LIBOR (London Interbank Offered Rate)

Londra bankalar arası satış piyasalarında bankaların teminatsız borç verme karşılığında talep ettikleri faiz oranı olan LIBOR, bir bankanın başka bir bankadan veya finansal kurumdan belirli vadelerde borç alabileceği faiz oranını göstermektedir. 1980’li yıllarda gündeme gelen LIBOR işlemlerinin merkezi olarak ekonomik ve ticari gelişmelerin hızla arttığı İngiltere’nin Londra şehri seçilmiştir (Semir ve Taray 2005). Ana işlem merkezleri Londra, New York, Tokyo, Hong Kong ve Singapur olan uluslararası döviz işlemlerinin, Nisan 2013 itibariyle günlük işlem hacminin % 41’i Londra’da, % 19’u New York’ta ve % 5,7’si Singapur’da gerçekleştirilmekte (Anonymous 2013b) olup, bu yapı Londra’yı diğer finans merkezlerinden daha güçlü bir konuma getirmektedir.

Dünyada kısa vadeli faiz oranları için en önemli referans olarak kabul edilen LIBOR, profesyonel finans piyasalarında vadeli işlem, opsiyon ve swap gibi finansal işlemler için temel oran olarak alınmakta; bankaların borçlanma, tasarruf ve ipotek işlemlerinde uyguladıkları faiz oranlarına esas oluşturmaktadır. 1986 yılında Amerikan Doları, İngiliz Sterlini ve Japon Yeni para birimleri için yayımlanan LIBOR, zaman içerisinde 16 ülkenin para birimini kapsamış, 2000 yılında Avrupa Birliği (AB) süreci ile birlikte söz konusu para birimlerinin birleşmesi ile bugün halen devam etmekte olan beş ülkenin (Amerikan Doları, İngiliz Sterlini, Euro Bölgesi, Japon Yeni ve İsviçre Frankı) para birimleri için ilan edilir olmuştur. Asgari bir işlem hacmine dayalı olmayan LIBOR faiz oranı tespit süreci, her işgünü Londra saati ile saat 11.00’de panel bankalar tarafından, bankaların o anda bankalar arası para piyasalarında her vade türü için (gecelik, haftalık, aylık, iki aylık, üç aylık, altı aylık ve on iki aylık) kredi almayı bekledikleri faiz oranını Thomson Reuters’a bildirmeleri ile başlamaktadır. Bütün panel bankalardan gelen faiz oranlarının en yüksek ve en düşük % 25’lik kısmı Thomson Reuters tarafından hesaptan çıkarılarak, kalan % 50’nin ortalaması alınır ve resmi LIBOR tespit edilmiş olunur (Anonymous 2009).

24

TRLIBOR, Türk Lirası bankalar arası satış oranı olarak tespit edilen referans faiz oranının kısaltmasıdır. TRLIBOR’un tespit edilmesine ilişkin olarak, Türkiye Bankalar Birliği tarafından 2000 yılı içerisinde bir dizi çalışmalar yapılmış, çalışmaların 2001 yılı başında uygulaması planlanmış ancak yaşanan ekonomik ve finansal gelişmeler nedeniyle Türk Lirası Referans Faiz Oranı uygulamasına 1 Ağustos 2002 tarihinde başlanmıştır (Anonim 2015a). TRLIBOR’da referans faiz oranlarının seans esnasında verilen kotasyonların belirli aralıklarla alınarak ortalamasının tespit edilmesine olanak sağlayan ve “Fiksing” olarak adlandırılan işlem, on dört bankanın girdiği kotasyonlarla belirlenmektedir. Fiksing işlemine katılan bankalar Türkiye saati ile 10.30 - 11.15 saatleri arasında Reuters’ta belirlenmiş sayfaya satış kotasyonları alış kotasyonlarının

%10’undan fazla olmamak şartıyla kotasyon girmek zorundadırlar. Türkiye Bankalar Birliği; saat 10.55 - 11.05 arasında TRLIBOR sayfasına girilen kotasyonları beş defa tesadüfi olarak alır ve her vadede en yüksek ve en düşük üç kotasyonu çıkartıp, kalan kotasyonların satış tarafının aritmetik ortalamalarını gecelik, haftalık, 1, 2, 3, 6, 9 ve 12 aylık oranlar olmak üzere yayınlar. Fiksing, her gün data verici kurumların TRLIBOR adlı sayfalarında, Türkiye saati ile 11.15’te yayınlanır ve ertesi gün saat 09.00’da silinir.

TRLIBOR ilanı için, tıpkı LIBOR işlemlerinde olduğu gibi herhangi bir vadede işlem gerçekleşmesi gerekli değildir; işlemin valörü, işlem günüdür (Semir ve Taray 2005).

