Teknolojinin geliĢmesiyle taĢıtların motor güçleri, dolayısıyla hızları artmıĢtır. Buna paralel olarak yollar zamanla iyileĢmiĢtir. Bu Ģartlar altında taĢıtların, özellikle ıslak zeminlerde, kıĢ koĢullarında (kar, çamur vs.) kontrolü zorlaĢmıĢtır. Bu Ģartlar lastiklerde profil olgusunu zorunlu kılmıĢtır. Lastik teknolojisinde profil tasarımı günümüze kadar geçen süre içinde artan bir ivmelenme içinde değiĢim ve geliĢim göstermiĢtir. Bu profillerin her birinin ayrı görevleri ve özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikler tamamen kullanıcıya yönelik olup, kullanıcının isteği doğrultusunda aracına ve kullanımına uygun profilde lastiği seçmesi konfor ve güvenlik açısından önemlidir. Lastik profili seçerken aĢağıdaki faktörler etkili olmaktadır.
1. Aracın motor gücüne bakılarak.
2.Aracın hangi koĢullarda kullanıldığı (Ģehir içi, Ģehir dıĢı, arazi veya stabilize) 3.Sürücünün performanslı ve süratli kullanması
4.Kullanılan koĢulların sürekli yağmurlu ve nemli olması 5.Aracın yük aracı veya normal taĢıt olmasına bakılarak.
Saydığımız bu özellikler lastiğin profilinin seçiminde sürücünün lastikten beklentisini karĢılayabilen faktörlerdir. Bu konuyu örneklendirmek gerekirse; Ģehir içinde kullanıma ayrı ve Ģehirlerarası yol çok az yapan kullanıcılara ayrı bir profil, Ģehirlerarası uzun yol yapan taĢıtlara daha az ses yapan bir profil kullanmalıdır. Aracını süratli kullanan ve tamamen performans bekleyen kullanıcılara farklı profilde bir lastik, yine aracını sürekli yağmurlu ve çamurlu yerlerde kullanan kullanıcılara farklı bir profile sahip lastik önermek gereklidir.
4.1. Standart Profilli Lastikler
Standart profilli lastikler, değiĢik segmentlerde tasarlanabilir. Otomobil lastiklerindeki segmentasyon ise, SR/TR hız grupları 70/65 seriler, HR hız grubu, VR/ZR hız grupları, Winter (kıĢ) lastikleri olarak tanımlanır. VR/ZR hız grubu ve kıĢ lastikleri taĢıtta kullanım yerlerine ve taĢıtlara göre daha spesifik (özel amaçlı) kullanımlar için genellikle yönlü veya asimetrik profil yapısında tasarlanırlar. Standart profilli lastiklerde takma yönü yoktur.
23
Yeni lastik janta dolayısıyla araca monte edilirken, taĢıt hareket halindeyken lastiğin dönmesi gereken bir yönü yoktur. Bu da pratikte, takma-sökme kolaylığı sağlayan bir özelliktir. Lastikten çok amaçlı performans alınması için tasarlanırlar. Performans özellikle temel beklentileri karĢılayacak düzeydedir. Genellikle otomobil üreticisi firmalar tarafından Orijinal Ekipman (O.E) olarak tercih edilir ve kullanılır.
4.2. Yönlü (direzionale) Lastikler
Lastik terminolojisinde ―direzionale‖ ifadesi, lastiğin taĢıt altında dönmesi gereken bir yönü olduğunu belirtir. Genellikle lastiğe önden bakıldığında, blok ve kanalların merkeze yaklaĢtıkça oluĢturdukları Ģekil hemen ―ok baĢı‖ çağrıĢımı yaparak yön hissi uyandırdığından bu tip lastiklere yönlü (direzionale) lastik denilmektedir. Ancak lastiğin dönüĢ yönü profilinden değil yanağındaki iĢaretlerden, Ģekillerden (ok Ģeklinde kabartmalar), veya yönlü olduğunu belirten yazılardan anlaĢılır. Lastik teknolojisinde yönlü (direzionale) profil tasarımının sağladığı avantajları belirtirsek; ıslak zeminde, temas alanda su tahliyesi yüksektir.
Ok Ģeklindeki taban profili su film Ģeridinin yırtarak zeminle temas alandaki suyu hızla tahliye eder ve ıslakta daha güvenli sürüĢ imkânı verir. Kuru ve özellikle ıslak zeminde fren yapıldığında zemine temas eden kanal ve blokları ―ters ok baĢı‖ oluĢturarak kaymaya karĢı daha fazla direnç gösterir ve frenleme mesafesi kısalır. Daha az gürültü yapar, böylece akustik (ses) konforu daha iyidir.
Otomotiv sektöründe günümüzde güçleri ve hızları artan taĢıtların kontrolünde sağladığı avantajlar nedeniyle yönlü lastik profil tasarımının önemi her geçen gün artmaktadır.
Lastiğin yanağında yer alan ok iĢareti, lastiğin taĢıt altındaki dönüĢ yönünü gösterir ve lastiğin ters takılmasını (dönüĢ yönünün değiĢmesi) önlemek için, takma- sökme iĢlemini yapan kiĢileri uyarmak amacıyla konulmuĢtur. Ters takılması durumunda lastikten alınacak üstün performans özellikleri kayba uğrar. Takma-sökme iĢlemi yapılırken kesinlikle bu iĢarete uyulması gerekir. TaĢıt üzerindeki lastiklerde herhangi bir nedenle sağ-sol yapılma zorunluluğu doğduğunda; lastik, yanağındaki ok iĢareti yönünde dönecek Ģekilde takılmalıdır. Yedek lastik araca takılacaksa ve dönüĢ yönü uygun değilse en yakın serviste lastik jant üzerinde iç-dıĢ yapılarak kullanılmalıdır.
