Türk Hukuk sisteminde genel anlamda lisans sözleşmesi, özel anlamda ise marka lisansı sözleşmesi yasal bir tanımla belirlenmemiş, bir bütün olarak düzenlenmemiş ve fakat varlığı öngörülmüştür123. Hukukumuzda marka lisansı sözleşmesi 556 sayılı KHK’nın 20 ve 21. maddelerinde düzenlenmiştir.
Lisans sözleşmesinin hukuki niteliğini, sadece soyut bir biçimde karakterine, sistematik anlamına ve işlevine göre belirlemek yeterli olmaz. Hukuksal niteliğin belirlenmesi aynı zamanda Borçlar Hukukundaki sözleşme türlerinin sınıflandırılmasının da konusunu oluşturur124. Bu anlamda sözleşmenin hukuki niteliği, sözleşmenin yorumu, sözleşmeye uygulanacak hükümler ve tarafların hak ve borçlarının tespit edilmesi açısından büyük öneme sahip olması125 sebebiyle marka lisansı sözleşmesinin hukuki niteliğinin belirlenmesi gerekmektedir126.
Öğretide marka lisansı sözleşmesinin hukuki niteliği konusunda görüş birliği yoktur127. Geçmişte lisans sözleşmelerinin niteliği konusunda kira, hak satımı, ödünç veya adi ortaklık sözleşmesi olduğu yönünde değişik görüşler ileri sürülmüş olmasına rağmen günümüzde artık bu görüşler rağbet görmemektedir.
Bugün artık, bu sözleşmelerin bağımsız nitelik taşıyan sözleşmeler oldukları kabul edilmektedir128.
122 ÇAMLIBEL-TAYLAN, s. 212; Sicile tescil edilmiş marka lisansı sözleşmelerinin, lisans alana, etkisi kuvvetlendirilmiş nispi hak sağlayacağına dair hükümler içeren Đsviçre Hukuku için bkz.
GÜRZUMAR, Franchise Sözleşmeleri, s. 96.
123 Alman ve Đsviçre Hukuklarında da aynı durumun söz konusu olduğu hususuyla ilgili bkz. ÖZEL, s. 110.
124 ÖZEL, s. 110.
125 FĐLĐZ, s. 43.
126 ÜNAL, s. 164.
127 YILMAZ, Marka Lisans Sözleşmeleri, s. 45.
128 ONGAN, Tarafların Hukuki Durumu, s. 37.
Lisans sözleşmeleriyle ilgili genel kabul onun isimsiz bir sözleşme olduğu şeklindedir129. Buna karşın 556 sayılı KHK’nın marka lisansıyla ilgili oldukça fazla hükme yer vermiş olması karşısında artık lisans sözlemlerinin isimsiz sözleşme sayılamayacağı görüşü de ileri sürülmektedir. Sargın’a göre: “...gerek 551 gerekse 556 sayılı KHK’da lisans sözleşmesine dair tanım verilmemekle birlikte, lisans verilip verilmeyeceği hususu, kimin lisans vermeye yetkili olduğu, lisansın basit/münhasır/zorunlu ihtiyari niteliği, lisansın hak sahibine tanıdığı haklar, tescil şartı ve etkisi, üçüncü kişiler üzerindeki etkisi, lisansı endüstriyel mülkiyet hakkına dayalı olarak sona erebileceği bazı özellikle durumlar hükme bağlanmış olmakla, günümüz itibariyle isimsiz olma vasfını kaybetmiş bulunmaktadır.” 130.
Sözleşme özgürlüğü ilkesi gereğince taraflar, hukuk düzeninin sınırları içerisinde diledikleri tip ve muhtevada sözleşme yapma serbestisine sahiptirler.
Çeşitli sözleşme tiplerinin kanun tarafından düzenlenmesinin tarihi, hukuk uygulamasında kolaylık ve açıklık sağlama, devletin özel hukuk ilişkilerine kamu düzenini sağlama amacıyla müdahale edebilmesi gibi amaçları bulunmaktadır131. Türk Hukukunda da evrensel bir kural olan sözleşme özgürlüğü prensibi benimsenmiştir132. Bunun sonucu olarak Borçlar Kanunu’nun özel kısmında veya diğer kanunlarda düzenlenmiş isimli veya tipik olarak nitelendirilen sözleşmelerden farklı sözleşmelerin kurulabilmesi mümkündür ki bu sözleşmeler, isimsiz veya atipik sözleşmeler olarak nitelendirilmektedir133. Diğer taraftan, ismi kanunda geçse bile hükümleri kanunda düzenlenmeyen sözleşmeler de isimsiz sözleşme olarak nitelendirilir134. Bu anlamda meseleye marka lisansı sözleşmesinin KHK m. 20 ve m. 21 de düzenlenmiş olmaları yönüyle baktığımızda; söz konusu düzenlemede
129 AYDINCIK, Şirin, Fikri Haklara Đlişkin Lisans Sözleşmeleri, Đstanbul, 2006, s. 72; OKTAY, Saibe, Đsimsiz Sözleşmelerin Geçerliliği, Yorumlanması ve Boşlukların Tamamlanması, ĐÜHFM, Yıl: 1995-1996, Cilt: LV, Sayı: 1-2, s. 274; ÖZEL, s. 111-112; ÜNAL, s. 165; ORTAN, s. 22;
YÜKSEL, s. 81; YASAMAN/ALTAY, KHK Şerhi, s. 741; TEKĐNALP, Fikri Mülkiyet, §28. N.
