Kurumlar Vergisinin Mükellefleri

Kurumlar Vergisinin mükellefleri KVK’nın 1’inci Maddesinde belirtilmiĢtir. Bu mükellefler:

Sermaye Ģirketleri, Kooperatifler

Ġktisadi kamu kuruluĢları

Dernek veya vakıflara ait iktisadi iĢletmeler ĠĢ ortaklıklarıdır.

2.1.2.2.1. Sermaye ġirketleri

KVK’nın 2’nci maddesinde sermaye Ģirketleri Ģu Ģekilde tanımlanmıĢtır. “Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuĢ olan anonim, limited ve sermayesi paylar bölünmüĢ komandit Ģirketler ile benzer nitelikteki yabancı kurum sermaye Ģirketler ile benzer nitelikteki yabancı kurum sermaye Ģirketidir. Bu kanunun uygulanmasında, Sermaye Piyasası Kurulunun düzenleme ve denetimine tabi fonlar ile aynı nitelikteki yabancı fonlar sermaye Ģirketi sayılır.”

a) Anonim ġirket

Anonim Ģirket, bu unvana sahip, esas sermayesi belli paylara bölünmüĢ olan ve borçlarına karĢı mameleki yani mal varlığı ile sorumlu bulunan Ģirkettir. (TTK md 269) Ortaklar, Ģirket borçlarından dolayı koymayı üstlendikleri sermaye miktarı ile sorumludurlar. Ortakların Ģirket karından aldıkları paylara “kâr payı (temettü)” adı verilir. Ortaklarca elde edilen bu kâr payları, gelir vergisi açısından menkul sermaye

102 _{Selçuk YÜCEL, Hayrettin TURAN, Dar Mükellef Kurumlar, Maliye Hesap Uzmanları Derneği,}

65

iradı sayılmaktadır. Anonim Ģirketlerde sermaye belli paylara bölünmüĢ olup, bu paylar hisse senetleri ile temsil edilir. Hisse senetleri kıymetli evrak hükmüne tabidir.

b) Limited ġirket

Limited Ģirket; iki veya daha fazla gerçek veya tüzel kiĢi tarafından bir ticaret unvanı altında kurulup, ortaklarının sorumlulukları, koymayı üstlendikleri sermaye ile sınırlı ve esas sermayesi muayyen yani belirli olan Ģirketlerdir. (TTK md. 503) Limidet Ģirketler en az iki, en çok elli kiĢi tarafından kurulan ve bankacılıkla sigortacılık dıĢında her türlü iktisadi faaliyette uğraĢabilen, tüzel kiĢiliğe sahip Ģirketlerdir. ġirket borçlarından dolayı mal varlığı ile ortaklarda, koydukları sermaye ile sınırlı olarak sorumludur.

c) Sermayesi Paylara BölünmüĢ Komandit ġirket

Sermayesi paylara bölünmüĢ komandit, Ģirket, sermayesi paylara bölünen ve ortaklarından bir veya bir kaçı Ģirket alacaklarına kolektif Ģirket (sınırsız sorumlu), diğerleri bir anonim Ģirket ortağı gibi sorumlu olan Ģirkettir. (TTK md 475) ġirketin sorumlulukları sınırsız olan ortaklarına “komandite”, diğerlerine de “komanditer” denir.

Diğer sermaye Ģirketleri safi kurum kazançları üzerinden vergilendirildikleri halde, sermayesi paylara bölünmüĢ komandit Ģirkette kurumlar vergisi, komanditer ortaklara düĢen kâr payı üzerinden alınır. Çünkü komandite ortakların Ģirket kazancından aldıkları paylar bunların Ģahsi ticari kazancı sayılır ve doğrudan gelir vergisine tabi tutulur.

d) Yatırım Fonları

Menkul kıymetler yatırım fonları, sermaye Ģirketi statüsünde olmadıkları halde Kurumlar Vergisi bakımından aynı kategoride iĢlem görmektedir. Bunlar bankalarca veya SPKn’da belirtilmiĢ bazı kurumlarla, menkul kıymet, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföyü oluĢturmak için kurulurlar (SPK md. 35) kurucular, bu fonlar karĢılığında fona para karĢılığında katılanlara “katılma belgeleri” verirler. Menkul kıymet niteliğindeki katılma belgeleri, sahibinin fona kaç hisse ile katıldığını, gösterir ve fonun kurucularına karĢı taĢıdığı hakları temsil eder103_.

66

2.1.2.2.2. Kooperatifler

Kooperatifler; Kooperatifler Kanunu ve özel kanunlara göre kurulmuĢ kooperatifler ile benzer nitelikteki yabancı kooperatifleri ifade etmektedir. (KVK md.2) fakat en çok karĢılaĢılan grup kooperatifler kanuna göre kurulan kooperatiflerdir. Buna göre kooperatif; tüzel kiĢiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli faaliyetlerini ve özelikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karĢılıklı yardım, dayanıĢma ve kefalet sureti ile sağlayıp korumak amacı ile gerçek ve kamu tüzel kiĢileri ile özel idareler, belediyeler, köyler, cemiyetler ve dernekler tarafından kurulan değiĢir ortaklı ve değiĢir sermayeli kuruluĢlardır.

Bu tanımdan da anlaĢılacağı üzere kooperatifte ağırlıklı vasıf ortakların ekonomik menfaatlerini sağlamaktır. ġirketlerde sermaye unsuru hâkim iken kooperatiflerde kiĢi unsuru hâkimdir104_.

