“Yönetim, belirli bir takım amaçlara ulaşmak için başta insan kaynakları olmak üzere, parasal kaynakları, demirbaşları, alet-teçhizat, hammadde ve yardımcı malze- meler ve nihayet zaman faktörünü birbiriyle uyumlu ve etkin kullanmaya olanak ve- recek kararlar alma ve bunları uygulatma süreçlerinin toplamı şeklinde ortaya çıkar. Herhangi bir örgütte amaca ulaşma yolunda ortak çabalar sergileniyorsa orada yöne- timden bahsedilebilir” (Şimşek ve Çelik, 2012: 4).
“Yönetici, başkaları vasıtasıyla amaçlara ulaşmaya çalışan kişi şeklinde tanım- lamak mümkündür” (Şimşek ve Çelik, 2012: 4). “Yöneticinin temel görevi, örgüt amaçlarına ulaşmak için uygun örgütsel ortamı yaratmaktır. Bu amacı gerçekleştirir- ken yönetici görevlendirilecek personeli seçer, eğitir, iş ve görev ilişkilerini örgütler, örgütte yürütülen tüm faaliyetleri planlar, yönetir ve kontrol eder. Burada sayılan işlevlerin tamamı örgütlerde evrensel olarak kabul edilen temel yönetim işlevlerini oluşturur. Burada sayılan işlevlerin tamamını örgütlerde evrensel olarak kabul edilen temel yönetim işlevlerini oluşturur” (Benghsir, 1996: 126).
Bengshir’e göre, yönetici öncelikle amaçları tespit eder; bu amaçlara ulaşmak için mevcut olanakları ve alternatifleri belirler; bunlardan uygun olanlarını seçer; bunların uygulanmasını sağlar; bu uygulamaların önceden tespit edilen standartlara göre kontrolünü, başarı değerlendirilmesini sağlar ve buradan edinilen bilgiler ışığın- da düzeltici kararlar alır. Bahsedilen bu adımlarda yapılan işlemlerdeki süreklilik, geribildirim-yeni bilgi ile beslenme yoluyla sağlanır (Benghsir, 1996: 126).
4.16. Kurumsallaşma Sürecinde Bilgi Teknolojilerinin Karar Alma Süre- cine Etkisi
“Karar bir sonucu ifade eder. Yani yönetici karar vermekle (tercihini belirle- mekle), bir sürecin sonucunu açıklamış olur. Dolayısıyla karar konusunu incelemek için sadece sonucu ifade eden “seçim” veya “tercihin” incelenmesi yetmez. Bunun gerisine giderek, bu noktaya yani seçim yapmaya gelinceye kadar nelerin olup bitti- ğine bakmak gerekir” (Koçel, 2003: 80).
Koçel’e göre karar verme işini bir süreç olarak görmek mümkündür. Koçel ça- lışmasında karar verme’yi, belirli bir başlangıç noktası olan ve buradan itibaren deği- şik iş, faaliyet veya düşüncelerin birbirini izlediği ve sonunda bir tercihin yapılması ile sonuçlanan bir işler topluluğu, süreç olarak tanımlamaktadır (Koçel, 2003: 80).
Bedük’e göre, karar süreci (Bedük, 2012: 121):
1. Amaç belirleme veya sorun tanımlama
2. Sorunu saptama
3. Seçenekleri bulma ve değerlendirme
Belirlilik ortamı
Belirsizlik ortamı
Risk ortamı
4. En uygun seçeneği seçme
5. Uygulama aşamalarından oluşmaktadır.
“Bilgi teknolojilerinin karar verme üzerinde etkisi vardır. Bilgi teknolojileri ka- rar alma işlevini bir bütün olarak; daraltarak, genişleterek ya da diğer sistemlere bağ- layarak ve bu işlevi oluşturan alt unsurlarına yönelik olarak da; karar almada yapıl- ması gereken araştırmaların hızını arttırmak, seçim işini programlara bırakmak ve değerlendirmede kullanılan teknikleri değiştirmek suretiyle etkilemektedir. Bu iki yoldan hangisi olursa olsun, bilgi teknolojileri karar almayı genel olarak insan gücü- nün tekelinden alarak bilgi teknolojisi destekli karar sistemlerine aktarmaktadır” (Benghsir; 1996: 252).
“Bilgi teknolojileri karar alma etkinliğini değişik yollarla etkileyebilmektedir. Bilgi teknolojilerinin örgütlerde kullanılmaya başlanmasıyla birlikte matematiksel ve istatistiksel modellerin kullanımında artış olmuştur. Bu teknolojilerin çok büyük miktarlardaki verileri işleme ve analiz etme imkânı sağlamasıyla da kararlar nicel özelliğe kavuşmuştur. Önceleri yöneticilerin kafasında yer alan karar verme yöntem ve modelleri bilgi sistemlerine aktarılarak herkes tarafından görülebilir ve kullanıla- bilir duruma gelmiştir. Böylece karara esas olacak çıkarımlar herkesin kullanımına sunulmuştur” (Benghsir; 1996: 255-256).
