Zihin Kuramı Becerilerinin Ölçümü

Bu araştırmada Zihin Kuramı becerilerinden birinci derecede yanlış kanı atfı becerilerini değerlendirmek amacıyla; Flavell vd. (1983) tarafından geliştirilen görünüm-gerçeklik, Hogrefe vd. (1986) tarafından geliştirilen beklenilmeyen içerik, Wimmer ve Perner (1983) ile Baron-Cohen vd. (1985) tarafından geliştirilen beklenilmeyen yer değişikliği işlemleri testlerinin, Şen (2014) tarafından testlerin genel yapısı değiştirilmeden gerçekleştirilen, görme yetersizliği olan çocuklara (total-az gören) uygun uyarlamalar ile kullanılmıştır. Şen (2014) görünüm gerçeklik, beklenmeyen içerik ve beklenmeyen yer değişikliği testlerinde görme yetersizliği olan çocuklara uygun uyarlamalar yaparken, bu çocukların materyallere dokunarak hikaye sürecini takip etmelerini sağlamış ve sözel betimlemelere ağırlık vermiştir.

Araştırmada çocukların Zihin Kuramı becerilerinden birinci derecede yanlış kanı atfı becerilerini ölçmek amacı ile “kutular testi”, “elif-ali testi”, “para testi” ve “lolipop testi” uygulanmıştır. Her testte çocukların yanlış kanı atfı becerilerini ölçmek amacı ile hazırlanmış 3 soru bulunmaktadır. Testlerde çocukların sorulara verdikleri cevaplar, her doğru cevap için 1, her yanlış cevap için 0 olarak araştırmacı tarafından kodlanmıştır. Bir testte üç soruyu da doğru cevaplayan çocuk o testte başarılı kabul edilerek 1 puan almıştır. Sonuç olarak uygulanan testlerde çocukların toplam puanları 0 ile 4 arasında değişmiştir.

3.3.1.1. Uygulama-Kutular Testi

Uygulayıcı tarafından katılımcıya uygulamada kullanılacak materyaller (kutular ve top) tanıtılır (Total görme yetersizliği olan katılımcılara materyaller dokundurularak tanıtılır). Uygulamada yardımcı olacak kişi tanıtılır. Katılımcıya hikaye anlatılır (Bu top…..Öğretmenin/bu ablanın topu, ….öğretmen her gün onunla oyun oynuyormuş. Dışarı çıkmadan önce topunu alıp, kutunun içine koyuyormuş) ve topun yardımcı kişi tarafından kutuya konması izlettirilir/dokundurulur. Uygulayıcı, yardımcı kişinin ortamdan ayrıldığını (Sonrada dışarı çıkıyormuş) çocuğa izletilir/söyler, yardımcı kişinin ortamdan ayrılması sonrasında katılımcıya “Peki, bizde ona bir sürpriz yapalım/seninle bir oyun oynayalım” der. Uygulamacı katılımcı ile birlikte topu kutular arasında yer değiştirir ve katılımcıya soruları sorar. “Peki … odadan çıkamadan/gitmeden önce topu nereye/hangisine bırakmıştı?”, “Peki top şimdi nerde?”, “…………geldiğinde/ topunu almak istese topu nerede arayacak?” soruları sorulur. Sırasıyla katılımcıdan alınan cevaplar kaydedilir, çalışma bitirilir. Görme yetersizliği olan çocuğun nesnelere dokunarak süreci izlemesi sağlanır.

1. Soru: Yardımcı odadan çıkmadan/gitmeden önce topu nerede bırakmıştı? Doğru Cevap: Mavi kutu

2. Soru: Şimdi top nerede? Doğru Cevap: Kırmızı kutu

3. Soru: Yardımcı geldiğinde topu nerede arayacak? Doğru Cevap: Mavi kutuda

3.3.1.2. Uygulama - Lolipop Testi

Uygulayıcı katılımcıya lolipop çubuğuna takılmış ve lolipop jelâtinine sarılmış topun çocuğa göstererek/dokundurarak, bunun içinde ne olduğunu düşünüyorsun?/ Bu ne? Diye sorulur, cevap alındıktan sonra, "Aç bakalım içinde ne varmış?" diye sorulur. Katılımcı jelâtinini açınca, “Koklayabilirsin, tadına bakabilirsin” denilerek, incelemesi için fırsat verilir. Çocuk inceledikten sonra "Gerçekten içinde ne var?" diye sorulur ve cevap kaydedilir. Daha sonra “Peki ben bunu tekrar sarsam”, diyerek çocuktan lolipop alınarak tekrar jelâtine sararak "Başkalarına/Arkadaşına sorsam/ arkadaşın/öğretmenin bunun ne olduğunu düşünür?" diye sorulup cevap kaydedilir ve çalışma bitirilir. Görme yetersizliği olan çocuğun nesnelere dokunarak süreci izlemesi sağlanır.

