Kurumsal Yönetim Konusundaki Yaptırımlar

Ülkelerin kendi KY düzenlemelerinde OECD Kurumsal Yönetim İlkeleri yanında SOX Yasası da etkili olmuştur. Bu nedenle bu yasadaki yaptırımlardan kısaca bahsetmek yararlı olacaktır. SOX Yasası’nın temel hükümleri aşağıdaki gibidir (Demircan, 2007: 52- 54):

• Bir şirketin CEO ve CFO doğru olmayan mali tabloları onaylarsa 20 yıla kadar hapis ve 5 milyon $'a kadar para cezasına çarptırılacaktır.

• İncelemelerde istenen defter ve belgelerin yırtılması, resmi bir işlemin engellenmesi, zorlaştırılması veya etki edilmesi 20 yıla kadar hapis cezasını gerektirmektedir.

• Fax, e-posta ve posta yolu ile yapılan hilelerin cezası 5 yıldan 20 yıla çıkarılmıştır.

• Yanlış yolda olan şirket yöneticilerine yapılan ekstra ödemeler önlenmekte, bunlar geri alınmaktadır.

• Üst yöneticilere avans, kredi verilmesi yasaklanmıştır.

• Şirket yöneticilerinin hisse senedi satmalarını derhal açıklamaları mecburiyeti konmuştur.

• Hisse senedi hileleri ağır suç kapsamına alınmıştır.

• SPKan’nu ihlal edenlerin, aldatılmış yatırımcılara ve diğer mağdurlara tazminat ödemelerini önlemek için iflaslarını istemeleri engellenmektedir.

• Mali tabloları önemli ölçüde yanıltıcı gösteren, bağımsız denetmeni yanıltmak maksadıyla hareket eden şirket görevlileri kanuna karşı gelmiş sayılacaklar ve cezalandırılacaklardır.

• Denetim firmasının ve denetmenin rotasyonu ile ilgili olarak düzenlemeler getirilmiştir. Bir denetim firmasının bir şirkete son 5 yılın her birinde aynı baş denetçi (koordinatör denetçi veya denetimi gözden geçirmeden sorumlu denetim ortağı) ile denetim hizmeti vermesi kanuna aykırı sayılmıştır. Bir denetim firmasının bir şirketin denetmeni olacağı yıl sayısına bir limit konulması üzerinde ABD Sayıştay Başkanı'nın bir çalışma yapması ve 1 yıl içerisinde raporunu Temsilciler Meclisi ile Senato'ya sunması öngörülmüştür. Böylece değişik bir gözle denetim yapılmak suretiyle gerçeğin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

• Şirketlerde denetim kurulu kurulması öngörülmüştür. Denetim kurulu, yönetim kurulunun bir kurulu olacak ve denetim firmasının atanması, ücretinin ödenmesi ve çalışmasının gözetiminden (yönetim ile denetmen arasındaki mali raporlarla ilgili anlaşmazlıkların çözülmesi dahil) denetim raporunun veya ilgili çalışmanın hazırlanması veya sunulması bakımından doğrudan sorumlu olacaktır. Denetim firması raporunu denetim kurulu verecektir. Denetim kurulunun her üyesi, yönetim kurulunun üyesi olacak, ancak görevinde bağımsız olacaktır. Bağımsız sayılmak için denetim kurulu üyesi, denetim kurulu, yönetim kurulu veya diğer herhangi bir kurul üyesi görevinden ayrı olarak; şirketten danışmanlık veya diğer bir iş için ücret kabul edemeyecek veya şirkete bağlı bir kimse veya onun kontrolünde olmayacaktır.

• Kamu görevlilerine doğru bilgi veren çalışanlara intikam almak niyetiyle zarar verenlere (işleri, geçimlerini sağlama dahil herhangi bir zarar) 10 yıla kadar hapis cezası ve 1106. maddede belirtilen para cezası öngörülmüştür.

• Denetim firmalarını denetlemek üzere HAİMGK (Halka Açık İşletmeler Muhasebe Gözetim Kurulu) kurulmuştur.

“Kurul, kanun ve standartların ihlali durumunda şu yaptırımları uygulamaya karar verebilir:

• Geçici olarak faaliyet durdurma veya kaydın süresiz olarak feshi,

• CPA (Certified Public Accountants-Ruhsatlı Kamu Muhasebecileri) firmasına bağlı olarak çalışan kişinin geçici veya süresiz olarak faaliyetini durdurma veya CPA firmasından ihracı,

• CPA firmasına bağlı olarak çalışan kişinin faaliyetlerinin, fonksiyonlarının, aktivitelerinin sınırlandırılması,

• Her bir kanun ya da kural ihlali için;

• Meslek mensubu olmayan kişiye 100 bin $’dan, diğer kişilere 2 milyon $’dan fazla olmamak üzere,

• Uygulanabilir kanun, yönetmelik veya meslekli standartların ihlaline neden olan ihtiyatsız, kasıtlı veya bilinçli davranışlarda bulunan meslek mensubu olmayan kişilere 750 bin $’dan diğer kişilere 15 milyon $’dan fazla olmamak üzere para cezası uygulanır’’ (Demircan, 2007: 64).

