Kumkapı Merdivenli Kilise Mektebi

Kumkapı’da Çadırcı Cami Sokağı, Kadırga Liman Caddesi ve Gedikpaşa Caddesi arasında yer almaktadır. Yüksek duvarlar ile çevrili bir avlu içerisinde yer alan kilise “Merdivenli Kilise” olarak bilinmektedir. Yapının inşa tarih hakkında net bir bilgi mevcut olmamakla birlikte 1730, 1865, 1894 tarihlerinde tahrip olan yapı 1894 yılında yeniden inşa edilmiştir. Yapının mimari konusunda kesin bir bilgi mevcut değildir. Ancak Zafer Karaca Perikles Fotiatis olarak bildirmektedir.

1888 tarihli arşiv belgesi (İ_DH_1088_85380) büyük yangında yanan ve halk arasında “Merdivenli Kilise” olarak bilinen Aya Kiryaki Kilisesinin bahçesinde bulunan

88

mektebin keşif defteri üzerinedir. Kumkapı mahallesindeki Rum mektebinin bundan önce yandığı bildirilerek oradaki Merdivenli Kilise bahçesi içinde uzunluğu 13,5 eni 27 ve yüksekliği 20 zira olmak üzere yeniden inşasına ruhsat verilmesi Rum Patrikliği'nden yazılı olarak talep edilmektedir Kumkapı mahallesindeki Rum mektebinin bundan önce yandığını ifade ederek "Merdivenli" ismiyle bilinen kilisenin bahçesi içinde inşa olunacak mektebin eni ve boyu Hendesehanece haritaları ve bilirkişiler marifetiyle keşif defteri tanzim ettirildiği ancak sözü edilen mahallede Rumların ve diğer cemaatlerin hane ve nüfuslarının miktarı ile böyle yapılar inşası için şimdi ve gelecekte herhangi bir sakınca olup olmadığının araştırılıp bildirilmesi istenmiştir. Bunun üzerine bölgeye gönderilen memur tarafından yapılan incelemenin sonuncuna göre;

• kilisenin sınırlarında otuz beşten fazla imamet (cami) bulunduğu

• tahminen beş bin hane ile yirmi binden fazla muhtelif din ve mezheplerde nüfus olduğu

• inşa olunacak binaların çevresinde bulunan hanelere ve nüfusa göz atıldığında yine tahmini olarak beş yüz hane ile iki bin beş yüz nüfustan ibaret Rum milleti bulunduğu diğerleri ise Müslüman ve Ermenidir.

• sözü edilen binaların inşasında şimdi ve gelecekte herhangi bir sakınca bulunmadığı

• Çadırcı Ahmed Çelebi Mahallesi ile Rum Kilisesi taraflarından verilen şehadetnamelerden (şahitlik belgesi) anlaşılmaktadır.

Ayrıca mektebin yapı detayları ile ilgilide bir inceleme istenmiş olup kriterler belirlenmiştir. Buna göre;

• mektep inşa edilmek istenilen bahçe ne cins arazidendir? • Mektep kargir mi yoksa ahşap mı olacaktır?

• Mektebin inşasında şimdiki durumda veya gelecekte herhangi bir sakınca veya zarar var mıdır yok mudur?

• İnşaat masrafları kaç kuruşa mal olacak, ne taraftan ve ne şekilde karşılanacaktır?

89

Rum cemaati tamir ve onarım belgelerinde inşaat bedellerinin kimin tarafından karşılanacağı üzerine çok durulmuş bir konudur. Arşiv belgelerinde incelenen mekteplerden biri olan Aya Kiryaki Kilise avlusunda bulunan mektebin bulunan izin talebi belgeleri içinde ruhsat belgesi, bir keşif defteri ve bir planı bulunmaktadır. Bu belgede Osmanlı Devleti’nin Rum cemaatinin yapılarına yaklaşımını en net şekilde görebildiğimiz belgelerden bir tanesidir.