24
4.3. Asimetrik Lastikler
DeğiĢken yol, iklim Ģartlarında taĢıttan beklenen performansın alınabilmesi, daha fonksiyonel lastiklerin tasarlanması ihtiyacını doğurmuĢtur. Bu sebepten dolayı asimetrik taban profil tasarımlı lastikler önceleri yüksek performanslı otomobiller için özel üretilirken günümüzde diğer grup taĢıtlar için hızla yaygınlaĢmaktadır. Yüksek hız grubu taĢıtlar için asimetrik profilli lastikleri, dünyada ilk defa Pirelli tasarlamıĢtır. Yine standart grup için Türkiye‘de ilk defa piyasaya sunmuĢtur. Asimetrik profilin özelliği, tabandaki farklı blok ve kanal yapısının değiĢik performans beklentilerini karĢılamasıdır. Lastik profili dönüĢ yönüne göre ortadan ikiye bölündüğünde iki farklı profil ortaya çıkar.
Asimetrik lastiklerin yanaklarında taĢıt altında dönmesi gereken yönü olduğunu belirten iĢaretler veya yazılar vardır. Örneğin, ―OUTER‖ gibi. Bu, lastik araca takıldığında ―outer‖ yazan yanağın dıĢa geleceğini belirtir.
Asimetrik profilli lastikler, özel amaçlı performans almak için üretildiklerinden, yere temas alanında lastiğin profilindeki farklı bölümlerin görevi ayrıdır. Örneğin, çevresel düz blok lastiğin düzgün sönmesini (yönel kararlılığını) ve kuru zeminde mükemmel tutunmayı sağlarken, ok baĢı Ģeklinde dizilen blokları suyu tahliye etmeyi ve tutunmayı, iç omuzlara göre daha geniĢ ve uzun olan dıĢ omuz blokları da virajlarda tutunmayı, merkezkaç kuvveti nedeniyle ortaya çıkan kuvvetlere karĢı direnmeyi sağlar.
Asimetrik lastiklerde dıĢ omuz blokları genellikle geniĢ ve uzun tasarlanır. Çünkü virajlarda lastiğin dıĢ omuzlarına daha fazla yük biner ve dolayısıyla da fazla zorlanma ve deformasyon oluĢur (Anonim, 2010l).
4.4. Lastik Seçiminde YumuĢak Lastik mi Yoksa Sert Lastik mi Seçilmeli?
Kullanıcının yumuĢak veya sert lastik alması tamamen kullanım koĢullarına bağlıdır. YumuĢak kauçuk yapılı lastikler yolu iyi kavrar fakat sürtünmeden dolayı ısınma ve erken aĢınma problemleri çıkartır. Kauçuk yapısı sert lastikler ise yeni nesil taĢıtlarda kullanılan sürate uygun aracın performansına ıslak ve kuru zeminde mükemmel yanıt veren lastiklerdir. Lastiğin sert veya yumuĢak olmasını aracın özelliği ve kullanıcının sürüĢ karakteristiği belirler (Anonim, 2010a).
25
4.5. KıĢ Lastikleri
KıĢ lastikleri, +7 derece‘den aĢağı derecelerde görev yapması için, özel kauçuk yapısı ve profiliyle tasarlanmıĢ kıĢ Ģartlarında performans sergileyebilen lastiklerdir. KıĢ lastiği yalnız karlı havalarda değil, uzun yol koĢullarında, gizli buzlanmalarda ve kauçuğun yapısını etkileyen soğuklarda aracın yola tutunmasını artıran ve kaymasını azaltan lastikler olarak tanımlanmaktadırlar.
KıĢ lastiği profilleri de yaz lastikleri gibi profil farklılıkları göstermektedir. Profil farklılıkları aracın kullanılacağı kıĢ ve yol Ģartlarına göre seçilmektedir. Dikkat edilmesi gereken husus kıĢ lastiği konusunda, güvenli sürüĢ için hem 4 tekerlek muharrik taĢıtlarda hem 2 tekerleği muharrik taĢıtlarda 4 adet olarak kullanılmalıdır.
Bu lastikler Kasım ayı baĢlarında takılmalı ve Nisan ayı ortasında sökülmelidir (Bu koĢullar normal kıĢ Ģartları için geçerlidir. Bölgeden bölgeye fark gösterebilir.) KıĢ lastikleri yaz aylarında kullanıldığında aĢırı deformasyona uğrar ve garanti dıĢı kalır. KıĢ lastikleri kaygan zeminde standart lastiklere oranla yüzde 40–50 oranında daha iyi bir yol tutuĢ ve frenleme etkisi sağlayabilmektedir. Fren mesafesi karda 6–10 metreye kadar kısalabilmektedir. Son yıllarda özellikle yoğun kar yağıĢları nedeniyle Türkiye'de de kıĢ lastiği kullanılmaya baĢlanmıĢtır. (Karaman, 1999).
26
5. TAġITLARDA TEKERLEK VE LASTĠKLERLE ĠLGĠLĠ ÖN DÜZEN