25, vd.; AYĐTER, Đhtira Hukuku, s. 109; ERDEM, s. 126-127; OKTAY-ÖZDEMĐR, Lisans Sözleşmeleri, s. 52.
130 SARGIN, Milletlerarası Unsurlu, s. 165-166, dn. 45; Aynı görüş için bkz. ARKAN, Marka Hukuku, Cilt II, s. 191; Yazara göre; 556 sayılı KHK’da markayla ilgili lisans sözleşmesi konusunda oldukça ayrıntılı bir düzenleme yapılmış olduğundan (m.20-21) artık marka lisansı sözleşmesinin isimsiz (atipik) sözleşmeler arasında gösterilmesi doğru değildir.; Fikir ve sanat eserleri yönünden aynı doğrultuda bkz. TÜYSÜZ, s. 81.
131 YAVUZ, Cevdet, Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, Đstanbul, 1997 s. 3-4.
132 FĐLĐZ, s. 42.
133 KIRCA, Çiğdem, Franchise Sözleşmesi, Ankara, 1997, s. 47.
134 KIRCA, s. 48; OKTAY, Đsimsiz Sözleşmeler, s. 264.
marka lisansına ilişkin bazı kurallara yer verildiği, ancak sözleşmenin özgün bünyesinden çıkabilecek özel sorunları düzenlemediği, buna ek olarak lisans sözleşmesinin de bir bütün olarak Türk Hukukunda düzenlenmemiş olduğu135 hususu da dikkate alındığında marka lisansı sözleşmesinin sadece ismi ile kanunda zikredilmiş olmasının onun kanunda düzenlenen (isimli-tipik) bir sözleşme olarak nitelendirilmesi için yeterli olmadığı görülmektedir136. Belirtilen sebeplerle marka lisansı sözleşmesinin isimsiz bir sözleşme olduğu kabul edilmelidir.
Đsimsiz sözleşmeler genellikle kabul gören görüşe göre; kendine özgü yapısı olan sözleşmeler (sui generis), karma sözleşmeler ve bileşik sözleşmeler olmak üzere üç alt sınıftan meydana gelmektedirler137.
Bileşik sözleşmeler hukuki nitelik ve vasıfları itibariyle tamamen birbirlerinden ayrı olan sözleşmelerin, tarafların serbest iradeleriyle birbirlerine bağlı duruma sokulması olarak adlandırılmaktadır. Birleşik sözleşmelerin karakteristik vasfı onu teşkil eden sözleşmelerin ortak bir amaç etrafında toplanmış ve kendilerine özgü vasıfları değişmeden birbirlerine bağlanmış olmalarıdır.
Örneğin bir süthanenin satışı ve süthaneyi satın alanın onu satana süresiz olarak süt teslim etmeyi taahhüt ettiği bir sözleşme kira sözleşmesi ve satım sözleşmesinin birbirine bağlandığı bir bileşik sözleşmedir138. Marka lisansı sözleşmesinde, birbirinden farklı ve bağımsız iki veya daha fazla sözleşmenin birbirine bağlanması söz konusu olmadığı için marka lisansı sözleşmesinin bileşik sözleşme olduğu kabul edilemez139.
Lisans sözleşmelerinin özellikle sui generis ve karma sözleşme oldukları yönünde öğretide farklı görüşler ileri sürülmektedir. Karma sözleşmeler kanunun çeşitli sözleşme tiplerinde öngördüğü unsurların kanunun öngörmediği tarzda bir
135 YILMAZ, Marka Lisans Sözleşmeleri, s. 48, FĐLĐZ, s. 42.
136 ÜNAL, s. 165; OKTAY, Đsimsiz Sözleşmeler, s. 264; YILMAZ, Marka Lisans Sözleşmeleri, s. 48;
EKE, s. 61; KIRCA, s. 48.
137 TANDOĞAN, Haluk, Borçlar Hukuku, Özel Borç Đlişkileri, Cilt I, Đstanbul, 1990, s. 69 vd.;
OKTAY, Đsimsiz Sözleşmeler, s. 272.