1. Soru: Bunu inceledin, içinde ne olduğunu düşünüyorsun? Doğru Cevap: Lolipop, şeker, topitop

2. Soru: Gerçekte içinde ne var? Doğru Cevap: Top

3. Soru: Başkaları/arkadaşların bunun ne olduğunu düşünür? Doğru Cevap: Lolipop, şeker, topitop

3.3.1.3. Uygulama - Para Testi

Uygulayıcı tarafından uygulamada kullanılacak materyaller (oyuncaklar ve kutular) katılımcıya tanıtılır. “Peki, biz de seninle bir oyun oynayalım ya da bunları kullanarak sana bir hikâye anlatacağım, beni dikkatle dinle tamam mı? diyerek uygulayıcı hikâyeyi oyuncakları kullanarak anlatmaya başlar. Hikâye anlatılırken “Bu araba köpeğin arabasıymış. Köpek arabasıyla oyun oynamayı çok seviyormuş, Arabasıyla oynarken köpeğin karnı açıkmış. Arabasını buradaki kutunun içine koymuş. Kapağını kapatmış.” Diyerek oyuncak köpeğin arabayı kutuya koyması sağlanır. Görme yetersizliği olan çocuğun nesnelere dokunarak süreci izlemesi sağlanır. Hikâyenin devamında köpeğin ortamdan uzaklaştığı (Mutfağa gidip yemek yemeye başlamış) vurgulanarak köpek katılımcının görüş alanından uzaklaştırılır. Uygulayıcı katılımcıya köpeğe sürpriz yapmayı teklif ederek, yönergeleri verir. “Bu çantanın içine arabayı koy, fermuarını kapat.” Uygulayıcı çocukla birlikte arabayı çantaya koyar ve fermuarı kapatır, eğer katılımcı kendisi yapabiliyorsa onun yapmasına izin verir. “Bu kutunun içine parayı koy”

dendiğinde çocukla birlikte paranın kutunun içine konması sağlanır. Daha sonra katılımcıya, konuyla ilgili sorular sorulmaya başlanır: “Köpek arabasını hangi kutunun içine/nereye bırakmıştı?”, “Araba gerçekte/şimdi nerede?”, “Şimdi kutunun içinde ne var?" ya da “Arabanın yerinde ne var şimdi?”, "Köpek döndüğünde arabasını nerede arayacak?" sorularının cevapları uygulayıcı tarafından kaydedilir ve çalışma bitirilir.

1. Soru: Araba gerçekte/ şimdi nerede? Doğru Cevap: Çantada

2. Soru: Şimdi kutunun içinde ne var? Doğru Cevap: Para

3. Soru: Köpek döndüğünde arabayı nerede arayacak? Doğru Cevap: Mavi kutunun içinde

3.3.1.4. Uygulama - Elif-Ali Testi

Uygulayıcı tarafından katılımcıya uygulamada kullanılacak bebekler ve nesneler tanıtılır. Hikâye anlatılırken her bir basamak oyuncaklarla eyleme dönüştürülür. “Ben sana bir hikâye anlatacağım beni dikkatle dinle. Bu kalem Elifin kalemiymiş. Elif bu kalemle defterine resim yapıyormuş. Ali onu izlerken annesi ona seslenmiş. Elif buraya gelir misin demiş. Elif kalemini kapağını kapatıp, defterin arasına koymuş.” Elif bebeğin kalemini defterin arasına koyması çocuğa gösterilir ya da dokundurularak fark ettirilir ve Elif bebek katılımcının görüş alanından uzaklaştırılır.

Uygulayıcı hikâyeye devam eder. “Ali de Elifi beklemiş beklemiş. Sonra kalemi eline almış. O da resim yapmış.” Derken uygulayıcı Ali bebeğin kalemi alarak deftere resim yapması canlandırılır. Uygulayıcı “Sonra Ali kalemi almış kalem kutusunun içine koyup fermuarını kapatmış, defteri de kapatmış ve beklemeye başlamış.” derken Ali bebeğin kalemi kalem kutusuna koyması sağlanır ve katılımcıya sorular sorulur. Görme yetersizliği olan çocuğun nesnelere dokunarak süreci izlemesi sağlanır. "Elif kalemini gitmeden önce/daha önce nereye bırakmıştı/koymuştu?", "Kalem gerçekte/şimdi nerede?", "Elif kalemini nerede/hangisinde arayacak?" sorularına alınan cevaplar kaydedilir ve çalışma bitirilir.

1.Soru: Elif kalemini daha önce nereye koymuştu?

2.Soru: Peki kalem gerçekte/şimdi nerede? Doğru Cevap: Kalem kutusunda, bunda

3.Soru: Elif kalemini nerede/hangisinde arayacak?

Doğru Cevap: Defterde, defteri göstererek bunda demesi, defteri göstermesi.