Lejyonella ve Riskler

Risk terimi, Türk Dil Kurumu Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğünde, “bir

olayın meydana gelme olasılığı, bir bireyin, belli bir toplum ve dönem içinde belli bir hastalığı taşıma olasılığı ve insan sağlığına zararlı olma olasılığının ölçüsü “ olarak açıklanır.

ISO 14971:2007 Medikal araçların risklerinin yönetim standardı riski zararın meydana gelme olasılığı ve zararın şiddeti olarak açıklar.

Her risk yönetim sisteminde olduğu gibi Lejyonella hastalıklarının riskinin yönetilmesinde de risklerin tanımlanması gerekir. Bunun için önce Risk Assesstment (Risk Tanımlaması) yapılır. Durumun tespiti ve saptanan risklerin değerlendirilmesi ile Riskin Kontrolü kısmına geçilir. Riskler yönetilirken, yönetilme şeklinin meydana getireceği olası ilave riskler de unutulmamalıdır. Dökümantasyon yapılması, riskin istendiği şekilde yönetildiğinin İç ve Dış denetim sonuçlarına göre sağlamasının yapılması da elzemdir. (Bknz. Ek: 2 Risk Yönetim Sisteminin Şematik Anlatımı ISO 14971:2007.)

Lejyonella hastalığı su ve su kaynaklı olabildiği gibi topraktan da suya karışma ihtimali olabilir. Çevresel araştırma yapmak ilerlemiş - çözülemeyen vakalarda izlenebilecek bir yoldur (Köksal, Oğuzkurt ve Samastı, 2002: 16, Yalçın, 2010: 7)

2.1.1. Lejyonella Risklerin Tanımlanması

Lejyonella hastalığının risklerinin tanımlanması için hastalığın etkenlerinin otel veya çevresinde nerelerde olabileceğinin tespit edilmesi gereklidir. Turistik Mal ve Hizmet üreten tüm işletmelerde Su ve Su sitemleri, Soğutma Sistemleri, Fıskiyeli Havuzlar, Çevredeki Soğutma Kuleleri, dereler, göller vb. su ve aspirasyonla ilgili

34

her türlü işler risk olarak tanımlanır. Turistin kendi geldiği ülkesinde geçirdiği zaman da Kuluçka devresi 2-10 gün arasında olduğu için riskin bir parçası olarak algılanmalı ve sorgulanmalıdır (Szymanska, 2004: 9).

Bazı yeni araştırmalarda kuluçka devresinin 2–3 haftaya kadar uzadığı tespit edilmiştir ( EWGLI, Fact Sheet, 2006-1: 1).

Lejyonella bakterisinin sıklıkla hastalık yapan Pneumophila alt grubunun kuluçka süresi 2-10 gündür (Kayabek, 2002: 1). Bu nedenle hastalığa neden olan riskler (veya olası etkenler) tanımlanırken veya tespit edilmeye çalışılırken turistin ulaşımına başladığı günden geriye doğru 10 gün öncesinden başlanmalıdır. Ülkemize gelmeden önce kendi havaalanında veya şehrinde de bu bakteriyi aspirasyonla almış olabilir. Genellikle bu önemli konu unutulmakta, ülkemizde gezdiği yerler dahi incelenmeden kaldıkları otellerden sorumlu aranmaktadır. Aynı şekilde ulaşımını tamamladıktan yani ülkesine döndükten sonraki 10 gün ile de seyahat ilişkili riskin (gidilen ülke açısından) bitmesi anlamlı olacaktır. Burada da seyahatini bitirirken son gün alabileceği ihtimali üzerinde durulur. Her durumda hastalığın teşhisi konulurken hangi safhada olduğuna göre geriye gidilir. O dönemde nerede olduğuna bakılarak, riskler tespit edilir. Özellikle tur yaparak farklı otellerde konaklamak, farklı şehirlerde dolaşmak, sonuç odaklı çalışmayı engeller. Bu durumda olası en yüksek risklerden en az muhtemel risklere doğru surveyansın yapılması daha uygun olmaktadır.

Hastalık çıkmadan çevrede yapılabilecek surveyans anlamlı olmayıp kaynak israfına neden olur (T.C. S.B., Seyahat İlişkili Lejyonella hastalığı Yönetmeliği, 2005 s:4).

35 2.2 Lejyonella Risklerinin Tespiti

Seyahat ilişkili potansiyel Lejyonella hastalığı kaynakları (EWGLI, 2005: 5).:

• Sıcak ve Soğuk Su Sistemleri • Fan Coil ve Split Klima İçleri • Duş ve Lavabo Başlıkları • Soğutma Kuleleri

• Buhar Kazanları • Spa / Doğal Havuzlar • Termal sular • Süs havuzları / Fıskiyeler • Nemlendiriciler • Solunum Ekipmanlarında • Biofilm katmanlarında • Pis su giderleri • Bahçe Muslukları • Buz Makineleri • Su Filtreleri • Kalorifer Sistemi • Sarnıçlar

• Kullanılmayan Otel Odaları • Ölü tesisat

• Su Isıtıcıları

• Su yumuşatma makineleri • Islak Süngerler

• Yangın Acil Su Duşları • Sera Nemlendirmeleri • Katlanmış Su Hortumları • Oto yıkama makineleri • Dişçi Koltukları Su deposu • Uçak Havalanı Klimaları • Transfer Otobüs kliması • AVM lerdeki havalandırmaları • Parklardaki Süs Havuzları • Araç klimaları (rent a car) 1999 yılında Kasım ayında Belçika’da yöresel bir fuarda stand sahiplerince konan, süs havuzu ve jakuziden dolayı 93 kişinin Lejyonella hastalığına yakalanması, bunlardan 5 kişinin ölmesi, seyahat anlamında her durumda, sahip veya katılımcı olunsun, Lejyonella Riski ile karşılaşabileceğimizi göstermektedir (Schrijver vd., 2002: 117).