ABD’de New York Menkul Kıymetler Borsası, Amerikan Borsası ve NASDAQ‘da KY’ye ilişkin çeşitli düzenlemeler yapmıştır. New York Menkul Kıymetler Borsası’na göre kayıtlı firmalar; yönetici nitelikleri standartlarını, yöneticilerin sorumluluklarını, yöneticinin bağımsız danışman gibi uygun ve gerekli olduğu durumlarda yönetime

müdahalesini, yöneticilerin aldığı ücretleri, yöneticilerin sürekli eğitime tabi tutulmasını ve yönetim kurulunun yıllık performans değerlemesini ilan etmek zorundadır. Amerikan Borsası’na göre işletmeler kendi düzenlemeleri ile ülkelerindeki KY arasındaki farklı kalemleri yıllık raporlarında özet halinde vermek zorundadırlar. KY ilkelerinin uygulanmaması durumunda da çeşitli cezalar gündeme gelmiştir. Örneğin SOX Yasası’na göre hissedarları bilerek dolandıranlar para cezası ve 25 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılmaktadır. New York Menkul Kıymetler Borsası bir KY standardının ihlal edilmesi durumunda kınama mektubu yayımlamakta ve kotadan çıkarılma cezası vermektedir. Amerikan Borsası, ilgili işletmeye uyarı mektubu gönderme yetkisine sahiptir. NASDAQ’a göre ise KY’ye ilişkin bir maddenin sunulmaması veya atlanması işletmenin kotadan çıkarılması cezasını gerektirir. KY ilkeleri çerçevesinde yönetim kurulunun bağımsızlığına ilişkin düzenlemeler de yapılmıştır. New York Menkul Kıymetler Borsası’na göre bağımsız yöneticiler yönetim kurulunun çoğunluğunu oluşturmalıdır. Bir yöneticinin bağımsız sayılabilmesi için işletme ile herhangi bir maddi ilişkisinin, işletme ile ilgili organizasyonun doğrudan ortağı, hissedarı olarak yer almaması gerekir. İşletmede çalışan konumunda olan hiçbir yönetici görevi bittikten 5 yıl geçene kadar bağımsız olamaz. Amerikan Borsası kayıtlı şirketlerin yönetim kurullarında çoğunluğun bağımsız yöneticilerden oluşmasını istemiştir. Bağımsızlık tanımı daraltılmış olup kurullara göre yönetici ve işletme arasındaki her türlü ilişkiyi değerlendirecek ve yöneticinin bağımsızlığına engel olmadığına dair açıklama yapılacaktır. Borsa çalışanlarının kayıtlı şirketlerin yönetim kurulunda hizmet vermesi yasaktır. NASDAQ’a göre yönetim kurulunda bağımsız yöneticilerin çoğunlukta olması gerekir. Bir bağımsız yöneticinin (siyasi bağışlar da dahil) kurul hizmeti için 60.000 doları geçen ödemeleri almasını yasaktır ve bu ödeme yöneticinin ailesinden birine de yapılamaz. Bir yöneticinin üst yönetici olduğu bir yardım kuruluşuna 20.000 doları, firmanın aktif toplamının % 05’ini veya yardım kuruluşunun toplam gelirini aşan miktarda yardım yapması yasaktır. NASDAQ bağımsızlık tanımını hissedarları, görevlilerin yakınlarını ve bağımsız denetçileri dışarıda tutarak daraltmıştır. Hisse senetlerinin % 20’sini veya daha fazlasına sahip olan ya da kontrol gücü elinde bulunduran hissedarların bağımsız olamadığı kabul edilmektedir (Demirbaş ve Uyar, 2006: 44-45).

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

TÜRKİYE-YURTDIŞI KURUMSAL YÖNETİM KRİTER KARŞILAŞTIRILMASI

Bu bölümde, Türkiye SPK KY kriterleri ile Almanya, İngiltere, Japonya, İsviçre ve Avustralya kökenli değişik platformlar tarafından oluşturulmuş KY kriterleri tablo aracılığı ile karşılaştırılacaktır. Sonuç olarak, Türkiye ve yurtdışı KY kriterleri arasındaki farklar, benzerlikler ortaya konulacak ve Türkiye açısından tavsiyelerde bulunulacaktır.

4.1. “iyi şirket” Danışmanlık A.Ş. - İMKB 100 Şirketleri Kurumsal Yönetim Araştırması

“iyi şirket” Danışmanlık A.Ş. İMKB 100 şirketlerinin SPK Kurumsal Yönetim İlkeleri’ni uygulama düzeylerini ölçmek amacıyla, şirketlerin esas sözleşmelerini, 2005 yılına ait faaliyet ve KY uyum raporlarını kullanarak 1 Ağustos 2006 - 25 Ağustos 2006 tarihleri arasında bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Aşağıda kısaca bu çalışmanın metodolojisinden bahsedilecektir, sonuçları ise Kurumsal Risk Yönetim Servisleri A.Ş. (KRYS)’nin yaptığı çalışma ile karşılaştırmalı olarak verilecektir.

• Metodoloji. İMKB 100 şirketlerinin SPK Kurumsal Yönetim İlkeleri doğrultusunda değerlendirildiği bu çalışmada şirketlerin web sitelerinde yer alan faaliyet raporu (2005 yılı), KY Uyum Raporu (2005 yılı) ve şirket esas sözleşmesinin son halinden yararlanılmıştır. Şirketlere ilişkin bilgilere ulaşabilmek için şirketlerin web siteleri kullanılmıştır. Dolayısıyla web sitesi olmayan veya web sitesinde kurumsal bilgilerini açıklamayan şirketler şeffaflık ilkesi doğrultusunda olumsuz olarak değerlendirilmişlerdir. Yapılan araştırma 15 ana kriteri kapsamaktadır. Bu kriterler; KY İlkeleri açısından tüm dünyada olmazsa olmaz kabul edilen belli başlı hususları içermektedir (www.iyisirket.com).

4.2. Kurumsal Risk Yönetim Servisleri A.Ş. (KRYS) - İMKB 100 Şirketleri