Öztürk ve Durgut (2010) tarafından Türkiye’de kısa ve uzun vadede faiz oranlarını belirleyen makroekonomik faktörlerin belirlenmesi için gerçekleştirilen çalışmada faiz oranı bağımlı değişken olarak alınırken; kamu iç borç stoku, para arzı, fiyatlar genel düzeyi, reel döviz kuru ve LIBOR bağımsız değişkenler olarak çalışmaya dâhil edilmiştir. 2004/1 – 2010/2 dönemlerine ait aylık verilerin kullanıldığı çalışmanın sonuçlarına göre; uluslararası faiz oranının bir göstergesi olarak alının LIBOR faiz oranının Türkiye’deki faiz oranları üzerinde belirleyici olduğu, özellikle sermaye hareketlerinin serbest olduğu günümüz Türkiye’sinde asıl belirleyici olan unsurun ulusal değil uluslararası faiz oranları olması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Söz konusu çalışmadaki “LIBOR faiz oranındaki %1’lik bir artış, ulusal faiz oranını % 0.0003 oranında artırmaktadır” şeklindeki bulgu, uluslararası faiz oranlarını temsil etmek üzere LIBOR faiz oranlarında meydana gelen bir artışın, Türkiye’deki ulusal faiz oranları üzerinde de aynı yönde bir etkisinin olduğunu göstermektedir. Bu durum, uluslararası

25

piyasalarda büyük miktarlı fon arz ve talebi tarafından belirlenen uluslararası faiz oranlarının, ülkelerin iç faiz oranları üzerinde de etkili olacağı beklentisiyle uyuşmaktadır. Sermaye hareketlerinin açıklık derecesinin yol açtığı uluslararası faiz oranlarının ulusal faiz oranları üzerindeki etkisi, Türk finans piyasasının dünya finans piyasaları ile entegre olduğunun da bir göstergesi olarak değerlendirilebilmektedir.

Önceki kısımda ele alınan, yatırım araçlarının taşıdığı risklerin fiyatlara yansıması anlamına gelen finansal risk primlerine ek olarak, ülke riski gibi finansal olmayan riskler; özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin LIBOR faiz oranı üzerinden borçlanmalarında, söz konusu ülke için uygulanacak faiz oranları üzerinde etkili bir faktördür. Borçlanmanın devlet tarafından gerçekleştirildiği durumlarda faiz oranları belirlemesinde LIBOR + ülke riski esas alınırken; özel sektör yatırım borçlanmalarında buna ek olarak sektörel risk ve proje riski de söz konusu olmaktadır. Moody’s ve Standart & Poor’s gibi Uluslararası Kredi Derecelendirme Kuruluşları tarafından, uluslararası piyasalardaki gelişmeler paralelinde ülke ekonomilerinin durumu, büyüme kapasiteleri, yatırım potansiyelleri, siyasi ve politik istikrarları doğrultusunda; ülkeler için bir kredi notu ve not görünümü belirlenmekte, belirlenen kredi notu ülke riskini temsil etmektedir. Bu doğrultuda, Türkiye’nin kredi notunu Mayıs 2013’te “en düşük yatırım yapılabilir” seviye olan Baa3’e çıkarmış ve not görünümünü 11 Nisan 2014’te

“durağan” pozisyondan negatife çevirmiş olan Moody’s tarafından Aralık 2015 tarihinde Türkiye için belirlenen kredi notu “Baa3” ile “yatırım yapılabilir” seviyesinde iken, not görünümü “negatif” olarak teyit edilmiştir (Anonim 2015b).

Türkiye’ye ilişkin not teyit kararının; ülkenin uzun seçim sürecinde korunan ekonomik direncini ve güçlü mali ölçütlerini yansıttığına, ülke ekonomisinin büyüme performansının ve direncinin korunduğuna ve ekonomik büyümenin 2015 yılında % 2,9’a düşmesine karşın diğer yükselen piyasa ekonomilerine kıyasla daha yüksek olduğuna işaret edilmiştir. Buna ek olarak, Türkiye’nin ortalama satın alma gücü paritesinin 19 bin 698 dolarla, “Baa3” notuna sahip diğer ülkelerden daha yüksek seviyede bulunduğu kaydedilmiştir (Anonim 2015b). Bununla beraber; Türkiye’nin yaşamış olduğu iki seçim süreci, Güneydoğu’da tekrardan hareketlenen terör olayları, Rusya ile ticari ilişkilerin büyük zarar görmesi, dokuz milyar dolara yakın net sermaye çıkışının yaşanması, küresel piyasalarda artan kırılganlıklar, doların yükselişi ve

26

Amerika Merkez Bankası’nın (FED) son faiz artırımı ile Türkiye’nin ülke riskinin yarı yarıya yükselmiş olduğuna işaret edilmiştir. FED tarafından 2016 yılında faiz artışına devam edileceği öngörülmekte ve buna ek olarak artan jeopolitik ve terör riskleri ile beraber FED faiz artışına zamanında tepki verilememesi sonucu yatırım yapılabilir düzeyinin tam sınırında olan Türkiye’nin, 2016 yılı içinde yatırım yapılabilir statünün altına düşebileceği değerlendirmesi yapılmaktadır (Anonim 2015c).

Türkiye’nin son dönemde uluslararası finans piyasalarındaki durumunun ele alındığı raporlardan varılabilecek sonuca göre; dünyadaki ekonomik konjonktür ve içeride yaşanan siyasi ve politik gelişmeler doğrultusunda, firma ve yatırımcı kurumların yatırım projeleri finansmanlarını uluslararası bir borçlanma aracı ile sağlamaları durumunda, proje değerlemede kullanacakları iskonto oranı yükselen bir oran olacaktır.

Dış borçlanma ile finanse edilen projelerde iskonto oranının borcun faiz oranına göre saptandığı olgusundan hareketle, ülke riskinin artmasıyla beraber yükselecek olan faiz oranları yatırımlardan beklenen asgari getiri oranını temsil eden iskonto oranının artmasına sebep olacaktır. Bu doğrultuda, yatırımların ülke ekonomisine kâr sağlayabilmesi için, firma ve yatırımcı kurumların söz konusu faiz oranları üzerinde olmak kaydıyla yatırımdan bekledikleri asgari miktarda getiriyi temsil eden oranı iskonto oranı olarak almaları gerekmektedir.