Likert Tipi Tutum Ölçeği

Rensis Likert tarafından geliştirilen Likert tipi tutum ölçeği Thurstone ölçekleme tekniğine yöneltilen eleştirileri bir ölçüde karşılayan bir tekniktir. Deneklerin ön plana alındığı ölçekleme yaklaşımının tipik bir örneği olan Likert ölçeğinde tutumları ölçülecek bireylerin tepkide bulunacakları çeşitli ifadeler yer almaktadır. Tutum ölçeğini alan birey, benimsediği ifadeleri işaretlemek yerine verilen her ifadeye ne ölçüde katılıp katılmadığını dereceler içinde belirlemektedir (Tavşancıl, 2010, s.138).

Likert ölçeği tutum ölçekleri içinde en çok kullanılan ölçek tipidir. Bunun nedeni diğer ölçek tekniklerine göre daha az çaba gerektirmesidir. Ayrıca Likert tipi ölçeklerin uzun çalışma ve çaba gerektiren Thurstone tekniği ile yüksek bir korelasyon göstermesi de tekniğin daha fazla tercih edilmesini neden olmaktadır. Likert ölçeğinin avantajı, geliştirilmesinin Guttman ve Thurstone ölçeklerine göre kolay olmasının yanı sıra çok çeşitli tutum objelerine ve durumlarına uyum sağlayabilmesi ve tutumun ölçülebilen boyutlarından hem yönünü hem de derecesini hesaplayabilme kolaylığı sağlamasıdır. Buna karşın dezavantajı ise farklı cevap ifadelerinin aynı toplam puanı üretebilmesidir. Bu yüzden Likert ölçekleri tutumlardaki değişiklikleri Guttman ve Thurstone kadar duyarlı değildir (Tavşancıl, 2010, s.139). Birey ölçeği cevaplandırırken kendini olduğundan farklı göstermesi ya da olmak istediği gibi göstermesi (sosyal beğenirlik) de tutumunun ölçümünü etkilemektedir.

Likert Ölçeğinin Geliştirilmesi (Tavşancıl, 2010, s.141);

1. Belirli bir tutumla ilgili olduğu kabul edilen olumlu ya da olumsuz çok sayıda tutum maddesi yazılmalıdır.

2. Yazılan bütün maddeler bir ön denemeden geçirilmeli ve değerlendirilmelidir.

3. Bu grubun çoğunluğu tarafından olumlu ya da olumsuz olarak bir değerlendirmeye tabi tutulmayan maddeler ölçekten çıkartılmalıdır.

4. Bu maddeler çıkartıldıktan sonra rastgele sıralanmalıdır.

5. Bu şekilde oluşturulan taslak Likert ölçeği, ölçeğin üzerinde geliştirilmesinin amaçlandığı denek grubuna uygulanmalıdır. Anlamlı ve güvenilir sonuçların alınması amacıyla uygulanılan grubun sayısının maddelerin sayısından en az beş kat fazla olması gereklidir.

6. Her tutum maddesinde alınan puanla bütün ölçekten alınan puan arasındaki ilişki katsayısı (madde analizi) hesaplanmalıdır.

7. Yapılan hesaplamalar sonucunda tüm ölçek puanlarıyla, istatistiksel olarak manidar ilişki olmayan maddeler ölçekten çıkarılmalıdır.

8. Bu şekilde Likert tipi tutum ölçeği son halini alır. Likert Tutum Ölçeğinin Güvenirlik ve Geçerliği;

Güvenirlik bir ölçme aracının duyarlı, farklı uygulamalar arasında tutarlı ve kendi içinde kararlı sonuçlar verebilmesi gücüdür. Güvenilir olmayan puanlarda rasgele hatalar vardır. Güvenilir olmayan bir ölçek, geçerli de olmayacağından bu durumda geçerliğinin hesaplanmasına gerek yoktur. Bundan dolayı ölçeğin öncelikle güvenirliğinin hesaplanması gerekir (Tavşancıl, 2010).

Likert tipi bir tutum ölçeğinde güvenirlik düzeyini saptamak için iç tutarlılığın bir ölçütü olan Cronbach tarafından geliştirilmiş olan α katsayısının kullanılması uygundur. Cronbach alfa katsayısı ölçekteki maddelerin iç tutarlılığının (homojenliğinin) bir ölçüsüdür. Likert tipi tutum ölçeğinde, test-tekrar test yapılarak da güvenirlik düzeyi kestirilebilir ama tek başına bir güvenirlik ölçütü olarak alınamaz. Likert tipi ölçekte geçerlik türlerinden kapsam, ölçüt ve yapı geçerliğinin saptanması önemlidir. Kapsam ve ölçüt geçerliği daha önce geliştirilmiş olan bir ölçeğin ve geliştirilmekte olan ölçeğin aynı gruba uygulanarak aralarındaki ilişkinin hesaplanmasıdır. Bu iki ölçek arasında hesaplanan Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı yüksek ve manidarsa ölçeğin geçerli olduğuna karar verilir. Geliştirilen ölçek puanları, sıralama ölçeğinde elde edilmiş puanlardır. Ölçekten elde edilen ham puanlar standartlaştırılarak eşit aralığa dönüştürülür ve miktar hakkında bilgi verecek hale getirilebilir.