Benghsir’e göre, bilgi teknolojileri karar alma etkinliğini başlıca şu yollarla et- kileyebilmektedir (Benghsir; 1996: 255-256):
a. Karar Alma Sayısında Artış: Bilgisayarlar karar almada büyük miktarlarda bilgilere ulaşma ve değerlendirme imkânı sağlayarak, alternatif sayısını artırarak ve her bir alternatif karar alıcının hızlı değerlendirmesine imkân tanıyarak sonuca bağ- lanan karar sayısının artmasına imkân tanımaktadır.
b. Planlama Döneminde Kısalma: Bilgi sistemlerine aktarılan karar alma fonksiyonu, çevre ile karar alanları arasında karşılıklı bir geri beslemeye imkân tanı- yarak gerekli değişikliklerin zamanında yapılmasına zemin hazırlamaktadır. Böylece planlama yapma dönemi kısalmakta ve tahminlemede hata riski azalmaktadır.
c. Karar Almayı Kişisellikten Kurtarma: Bilgi teknolojilerinin karar almada bir başka etkisi ise, karar alma işlevini kişisellikten kurtarmasıdır. Örgüt çalışanları- nın örgütte sahip oldukları konum ve pozisyona göre başkalarına ne yapmaları gerek- tiğini söylemeleri ve çalışanın işi ile ilgili olarak yapacaklarını bir üstünden ya da başkasından öğrenmesi yerine bilişim sistemlerinden öğrenmesi ile karar almada kişisellik ortadan kalkmaktadır.
d. Kullanılan Bilginin Niteliğinde Değişme: Bilgi teknolojileri yönetsel işler için gerekli bilgilerin toplanması ve analiz edilmesinde etkinlik sağlayarak “daha nitelikli bilgilere” ulaşma imkânı sağlar. Daha nitelikli bilgi zamanlı, amaca uygun ve yeterli olma gibi özellikleriyle yöneticilerin daha rasyonel kararlar almasına imkân sağlamaktadır.
e. Karar Alma Fonksiyonunda Değişme: Bilgi teknolojileri, özellikle operas- yonel düzeyde yer alan personele yeterli bilgi sağlayarak, karar alma fonksiyonunu yerine getirmelerine ve alınan bu kararların da üst yönetim tarafından kolaylıkla iz- lenmesini sağlayarak karar almada yerelleşmeye neden olabileceği gibi bazı durum- larda merkezileşmeye de sebep olabilecektir.
f. İdari İşlerin Niteliğinde Değişme: Bilgi teknolojileri özellikle rutin nitelik- teki işlerin astlara devredilmesine imkân tanımasıyla birlikte idari işleri planlamak ve
yürütmek için yöneticilere daha fazla zaman kazandıracaktır. Bilgi teknolojilerinin genel olarak örgütlere etkisi örgütten örgüte, bir örgüt içinde bölümden bölüme ve hatta yöneticilerin niteliklerine göre değişmektedir. Bu değişimle örgüt kültürü de önemli rol oynamaktadır. Bu teknolojileri hızla kullanmaya başlayan örgütlerin, bilgi teknolojilerinin getirdiği bu değişimi sözü edilen özellikler ışığında planlaması ve yürütmesiyle başarılı bir örgüt geliştirme ortamı sağlamaktadır.
İraz’a göre, bilgi teknolojilerinin katkıları ve riskleriyle birlikte, örgütlerde yaygın olarak kullanılmasıyla, karar alma işlevinde belli başlı değişimlerin gündeme geldiği görülmektedir (İraz, 2004: 418):
• Karar sistemleri ya da alanlarında birleşme ve bütünleşme, • Karar almada merkezileşme,
• Karar almanın giderek yargılardan kurtularak ölçülebilir kriterlere dayanması ve rasyonelleşmesi,
• Bilgisayar kullanım alanından ve karar yapısından dolayı esnekliğin ortadan kalkması.
4.17. Kurumsallaşma Sürecinde Bilgi Teknolojilerinin Planlama Fonksi- yonuna Etkisi
“Planlama, herhangi bir konu ile ilgili olarak; ne, ne zaman, nasıl, nerede, kim tarafından, neden, hangi maliyetle ve hangi sürede sorularına cevap vermeye çalış- mayı ifade eder. Bu soruların cevapları da plandır. Eğer yönetici olsun veya olmasın, herhangi bir kimse yaptığı herhangi bir işle ilgili olarak bu sorulara cevap verebili- yorsa planı var demektir. Bu soruların cevabı yoksa plan yok demektir. Dolayısıyla bu temel planlama sorularını kişilerin yapmakta oldukları işlerin her safhasına uygu- lamak ve o konularda planı olup olmadığını anlamak mümkündür” (Koçel, 2003: 124).
“Planlamanın en önemli unsuru olan misyon, amaç ve hedefler, işletmede çalı- şan aile büyükleri ve profesyonel yöneticiler tarafından belirlenir ve paylaşılır. Sayı- lan unsurlardan ilki olan misyon, organizasyonun var olma nedenidir ve işletmenin ürünleri ya da hizmetleri, müşteriler ile ilgili politikaları, firmaların sorumlu oldukla-
rı coğrafi alanları, kurumun karşılaştırılmalı avantajları, işletmenin kullandığı temel teknolojileri ve firmanın kamuoyuna genel olarak vermek istediği imajı ile ilgili bil- gileri içerir” (Karpuzoğlu, 2000: 137).
