Lozan’a Gidecek Heyetin Seçilmesi

Barış görüşmelerinde bir tarafta Türkiye, diğer tarafta İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Japonya, Romanya ve Yugoslavya katılacaktı. Boğazlar meselesi ele alınırken, Sovyet Rusya da hazır bulunacaktı.112 ABD konferansta gözlemci bulunduracaktı.113

Bu anlaşmanın yeni Türkiye ile Batı ülkeleri arasında mali-ekonomik sorunlar, kapitülasyonlar rejimi, Türkiye’nin deniz ve kara sınırlarının belirlenmesi konularındaki ilişkileri düzenlemesi ve bundan başak Türk Devletini resmen tanınması sorunun çözmesi gerekiyordu.114

“Lozan Sulh masasında bahse mevzu olan meseleler, 3-4 senelik yeni bir devreye münhasır kalmıyordu. Konferansta asırlık hesaplar görülüyordu. Bu kadar eski, karışık, bu kadar mülevves hesapların içinden çıkmak, elbette o kadar basit ve kolay değildi.”115

M. Kemal’in bu cümleleri aslında Lozan’a gidecek Türk Heyeti’nde bulunması gereken özellikler hakkında da ipuçları veriyordu. Lozan sadece Yunanlılara kazanılan zaferin sonucu değil Birinci Dünya Savaşı’nın da sonuçlanmasını-Türkiye açısından- sağlayacak bir anlaşmaydı. Binlerce yıllık Türk tarihinin en önemli dönüm noktalarından biriydi. Çünkü modern çağ beraberinde ağır silahları, sömürüyü ve ezilen

110 _{Tevfik Bıyıklıoğlu, Trakya’da Milli Mücadele, Ankara 1955, s. 445.} 111 _{Tansel, age., s. 184-185.}

112 _{Bunu elbette Türkiye istiyordu. Çünkü boğazlar Rusya’nın neredeyse 3 asırdır hedefiydi ve burada} İngiliz emellerinin gerçekleştiğini görmek istemezdi. Ayrıntı için bkz. A. M. Şamsuddinov, Türkiye

Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi, 1918-1923, Çev: Ataol Behramoğlu, Doğan Kitapçılık, İstanbul, Aralık

1999

113 _{Mehmet Gönlübol, Cem Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası, (1919-1995), Siyasal Kitabevi Ankara} 1996, s. 48, Yusuf Hikmet Bayur, Türkiye Devletinin Dış Siyasası, TTK, Ankara 1995, s. 120; Aydemir, age., C.1, s. 226.

114 _{Şamsuddinov, age., s. 303. 27 Ekim’de TBMM’ye verilen nota: “İngiltere, Fransa, İtalya} hükümetleri… şarttaki harbe nihayet verecek bir barış anlaşması imzalanması amacıyla 13 Kasım’da müzakereye başlamak üzere Ankara Hükümetini Lozan’a delegelerini göndermeye davet etmekle şereflenirler. Delegelerin tam yetkili olması, fakat sayıca ikiyi geçmemesi kararlaştırılmıştır”. Bkz.

Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl Lozan, TC. Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel

Müd., Ankara 1973, s. 2. 115 _{Aydemir, age., C.1 s. 226.}

milletlerin yok olma tehlikesini de getiriyordu. Gerçekten bu Türklüğün ateşle imtihanıydı.

Bütün bu sebeplerden dolayı sulh görüşmelerine katılacak kişilerin bağımsızlık bilincine, M. Kemal’in aksiyonerliğine ve ideallerine bağlı, Osmanlı Sarayı’ndan ve saray zihniyetinden uzak kişiler olması gerekiyordu. Aslında bu özellikler delegelerin tamamından ziyade başkan için aranıyordu desek yanlış olmaz. Zira Nutuk’ta da M. Kemal’in başkan kim olacak sorusuyla ilgilendiğini görürüz.116 Meclis’teki yaygın kanaate aykırı olarak M. Kemal Murahhas Heyeti konusunda ağırlığını koydu ve Ş.S. Aydemir’in Tek Adam adını hak edecek şekilde etkisini hissettirdi.117 _{Y. Kemal Bey}

Hariciye Vekilliği’nden istifa etti, yerine İsmet Paşa getirildi.118

Ali Fuat Bey hatıratında; M. Kemal’in, Rauf Bey ve Y. Kemal Bey’in fikrini aldıktan sonra baş delege olarak İsmet Paşa’nın, refakatçiler olarak Rıza Nur ve Saka’nın gitmesine karar verdiğini yazar.119

TBMM 26 Ekim’de bu seçimi oy birliğiyle kabul etti ve İsmet Paşa Hariciye Vekili oldu. 2 Kasım’da ise Murahhas Heyeti seçildi. İsmet Paşa Başkan (Baş delege), Saka ve Rıza Nur diğer delegeler olarak belirlendi.120