Likert Tutum Ölçeğinin Değerlendirilmesi; Olumlu yönleri:

1. Hazırlanması ve uygulanması Thurstone ölçeklerine göre daha kolaydır. 2. Seçenek sayısı itibariyle daha çeşitli ve kesin ölçümlere olanak sağlar. 3. Güvenirlik oldukça fazladır hatta Thurstone ölçeklerinden bile yüksektir. 4. Madde analizi yapıldığında tek boyutluluğa oldukça yaklaşmıştır.

Olumsuz yönleri:

1. Çeşitli cevap kalıplarının aynı puanı alması nedeniyle puanların cevaplayıcıların tutumu hakkında kesin bir değer belirtmemesine, ölçeğin üretilebilirlik kuralını karşılamamasına neden olmaktadır.

2. Puanların anlamlılığı bakımından değerlendirildiğinde puanların mutlak değerinin oldukça az olduğu kabul edilir. Bunun nedeni puanların yorumuna bakıldığında yandaşlık ya da karşıtlığın ölçülen kitleye oranını gösterdiği görülür. Oysa Thurstone ölçeklerinde elde edilen puanlar bağımsız olarak değerlendirilebilir.

3. Likert ölçeği bir sıralama ölçeği olduğundan sıfır noktası yoktur. Tutumlar hesaplanırken ortaya yakın olanların yorumunu yazmak zordur. Likert ölçeğinde bireyleri bir tutum bakımından sıralamak olanaklı iken bir kişinin tutumunun bir başka kişiden ne kadar daha olumlu olduğunu bulmak olanaklı değildir. Bu ölçekte eşit aralıklar yoktur (Tavşancıl, 2010, s.153).

Orhan Çanakçı (2008) hazırlamış olduğu doktora tezinde matematikte problem çözme üzerine bir ölçek geliştirmiştir. Bu ölçek, Likert tipi ölçek geliştirme tekniği kullanılarak hazırlanmıştır (Tablo 5).

Tablo 5: Matematik Problemi Çözme Tutum Ölçeği

Matematik Problemi Çözme Tutum Ölçeği (MPÇTÖ) (Orhan ÇANAKÇI, 2008)

Lütfen matematik problemleri ve problem çözme süreci ile ilgili tutumunuzu, her maddeyi okuduktan sonra sağ

tarafta yer alan beş cevap seçeneğinden size en uygun olanını (*) şeklinde kodlayarak belirtiniz.

_{katılıyorum} Kesinlikle Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç katılmıyorum

A B C D E

1 Çözümü uzun zaman alan problemler beni sıkar. A B C D E

2 Bir problemi çözmenin birden fazla yolu vardır. A B C D E

3 Çözümde hata yaparsam düzeltmem için zaman verilmelidir. A B C D E

4 Problem çözmekten çok hoşlanırım. A B C D E

5 Öğretmen bir problemin değişik çözüm yollarını göstermelidir. A B C D E

6 Öğrenciye kendi çözüm yolunu bulup kullanması hususunda fırsat verilmelidir. A B C D E

7 Özellikle zor problemler ile uğraşmayı sevmem. A B C D E

8 Bir problemi çözemezsem benzer bir problem düşünür, çözmek için tekrar

uğraşırım.

A B C D E

9 Yeterli vakit verildiğinde çoğu problemi çözebileceğime inanıyorum A B C D E

10 Çoğu matematik problemi sinir bozucudur. A B C D E

11 İşlem (toplama, çıkarma, …) yapabilmek, çoğu problemin çözülebilmesi için

gereklidir.

A B C D E

12 Okul dışında matematik problemlerini düşünmekten özellikle hoşlanmam. A B C D E

13 Problem çözmeyi sıkıcı bulurum. A B C D E

14 Bir öğrencinin problem çözmeyi niçin eğlenceli bulduğunu anlamakta

zorlanırım.

A B C D E

15 Bir problemin birden çok çözüm yolu olsa da genellikle çözüm yollarından biri

en iyisidir.

A B C D E

16 Matematik problemlerinin zor ve can sıkıcı olduğunu düşünürüm. A B C D E

17 Matematik problemlerine karşı hoş duygulara sahibim. A B C D E

18 Zor problemleri çözmek zorunda olduğumu düşünmek beni sinirlendirir. A B C D E

19 Problem çözme, matematik öğrenmenin en önemli bölümüdür. A B C D E