Belgede ruhsat verilmesi adına istenen kıstaslar, kilisenin civarında bulunan Müslüman ibadet mekânlarının sayısı, civarda yaşayan nüfusun dağılımı, yapılacak olan söz konusu yapıların şu an ve gelecekte bir sakıncasının olup olmadığı, mektebin inşa edileceği arazinin türü, mektebin inşa edileceği malzeme, inşaat masrafları ve kimin tarafından karşılanacağı, bilirkişi raporları gibi inşa ve tamir alanına dair birçok ayrıntının sorgulandığı görülmektedir.

Buna göre inşası yahut tamiri istenen yapının civarında yaşayan halkın Müslüman veya gayrimüslim olması ruhsat verilmesinde önemli olmakla birlikte genellikle gayrimüslim mahallerinde yer alan yapıların izin taleplerine daha hızlı ruhsat verilmesi söz konusudur. Yapılar inşası ile ilgili herhangi bir sakınca görülüp görülmediği ifadesi ise çoğu kez nüfus yoğunluğu ile bağlantılıdır. Genellikle inşa edilecek ve ek yapı eklenecek binalarda set duvarı diyebileceğimiz bir duvarın örülmesi uygun görülmüştür. Bu durum bina yakınlarında yaşayan Müslümanların rahatsız olmasının önüne geçmek adına yapılmış olmalıdır. Ayrıca aynı sebeple çan kulesi inşasına izin verilmediği ve çan çalmak yerine tahta çalınmasının istendiği görülür.

Aya Kiryaki Kilisesine ait belgede mektebin inşa edileceği ve kilisenin yanında bulunan arsanın hayır işleri için vakfedilmiş olan Süruri Camii arazisi olması dikkat çekicidir. Bu bina kilisenin sakladığı bir senetten anlaşılmış olup 394 zira ve 180 akçeye kiralanmıştır. Aşağıda kırmızı alanla belirtilen kısım Süruri Hatun Camii vakfına ait mevkidir. Bu durum muhtemelen yüzyıl boyunca kiliselerin Osmanlı Hükümeti tarafından tanınmış bir tüzel kişiliği bulunmadığından bu yapılar Müslüman vakıfları üzerine kayıtlı olmuşlardır.

Cemaat tarafından kiralanan bu arsaya inşa edilen mektep farklı dini gruplara ait cemaatler arasındaki iletişimi görmek adına mühimdir. Rum cemaati ve Müslüman bir

90

cemaat arasında hayır için vakfedilmiş bir arsa üzerinden ticari bir ilişki kurulmuş ve bunda bir sakınca görülmemiştir. Bu durum cemaatler arası ilişkinin mahalleden mahalleye farklılık gösterdiğine bir işarettir

Etraf beden duvarları İç bölmeleri Devren (uzunluk₎ 60 zira Kadden (boy) 10 zira Arzen (en) 1,40 zira Devren 9,85 zira Kadden 10,00 zira Arzen 0,25 zira Terbian (alanı) 600 zira Fiyat 50 kuruş. Terbian (alanı₎ 98,50 zira Fiyat 25 kuruş.

30.000 kuruş 2.462 kuruş 20 para

83.501 kuruş 16 para Devren (uzunluğu₎ 12 zira Kadden (Boyu₎ 0,75 zira Arzen (eni₎ 3,00 zira Cismen (Hacmi₎ 27 Zira Fiyat 27 kuruş 729 kuruş

91

Mevcut enkaz bedeli 05.501 kuruş 16 para 78.000 kuruş 00 para Andon Kalfanın taahhüdüne göre çıkarılan 10.000 kuruş

68.000 kuruş.

5 Kanun-ı Sâni 1303 [17 Ocak 1888] Mühendis Veli Bilirkişilerden Pretromoz Kalfa Bilirkişilerden Andon Kalfa .

Sonuç olarak Aya Kiryaki Kilisesi içinde yer alan mektep ile ilgili arşiv belgesinden Osmanlı Hükümetinin Rum cemaati yapılarının tamirine dair yaklaşımının en ayrıntılı şekilde görüldüğü belgelerden biridir.