116 _{M. Kemal Lozan’a gidecek Murahhas Heyeti Başkanlığı için Rauf, Bey (Başbakan), Y. Kemal} Tengirşenk (Hariciye vekili), Sıhhiye Vekili Rıza Nur’un tabii adaylar olarak görüldüğünü, kendisinin ize Mudanya’da İsmet Paşa’yı izlediğini ve onu uygun gördüğünü, bunun için Y. Kemal Bey yerine İsmet Paşa’yı hariciye vekaletine önerdiğini böylece konferansı gitmeye zemin hazırladığını anlatır. M. Kemal’in İsmet Paşa’yı istemesinin asıl sebeplerinden biri onun soğukkanlı ve zeki olması, ayrıca Mudanya’da direktifleri sürekli Mustafa Kemal’den alması yani Mustafa Kemal’e bağlı olması kuvvetle muhtemel.Nutuk,Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu-Atatürk Araştırma Merkezi,Yayına Hazırlayan :Zeynep Korkmaz,Ankara 1995,s.463-475.

117 _{Meclis’in kanaati için bkz. Cebesoy ,age., C. 1, s. 108-109.}

118 _{Akşin, age., s. 107, Sina Akşin, Çağdaş Türkiye, 1908-1980 ,Cem Yayınları, İstanbul 1989, s. 107;} Goloğlu, Türkiye Cumhuriyeti 1923, s. 4. Rauf Bey ise Başkanlığı kendisinin yapmak istediğini ancak Devletlerin Konferansta Dış İşleri düzeyinde temsil edileceğinden Y. Kemal Bey’in gitmesinin uygun olduğunu fakat onunda Rauf Bey başkanlığında gitmek istemesinden M. Kemal’e İsmet Paşa’yı önerdiğini anlatır. Bkz. Rauf Orbay, Siyasi Hatıralarım, Cilt 2, Emre Yayınları, İstanbul 2002, s. 116; R. Salahi Sonyel ,Lozan’da Türk Diplomasisi (Eylül 1922, Ağustos 1923) TTK, Ankara 1974, s. 47.

119 _{Cebesoy, age., s. 102-109.Andrew Ryan Türk delegeler hakkında kısa notlar almıştır.Bunlara göre} İsmet Paşa;aşırı eğilimli,görüşmelerde inatçı,Mustafa Kemal’in sadık yardımcısı; Rıza Nur,belirli görüşleri olmayan,macerasever,aşırı eğilimli,en çok para ödeyenlere bağlılıkla hizmet eden,Bolşeviklerden ödenek alan; Hasan Bey ise,maliye uzmanı ama mali konularda pek az bilgisi olan biri olarak tavsif edilir.Alıntılanan yer,Salahi R. Sonyel, “İngiliz Belgelerinde Lozan”,80.Yılında 2003

Penceresinden Lozan Sempozyum Bildirileri,6 Ekim 2003,TTK,Ankara 2005, s.18-19.

120 _{Aydemir, age., s. 217. Heyet seçiminin 3 Kasım, Saka’nın da 2 veya 3. delege olduğu konusunda} değişik ifadeler bulunmakta. Ancak burada önemli olan bir birimlik fark değil delegelerin Saka ve Rıza Nur olmalarıdır. Her birini de Meclis üyeleri belirlemiştir.Delegelerin seçimi için bkz.İsmet İnönü’nün

Murahhas Heyeti’ne birçok müşavirin de eklendiğini belirtelim. Yapılan oylamada İsmet Paşa’nın oybirliğiyle, Rıza Nur Bey’in 122, Saka’nın da 152 kabul oyu ile delege olmaları onaylandı. Danışmanlar için de aynı şekilde oylama yapıldı ve Zekai (Adana), Celal (Saruhan), Zülfü (Diyarbakır), Veli (Burdur) beyler seçildi.121 Görevlilerle birlikte heyet 20 kişiyi geçiyordu.122 Türk Heyetinde 3 delege, 21 danışman (müşavir), iki basın danışmanı 10 katip ve çevirmen vardı.123 İsmet Paşa’nın seçilme sebeplerini az çok anlattık. Saka’nın da seçilme sebebi Fransa’da eğitim görmüş bir maliyeci olmasıydı. Rıza Nur ise daha önce Moskova anlaşmasına Y. Kemal Bey ile gitmiş olması ve Fransızcasının iyi olması yüzünden seçilmişti. Hatıratının bir yerinde herkesin yanına bir katip aldığını, kendisinin bunu boşuna masraf olarak gördüğünü söyler ve Saka’ nın katibi olan genç çocuk konusunda onu uyardığını anlatır.124