“Planlama fonksiyonunun diğer unsuru, amaçlar ve hedeflerdir. Amaçlar işlet- menin ulaşmaya çalıştığı genel sonuçlar iken, hedeflerde amaçlara ulaşmak için ge- rekli olan ara dönemlerdeki aşamalardır. Amaçlar işletmenin planlarına yol gösteren birer unsur oldukları gibi hedeflere ne ölçüde ulaşıldığını yönetime bildiren birer aracı görevini de üstlenir” ( Karpuzoğlu, 2000: 138).
“Yönetim bilgi sistemleri görüldüğü gibi, planlama işlevinde desteğini daha çok gerekli veri ve bilgileri hızlı ve etkili olarak sunmakla sağlamaktadır. Ancak planlama işlevinde yalnızca gereksinilen bilgilere sahip olmak yetmez, bu bilgilerin değerlendirilerek alternatif karar durumlarının etkili olarak değerlendirilmesi de önemlidir. Bu açıdan destek sağlayacak sistem ise karar destek sistemleri ve kimi uzmanlık bilgisi gerektiren durumlara özgü geliştirilen uzman sistemlerdir. Planlama işlevinde ilgi alanı, geleceğe yönelik özellik taşıdığı için bu işlevin yerine getirilme- sinde gereksinim duyulan bilgilerin edinilmesinde, karar destek sistemleri içinde yer alan tahminleme ve similasyon modellerinin katkısı büyüktür. Bu ve benzer modeller yardımıyla planlama bilgileri uzun vadeli olarak genel eğilimler ortaya koyar” (Benghsir,1996: 128).
4.18. Kurumsallaşma Sürecinde Bilgi Teknolojilerinin Örgütsel Kontrole (Denetim) Etkisi
“Denetim fonksiyonu, işletme amaçlarının yerine getirilmesi için öngörülen planların gerçekleştirilmesinde görevli olan personelin etkinlik ve verimliliklerinin ölçülmesi ve planlardan sapmaların giderilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılma- sı sürecidir. Dolayısıyla bu fonksiyon, amaçlar doğrultusunda planlara, yönergelere ve kurallara uygunluğu sağlamayı amaçlar. Etkin denetim mekanizmasının kurulması ve işlerlik kazanması için standartların ve prosedürlerin oluşturulması, raporlama sisteminin kurulması, iş süreçlerinin belirlenmesi, 3600
geribildirim(feedback) siste- minin kurulması, maliyetlerin incelenmesi ve gözetimin sürekli olması ve sapmaları
zaman geçirmeden iletmesi ve denetim alanları üzerinde durulması gerekmektedir” (Karpuzoğlu, 2000: 153).
Yönetici kontrol işlevi ile örgüt amaçlarının ve planlarının ne derece gerçekleş- tiğini ortaya koyar ve ortaya çıkan sapmaları düzeltici eylemlerde bulunur. Kontrol süreci, standartların tespit edilmesi, bunlara göre başarının ölçülmesi ve gerekli dü- zenlemelerin yapılması aşamalarında oluşmaktadır” (Benghsir, 1996: 129).
“Planlama bilgilerinden farklı niteliğe sahip olan kontrol işlevinin, bilgileri ol- dukça ayrıntılıdır; kısa vadelidir ve geçmişe aittir. Bu niteliklere sahip kontrol bilgi- sini sağlamada, verilerin işlenerek bilgilere dönüştürülmesinde ve bunların uygun ortamlarda saklayarak gereksinim duyulduğu anda kolay erişimini sağlayan veri iş- leme sistemi; bu bilgileri amaçlara göre özetleyip raporlara dönüştüren yönetim bilgi sistemleri ve kontrol standartlarının etkili olarak belirlenmesinde ve ortaya çıkan sonuçlarla standart değerleri karşılaştırmak suretiyle sapmaları belirleyerek gerekli düzeltmelerin zamanında ve etkili şekilde yapılmasını sağlayan karar destek sistem- leri önemli avantajlar sağlar” (Benghsir, 1996: 129).
BEŞİNCİ BÖLÜM
AİLE İŞLETMELERİNİN KURUMSALLAŞMASINDA BİLGİ TEK- NOLOJİLERİNİN ETKİSİNE YÖNELİK KARŞILAŞTIRMALI BİR ARAŞ-
TIRMA
5.1. ARAŞTIRMA YAPILAN İŞLETMELER HAKKINDA GENEL BİLGİ
Araştırma Konya ve Gaziantep illerinde faaliyet gösteren imalat işletmeleri üzerinden gerçekleştirilmiştir.
Bilimsel etiğe uygun olmayacağını düşünerek işletmelerin ayrıntılı bilgilerine yer verilmemiş ve kurumların kimliği gizli tutulmuştur.