138 YAVUZ, s. 19-21; Ayrıca bkz. OKTAY, Đsimsiz Sözleşmeler, s. 275; TANDOĞAN, s. 75-76.
139 ÜNAL, s. 166, Aynı yönde bkz. OKTAY, Đsimsiz Sözleşmeler, s. 273; ÖZEL, s. 112, 127;
YILMAZ, Marka Lisans Sözleşmeleri, s. 49 vd.; OKTAY-ÖZDEMĐR, Lisans Sözleşmeleri, s. 53.
araya getirilmesiyle meydana gelen sözleşmelerken140 kendine özgü yapısı olan (sui generis) sözleşmeler ise kanunda düzenlenmiş sözleşme türlerine ait unsurların tamamen veya kısmen bulunmadığı, kendine özgü unsurlardan oluşan sözleşmelerdir141.
Öğretide baskın görüş kanunda düzenlenen sözleşme türlerine ait unsurların kanunda öngörülmeyen bir şekilde bir araya gelmesi durumu marka lisansı sözleşmelerinde söz konusu olmadığından bu sözleşmelerin karma sözleşme tipi olarak da nitelendirilemeyeceği bu sebeple de marka lisansı sözleşmesinin kendine özgü (sui generis) bir sözleşme olduğu yönündedir142. Gerçekten de; gerek karma gerekse bileşik sözleşme niteliklerini taşımayan marka lisansı sözleşmesinin kendine özgü (sui generis) bir sözleşme tipi olduğunu kabul etmek daha yerinde olacaktır.
Bununla beraber lisans sözleşmelerinin karakteristik edimi olan kullanma hakkının devrine ait unsurlara başka sözleşmelerdeki unsurlar eklenmişse (örneğin satım sözleşmesi, şirket sözleşmesi vb.) bu durumda karma sözleşmenin varlığı düşünülebilir143. Nitekim, Đsviçre Hukukunda da hâkim görüş, lisans
140 YAVUZ, s. 21; OKTAY, Đsimsiz Sözleşmeler, s. 273; TANDOĞAN, s. 69 vd.; GÜRZUMAR, Franchise Sözleşmeleri, s. 20; SARGIN, Milletlerarası Unsurlu, s. 166, dn. 46.
141 YAVUZ, s. 24; HATEMĐ, Hüseyin/SEREZON, Rona/ARPACI, Abdülkadir, Borçlar Hukuku Özel Bölüm, Đstanbul, 1992, s. 50 vd.; OKTAY, Đsimsiz Sözleşmeler, s. 275; GÜRZUMAR, Franchise Sözleşmeleri, s. 20; SARGIN, Milletlerarası Unsurlu, s. 166, dn. 47.
142 OKTAY-ÖZDEMĐR, Lisans Sözleşmeleri, s. 53, 54; ÖZEL, s. 113, 127; ÜNAL, s. 167, 168;
YASAMAN/ALTAY, KHK Şerhi, s. 741 dn. 2; ORTAN, s. 39; AYDINCIK, s. 73; YÜKSEL, s.
82; AYĐTER, s. 107 vd.; YAVUZ, s. 25; Lisans sözleşmelerinin karma sözleşme olduğu görüşü için bkz. TEKĐNALP, Fikri Mülkiyet, § 28. N. 25 ; ERGÜN, Mevci, Sınai Haklara Đlişkin Lisans Sözleşmesi, Türkiye Noterler Birliği Dergisi, Yıl: 2001, Sayı: 110, s. 50; DĐNÇER, Fatih, Markalar Hukukunda Marka Lisansı Üzerine Bir Đnceleme, Hukuk ve Demokrasi Dergisi, Yıl:
2007, Sayı: 4, s. 48; KIRCA, s. 83; YILMAZ, Marka Lisans Sözleşmeleri, s. 50, 51; EROĞLU, s.
123; GÜRZUMAR’a göre ise, karma sözleşme ve kendine özgü sözleşme arasındaki ayrım sun’i bir ayrım olup kanunda düzenlenmemiş bir sözleşmenin karma veya kendine özgü olarak nitelendirilmesi, bu sözleşmenin bir birleşik sözleşme olmadığını belirtmek için yapılan terminolojik tercihten öteye gitmemektedir. s. 20, dn. 126.
143 OKTAY-ÖZDEMĐR, Lisans Sözleşmeleri, s. 54; Lisans sözleşmelerinin karma nitelikte sözleşmeler olduğu, sözleşmedeki tarafların karşılıklı edimlerindeki hususiyet nedeniyle, taraflar arasındaki karakteristik edim için herhangi bir kural öngörülemeyeceği hakkında ayrıca bkz.
SARGIN, Fügen, Karakteristik Edim Teorisine Eleştirel Bir Yaklaşım, AÜHFD, Yıl: 2001, Cilt:
LV, Sayı: 2, s. 76.
sözleşmelerinin sui generis sözleşme olmakla birlikte bazı hallerde karma sözleşme niteliği kazanacağı yönündedir144.
§ 4- SÖZLEŞMENĐN TÜRLERĐ