2.2.1. Lejyonella Risklerinin Araştırılması

Su Sistemlerinde Lejyonella’dan korunma, kontrol ve çevresel araştırmasında otellerde kurulacak olan Risk Yönetim Sistemleri, Otelin Risk Durumuna göre dizayn edilir. Yönetilecek riskler belirlenmeden önce saptanmalıdır. Risklerin saptanması aşamasında en etkin yöntem gözlem yöntemidir. Gözlemlerden yola çıkılmalıdır. Risk Yönetimi gerçek anlamda oteli Lejyonella risklerine karşı korumalı ve pro aktif olarak önlem almasını sağlamalıdır. Böyle bir sisteme rağmen otelde tekli (single) olarak bir vaka yaşandıysa, sistem başından sonuna dek kontrol

36

edilmeli, uygulamalarda gerekli değişiklikler yapılarak devam edilmelidir. Yine de vaka ile karşılaşılıyorsa Risk Durumu yenilenmelidir. Legionella Bakterisi hakkında uzman olan kişiler Mikrobiyologlar, Biyologlar, İnfeksiyon uzmanları, Laborantlar, Halk Sağlığı Uzmanları, Teknisyenler, Çevre Sağlığı Uzmanları veya Su (Ürünleri) Mühendisleri konusunda eğitim almış kişilerdir. Lejyonella bakterisinden dolayı hastalanma riski birçok faktöre bağlıdır. Bunlar (EWGLI, 2005: 33) :

-Lejyonella bakterisi olmalıdır.

-Bakterinin çoğalması için uygun ortam olmalıdır.

-Bakteri insana taşınmalıdır.(Duş başlığı, Musluk veya Soğutma Kulesi gibi) -İnsanda bakteri çoğalmalıdır.

-İnsan Savunma Sistemi bu bakterilere yenilmelidir.

Risk Durumu belirleme esnasında otelin Soğuk ve sıcak Su olmak üzere bütün su tesisatlarının, suyun akış şekli ile beraber Diyagram halinde belirlenmesi gerekir. İleride yapılan değişikliklerde bu diyagramda mutlaka gösterilmelidir. Bu diyagram hep güncel olmalıdır. Bu diyagramlarda mutlaka olması gerekenler (EWGLI, 2005: 34) :

-Suyun sisteme bağlanma kaynağı,

-Suyun Sisteme girmesinden, Sıcak, Soğuk Su tanklarına, Soğutma kulelerine veya Lejyonella Riski taşıyan makine ve alanlara gelmeden önceki, bulaşma olabilecek kaynakları gösterir hatlar

-Kaynak olabilecek ekipmanlar, -Ölü ve Arızalı noktalar,

-Soğutma kulelerinden bina içine hava akışı,

Risk Durumu tam olarak dökümante edilmiş olmalıdır. Çalışanların tamamı Lejyonella bakterisi konusunda otelin risklerinden, alınan koruyucu önlemlerden haberdar edilmelidir. Otelde uygulanan kontrol ölçüleri sürekli izlenmeli, ölçülerde uygunsuzluk olduğunda düzeltici önlemler alınmalıdır. Risk durumu en az iki yılda bir kez tekrar yapılmalıdır (EWGLI, 2005: 34).

37

2.2.2. Lejyonella Araştırma Sonuçlarının İncelenmesi

Risk veya Risklerin olduğu bir Otelde uygulanacak Risk Yönetim Sisteminde, bu konuda eğitim almış, Sözü işletme içinde dinlenen, Saygı duyulan bir kişi Sorumlu Olarak atanmalıdır. Bu kişiye oteldeki potansiyel riskler, bu riskleri kontrol altında tutmak veya risklerden korunmak için olması gereken değerler ve uygulamalar sonrasında alınan değerlerin kayıt altına alınması, uygun olmayan değerler için önlemlerin uygulanması bilgileri paylaşılır. Otel üst yönetiminin konuya verdiği önem ve uygulamacılara gösterecekleri destek başarıda önemli paya sahiptir. Otel üst yönetimince desteklenmeyen çalışmalarda başarı şansı azalır (EWGLI, 2005: 35).

2.2.3. Lejyonella Risklerinin Tespit Edilmesi

Olası risk sayılan yerler otelde veya işletme içinde veya çevresinde tespit edilir. Konaklama işletmelerinde genellikle riskli alanlar süs havuzları, sıcak su tankları, soğuk su depoları, split klima iç ve dış üniteleri, banyo ve lavoba bataryaları, pis su giderleri dir. (EWGLI, 2005: 35) :