlüğüne tayin edilerek; muavinlik görevinden ayrılmıştır.

28/ L /1323 (25.12.1905) tarihinde Mülkiye ve Darülfünun mektebi müdürleri ve muavinleri dördüncü rütbeden Osmanlı nişanı ile ödüllendirilmiştir.81

3.2.ÖĞRENCİLERİ

Mekteb-i Mülkiye’nin yeniden düzenlenerek açılması için bütün hazırlıklar tamamlandıktan sonra 26 Rebiy-yül-evvel 1294 (10 Nisan 1877) tarihli takvim-i Vekayi’de resmi ilan verilerek 1.ve 4.sınıfa öğrenci kabul edileceği duyurulmuştur.1.sınıfa Mekatib-i Rüştiyenin derslerini görüp imtihan verebilenler; 4.sınıfa ise Mekteb-i Sultani’den çıkan ya da bu seviyede eğitim görüp, imtihanı geçebilenler başvurabilecekler.18 yaşından küçükler ve 35 yaşından büyükler başvuru yapamayacaktır. Bu esaslar doğrultusunda duhul (Giriş)imtihanları yapılmış; 1.sınıfa 50, 4.sınıfa 13 talebe alınmıştır.82

1878’de Mektep, sınıf noksanı nedeniyle mezun veremedi.1.ve 4.sınıfa tekrar öğrenci alındı. Böylece sadece 3.sınıf eksik kaldı.3 Temmuz 1878’de çıkan resmi Tebliğ’de “Mekteb-i Fünun-u Mülkiye’ye yeniden alınacak talebenin Temmuzun 22.Cumartesi günü imtihanlarına başlanacağı,Mektebe girmek arzusunda bulunan talebenin hem isimlerini kaydettirmek,hem dahil olacakları sınıfa göre şerait-i imtihanı anlamak için mektep idaresine müracaat lüzumu…ilan edilmiş; Mektebe girmek için de talebenin:

1.Sınıfa girmek için:

Türkçe okuyup yazmak, Kavaid-i Osmani, Muhtasar Tarih-i Osman-i, Coğrafya, Mebadi-i Hendese, İlm-i Hesap.

2.Sınıfa girmek için:

Türkçe, Usul-ü İnşa, Fransızca Kıraat ve Sarf(Gramer), Tarih(Kurun-u Ula- ilk zamanlar), Coğrafya(Avrupa Kıt’ası), İlm-i Hesap, Nazari Mebadi-i İlm-i Hikmet-i Tabiiye (Fizik), Kimya-yı Madeni, Tarih-i Tabii’den İlm-i hayvanat.

4.Sınıfa girmek için:

Türkçe Usül-ü Kitabet ve Tercüme, Fransızca, Edebiyat, Tarih-i Umumi, Coğrafya-i Umumi, Hesap, Hendese, Cebir, Kozmoğrafya, Hikmet-i Tabiiye,

81 _{B:O.A.,Y.PRK.MF. 5/14 , 28 / L/ 1323 (25.12.1905)}

Kimya-yı Madeni, Kimya-yı Uzvi, Kimya-yı sınai, Hayvanat, Nebatat ve Madeniyat, Usul-ü Defteri, (Mekteb-i Sultani’den tam şahadetname alanlar imtihansız 4.Sınıfa kabul edilirler.)

5.Sınıfa girmek için:

Mufassal Memalik-i Mahruse Coğrafyası, Etnoğrafya, İstatistik, İlm-i Servet (İktisat) ,Usul-u İdare, Usul-ü Maliye, İlm-i Hukuk (5.Sınıfa girmek isteyen talebe önce 4.sınıfa girme imtihanını vermeye mecburdur.) derslerinden imtihan vermeleri şart koşulmuştur.83Bu tebliğde okula alınacak öğrencilerin sınıflara göre sahip olmaları gereken seviye belirtilmektedir. Mektebe giriş şartlarının ağır olması,en iyi seviyede öğrencileri almak istenmesinden kaynaklanmaktadır.

28 şaban 1295(27 Ağustos 1878) de mevcut iki sınıfın umumi imtihanları yapılmış ve derece alarak sınıflarını geçenler için ilk defa mektep binasında, Mükâfat Tevzi’i merasimi yapılmıştır.84

Mektep ıslahen yeniden açıldıktan sonra ilk mezunlarını 1879’da vermiştir. Bu yıl toplam 13 kişi mezun olmuştur.1 Ağustos 1879’da resmi merasim yapılarak diplomalar dağıtılmış; bu merasime Başvekil(Sadrazam) de katılmıştır. II. Abdülhamit 04.12.1879 tarihinde mezun olan bu öğrencileri huzuruna çağırmış ve onları devlet nişanı ile ödüllendirmiştir.85

1880’de rüştiye mekteplerinden mezun olanların, mektebin 1.sınıfına, Sultaniden mezun olanların 4.sınıfa imtihansız olarak ve hiç şahadetnamesi olmayıp da hususi tahsil görerek Mülkiye’ye girmek isteyenlerinde kabul imtihanlarında alacakları derecelere göre diğer sınıflara kabul edilecekleri keyfiyeti karar altına alınmış ve tatbikatına geçilmiştir. 1880 yılının mezun sayısı 7(yedi)dir.86

23 Ağustos 1882’de 5.defa mükâfat; 3.defa diploma dağıtımı merasimi yapılmıştır. Bu yıl mezunları, mülkiye’ye yüksek mektep olarak açıldığında girip 5 yıl okuduktan sonra mezun olan talebedir ki sayıları 21 kişidir.