2.1.2.2.3. Ġktisadi Kamu KuruluĢları

Ġktisadi kamu müessesleri genel olarak iktisadi alanda faaliyette bulunan bazı kamu tüzel kiĢilerini ifade eder. Bu tür kiĢiler için hukuken statüleri farklı olmakla birlikte iktisadi devlet teĢekkülü, kamu iktisadi kuruluĢları, kamu iktisadi teĢebbüsleri vb. kavramlar birbiri yerine kullanılmaktadır.

Ġktisadi kamu kuruluĢlarının vergilendirilmesi bir bakıma devletin kendi kendisini vergilendirmesi gibi düĢünülebilirse de iktisadi kamu kuruluĢlarına vergi ayrıcalığının tanınması serbest piyasa ekonomisi içindeki rekabet eĢitliğini özel sektör aleyhine bozan bir durum yaratacaktır. Rekabetin korunması açısından iktisadi kamu kuruluĢlarını vergileme zorunluluğu doğmuĢtur.

Ġktisadi kamu müesseselerinin vergilendirilebilmesi için bazı Ģartların aranması gerekir bunlar; Ġktisadi kamu müessesesi devlete, mahalli idarelere ve diğer kamu idare ve müesseselerine ait veya tabi olmalıdır. Müesseselerin faaliyetlerinin devamlı olması gerekir.

Ġktisadi kamu müesseseleri ticari, sınaî veya zirai iĢletmeler mahiyetinde olmalıdır.

Bu müesseselerin sermaye Ģirketleri veya kooperatif Ģirketi Ģeklinde kurulmasıdır.

104 _{Ġrfan VURAL, “Kooperatiflerin Üst KuruluĢlara Ortak Olmalarının Vergi Muafiyetlerine Etkisi”,}

67

Yukarıda sayılan dört Ģartı bir arada sağlayan iktisadi kamu müesseselerinin kazanç gayeleri gütmeleri, tüzel kiĢiliklerinin olmaması, bağımsız muhasebelerinin bulunmaması, kendilerine tahsis edilmiĢ sermayelerinin olmaması gibi hallerin Kurumlar Vergisi Mükellefiyetini ortadan kaldırmaz105_.

2.1.2.2.4. Dernek ve Vakıflara Ait Ġktisadi ĠĢletmeler

Dernek; kazanç paylaĢımı dıĢında belirli ve ortak amaçları gerçekleĢtirmek üzere en az yedi gerçek kiĢinin bilgi ve çalıĢmalarını sürekli olarak birleĢtirmeleri ile oluĢturulan kuruluĢlardır. (DK md.1)

Vakıf ise; bir malın hayır için belli bir amaca sürekli olarak tahsissini ifade eder. Vakıflar üç gruba ayrılır: Mazbut Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğünce temsil ve idare edilen vakıflardır. Mülhak Vakıflar; mütevellileri (kendi yönetim organları) tarafından yürütülen ve Vakıflar Genel Müdürlüğünce denetlenen vakıflardır. Cemaat ve esnafa ait vakıflar ise bu kiĢiler tarafından seçilen kiĢi ve kuruluĢlarca yönetilir ve denetimi yine Vakıflar Genel Müdürlüğüne aittir106_.

Dernek ve Vakıflar Kurumlar Vergisi mükellefi değildir. Fakat bunlara ait iktisadi iĢletmeleri Kurumlar Vergisi mükellefidir. Örneğin Kızılay bir dernek olarak Kurumlar Vergisine tabi değildir. Fakat ona bağlı olarak iĢletilen Afyonkarahisar Maden Suyu ĠĢletmesi bu vergiye tabidir107

.

KVK’nın 2’nci maddesinde sendikalar dernek, cemaatler ise vakıf olarak yer almaktadır.

2.1.2.2.5. ĠĢ Ortaklıkları

ĠĢ oraklıkları: Sermaye Ģirketleri, kooperatifler, iktisadi kamu müesseseleri ve dernek ve vakıflara ait olan iktisadi iĢletmelerin kendi aralarında Ģahıs ortaklıkları veya gerçek kiĢilerle belli bir iĢin birlikte yapılmasını ortaklaĢa taahhüt etmek ve kazancı paylaĢma amacı güden ortaklıklardır.

106 _{Altar Ömer ARPACI; “Kurumlar Vergisi Açısından Dernek veya Vakıflara Ait Ġktisadi ĠĢletmeler,}

Bakanlar Kurulunca Muaf Tutulan Vakıflar ve Kamuya Yararlı Dernekler”, Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi, S:47, Kasım 2007, s. 70.

107

68

ĠĢ ortaklıklarının taĢıması gereken unsurlar;

Ortaklardan en az birinin Kurumlar Vergisi mükellefi olması,

Ortaklığın belli bir iĢi sonuçlandırmak üzere yazılı bir sözleĢme ile kurulması,

Ortaklık konusunun belli bir iĢ olması,

Birlikte yapılacak iĢin belli bir süre içinde gerçekleĢtirilmesinin öngörülmesi,

ĠĢin birden fazla yıla yaygın inĢaat, onarma, montaj ve teknik hizmetlerden olması,

ĠĢ ortaklığı ile iĢveren arasında bir taahhüt sözleĢmesinin olması, ĠĢ bitiminde kazancın paylaĢılması,

Tarafların birlikte taahhüt edilen iĢin tamamından iĢverene karĢı sorumlu olmalarıdır.

ĠĢ ortaklıkları mükellefiyet bakımından isteğe bağlıdırlar. ĠĢ ortaklığı tanımına girenler isterlerse Kurumlar Vergisi mükellefi isterlerse de adi ortaklık hükümlerine tabi olurlar108.