“3 Eylül 1883 günü sadrazam ve bi’l-cümle vükela ile ricalden bazı zevat ve talebenin valide ve aileleri hazır olduğu halde Mekteb-i Mülkiye’nin tevzi’-i mükafat

83 _{Ali Çankaya,A.g.e.,Syf.45.}

84 _{Mahmud Cevad İbnü’ş-şeyh Nafi,A.g.e.Syf.154.} 85 _{B.O.A.,Y. PRK. NMH.,1 / 68.}

resmi icra edilmiş ve müdir-i mektep Abdurrahman Efendi tarafından irad olunan nutukta “Mekteb-i Fünun-i Mülkiye’nin bugün altıncı def’a olarak tevzi-i mükafat resmi icra olunuyor.Bu sene icra olunan İmtihan-ı umumide ikmal-i müddet-i tahsiliye eden beşinci sene şakirdanından yirmi dört efendi şehadetname ahzına müstehak olub bunlarla beraber şimdiye kadar mektebden ba-şehadetname çıkan efendilerin adedi altmış beşe baliğ olmuştur.”87Bu bilgiden 1883 yılında Mektepten 24 kişinin mezun olduğu, toplam mezun sayısının 65’e ulaştığı anlaşılmaktadır.

Daha önce mülkiye’ye yatılı(leyli) kısmın 1883’de ilave edildiğini açıklamıştık.1883’de mektep de 295’i nehari (gündüzlü), 100’ü leyli(yatılı)olmak üzere 395 öğrenci mevcuttur.

1885’de yapılan bir değişiklikle idadiyi taşra’da okuyup, mülkiyenin 4. ve 5.sınıfına giren talebe; mektepten mezun olursa askerlikten muaf tutulacaktır. Ancak mezun olduktan sonra devletin verdiği memuriyeti kabul etmeyenler bu muafiyetten yararlanamayacaktır. Bu da öğrenciler lehine yapılan yeniliklerden biridir. Aynı yıl mektepte 200’ü leyli(yatılı),500’ü gündüzlü toplam 700 öğrenci mevcuttur.88

1887 yılında ilk defa olarak; mektep mezunlarından üçü Paris’e, ikisi Berlin’e olmak üzere beş mülkiyeli açılan müsabaka imtihanlarını kazanıp ziraat tahsiline gönderilmiştir.

1888’de Mekteb-i Mülkiye’den 19 efendi şahadetname ahzine muvaffak olunmuş ve bunlarla Mekteb-i Mezkûr mezununun adedi 150’yi bulmuştur. Mekteb-i Mülkiye mezununun re’sen bir memuriyete tayinlerinden mukaddem, muamelat-ı cariye-i mülkiyede kesb-i mümasere etmeleri için bir müddet valiler maiyetinde istihdam etmeleri usul ittihaz edilmiştir.89Bununla mezun olan öğrencilerin; memuriyete başlarken valilerin yanında bir müddet staj görmeleri usul-ü getiriliyordu.

Mülkiye mektebinden mezun olup da yaşları kaymakamlık için yeterli olmayanlar 600 guruş maaşla devlet dairelerinde görevlendirilmiş; bir kısmı da açıkta kalmıştı. Bunun için 06.08.1888 Tarihinde çıkarılan bir irade ile bu durumda olan öğrencilerin ticaret Nezaretinde görevlendirilmeleri istenmiştir.90

87 _{Taceddin Kayaoğlu,19.Asır Osmanlı Maarif Tarihi,Yeni Türkiye Yay.,Ank.2001,syf 206.} 88 _{Mahmud Cevad İbnü’ş-şeyh Nafi,A.g.e.,syf 212.}

89 _{Mahmud Cevad İbnü’ş-şeyh Nafi,A.g.e.,syf 223-224.} 90 _{B.O.A.,Y. A. HUS., 215 / 58.}

30.12.1889 Tarihinde Dâhiliye Nezaretinin verdiği maruzatta mülkiyeyi bitiren öğrencilerin boşta bırakılmamasına yönelik irade olmasına rağmen bir kısmını boşta kaldığını açık yer bulunamadığı için atamalarının yapılamadığı ve bu yüzden kendilerine maaş verilemediğini belirterek ne yapmaları gerektiğini sormuşlardır. Daha önce çıkan iradede mülkiyeli bitirenlerden yaşı yirmi beşten aşağı olanlar devlet dairelerinde 600 guruş maaşla işe başlayacaklar, yaşlarını doldurunca kaymakamlığa atanacaklar. Yaşı yirmi beş ve yukarı olanlar ise bir valinin yanında 1000 guruş maaşla görevlendirilecekler bir yıl staj yaptıktan sonra kaymakamlığa tayin edilecekler.91

25.08.1890 Tarihinde mülkiye mektebinde mükâfat dağıtım töreni yapılmış ve bu törene sadrazamla birlikte dâhiliye nazırı, maarif nazırı ve birçok devlet ileri gelenleri katılmıştır.92Bu sene 29 öğrenci mezun olmuştur. Mezun olan öğrencilerin derslere göre derecelerini gösteren bir cetvel hazırlanmıştır.93

22.07.1891 tarihinde Maiyet-i Askeri Komisyonu; Eleşkirt, Diyadin ve Karakilise kaymakamlarının azledilip yerlerine mülkiye mezunu kaymakamların atanmasını istemiştir. Padişaha sunulan bu maruzat üzerine sözü edilen bu yerlere mülkiye mezunu kaymakamlar tayin edilmiştir.94

24 K.evvel 1307 (5 Ocak 1892) tarihinde çıkarılan Mekteb-i Mülkiye Nizamnamesinin 9. Maddesinde Mekteb-i Mülkiye’ye şeraiti mevadd-ı atiyeden ibarettir. Evvela: On sekiz yaşından aşağı ve nihayet yirmi beş yaşından yukarı olmamak saniyen: Tahsil ve hizmete mani olacak emrazdan ve ileli sariyeden ari bulunduğu tıbben musaddak olmak, salisen: Bir cinayet ve cünha ile mahkumün- aleyh olup olmadığı ve su-i ahval ile müştehir bulunmadığı usulü muteberesi

dahilinde tasdik ettirilmek, rabian: tebaa-i Devlet-i Aliyyeden olmak95 denilmektedir.

Bununla 18 yaşından küçükler ve 25 yaşından büyükler, Tahsil ve Hizmete engel olacak sağlık sorunu olanlar ve Osmanlı vatandaşı olmayanlar okula alınmayacaktır. Yine aynı nizamnamenin 3.maddesinde Mekteb-i Sultani ve Mekatib-i idadiyeden mezun olmayanların da okula giremeyeceği belirtilmiştir.

91 _{B.O.A.,Y.MTV.,41 / 96.}

92 _{B.O.A.,Y. PRK. ZB.,5 / 104.} 93 _{B.O.A.,Y.PRK.TKM.,18 / 53.,Shf.2.} 94 _{B.O.A.,Y.MTV.,52 / 46.}

11 Ağustos 1894’de Mekteb-i Mülkiye’nin 7.defa diploma merasimi yapılmıştır.19 kişi mezun olmuş; mezun sayısı 84’e yükselmiştir.96

9 Mart 1897 tarihinde,4.sınıfta okuyan talebeden dört tanesi Girit’te yaşanan olaylar nedeniyle, müdür muavinin uyarılarına rağmen slogan atmaları nedeniyle mektepten atılmıştır.97

09.04.1898 tarihinde Aşiret mektebi mezunlarından olup; tahsilini Mülkiye’de tamamlayanların kendi memleketlerinde istihdam edilmelerini isteyen bir irade çıkmıştır. Bu irade ile Sınıf-ı Mahsus’tan mezun olan Aşiret mektebi öğrencileri yollukları da ödenerek kendi memleketlerine tayin edilip; gönderilmişlerdir.98

1901 yılında çıkarılan bir kanunda “Mektebi Mülkiyeye kabul olunan ve ikmali tahsil ile ba şahadetname çıkanlar hidmeti askeriyeden muaftırlar. Ancak zaten hidmeti askeriye ile mükellef olupda mektepden çıktıkdan sonra devletce teklif olunan memuriyetleri kabulde imtina eyleyenler işbu muafiyetden müstefid olmazlar.”99Denilmektedir. Bununla mülkiye mezunları askerlikten muaf tutulmuştur. Ancak devletin verdiği memuriyetleri kabul etmeyenler bu muafiyetden yararlanamayacaktır.

1315–1316 (1899–1900) tarihlerinde mülkiye mektebinden 41 öğrenci mezun olmuştur.100

1902 yılında mülkiyenin leyli(yatılı) kısmına son verildiğini daha önce belirmiştik; Fakat böyle bir uygulamanın neden yapıldığına dair bir bilgi bulunamamıştır.

1904 yılında Said adlı bir mülkiye mektebi öğrencisi Rodos’a sürgün edilmiştir. Niçin sürgün edildiği hakkında bir bilgi bulunamamıştır. Bu öğrenci niçin sürgün edildiğini bir arzuhalle zaptiye nezaretine sormuş fakat bir cevap alınamamıştır.101 Bu olay II.Abdülhamit’in son dönemlerinde mektep ve öğrenciler üzerinde baskıyı iyice artırdığını göstermektedir.Diğer taraftan mülkiye öğrencileri 16 /03/1904 tarihinde padişaha sundukları bir arzuhalde hayatımızı padişah ve hilafete vakf ve feda eylediğimizi ve esrar ve hidematı mülükanelerini canımızla mezc ve onun gibi hıfz

96 _{Mahmud Cevad İbnü’ş-şeyh Nafi,A.g.e.,Syf 208.}