ktidar n leyi i

Foucault, iktidar stratejilerinin iyi bir ekilde düzenlenmi olarak, disipliner bir strateji yolu ile beden üzerinde çal belirtir. Normalle tirme teknikleri içine alabilece imiz, beden üzerindeki disipline edici makineler olan, k lalar, okullar, atölyeler, hastaneler, hapishaneler vb. ile iktidar, bireylerin bedenlerine, etkinliklerine, gündelik ya am ndaki davran lar na ula p, denetim ve gözetim ile onlar uysalla p, slah eder. Bunun yan nda insan bilimleri de bireylerin kim olduklar , kimin normal oldu unu kimin olmad , kimin ak ll kimin olmad , kimin hangi yeteneklere sahip oldu unu, bireyin öngörülebilir davran lar n ne oldu unu, hangi davran lar n kald lmas gerekti ini sa lad gibi düzeltmesini de sa lamaya çal r. Örne in bir çocu u manipüle etmede ya da sistemin bir öznesine dönü türmede, okuldaki disiplin yönetiminin (s f ba kanl ndan ba layarak) ba ar ndan söz edebilir. Ba ka bir örnek verirsek; ekonomi bilimi, üretim sürecinde bireyin yeteneklerinden, gücünden nas l yaralanabilece ini ve bunlar nas l geli tirebilece ini amaçlad gibi, bireyi süreç içinde de geli tirdi i yeteneklerinden faydalanarak, tüketim nesnesine dönü türmeye çal r.

ktidar n i leyi i bireysel ve kollektif taraflar aras ndaki bir ili ki biçimi olarak de il, bireylerin eylemleri üzerinde i leyen bir ili ki biçimi olarak kar za ç kar. Buradan global olarak yo unla ya da da lm biçimde var olan bir iktidardan çok bireyin eylemine yönelik olarak uygulanan bir iktidar biçimidir kar kar ya kald z. ktidar her ne kadar Foucault’un belirtti i gibi kal yap lara dayanan, bir da k imkânlar alan na kaydolmu sa da, daha çok eylem üzerinde vard r.

nsan ili kilerinin oldu u her yerde bir iktidar uygulanmas n da oldu unu ifade eden Foucault, hiç kimsenin bu iktidar n sahibi olmad belirtir. ktidar, bir taraf nda birileri, bunun kar nda ba kalar olmak üzere belirli bir yönde uygulan r. Bu durumda iktidar n sahibinin kim oldu u bilinmemekle beraber, kimin sahip olmad ise bilinmektedir.160 Bir ili kiler a olarak da ele alabilece imiz iktidar n bir merkezi yoktur. ktidar ku at lmayan, zaptedilemeyen fethedilemeyen bir kale de ildir, iktidar n özü yoktur.

ktidar; Hobbes, Rousseau Marks’da oldu u gibi bir sözle me sonucunda insanlar n kendi ba lar na özgürlükten vazgeçmeleri, haklar devretti i ya da tek tek herkesin sahip oldu u iktidar birkaç ki iye emanet etmesi veya devretmesi de ildir. Foucault’nun üzerinde durdu u, iktidar ili kileri önceden var olan ya da durmadan yinelenen bir r zan n ürünü olabilir ama kendi do as gere i bir uzla man n sonucunda olu mam lard r. ktidar ili kisi do rudan birey üzerinde uygulanmaz, bireylerin eylemleri üstünde i ler. ktidar n eylemler üzerindeki i leyi ini iddet ili kisi olarak ele almamak gerekir. iddet ili kisi zorlar, büker, i kence uygular, tahrip eder ya da bütün imkânlara kap kapat r. “Bir iktidar ili kisi ise, hakikaten bir iktidar ili kisi olabilmesi için ikisi de vazgeçilmez önem ta yan iki unsur temelinde eklemlenebilir. Birincisi ötekinin yani üzerinde iktidar uygulanan n sonuna kadar bir eylem öznesi olarak tan nmas ve öyle kalmas , ikincisi ise bir iktidar ili kisine kar , bütün kar klar, tepkiler sonuçlar ve muhtemel bulu lar alan n aç labilmesi.”161

ktidar ili kileri etkili, olmak için iddet kullan d lar ve özne üzerinde bir “r za imalat ”n meydana getirir. ktidar n araçlar ve etkileri olan iddet ve konsensüs yine de iktidar n temel do as olu turmazlar. ktidar n uygulanmas istedi i kadar

160

Foucault, Entelektüelin Siyasi i levi, s.35

161

kabullenme üretebilir; iktidar uygulanmas geride bir y n olumsuzluk (ölüm, açl k vb.) rakabilece i gibi akla getirilebilecek her türlü tehdidin arkas na saklanabilir.

Eylemler üzerinde i leyen bir eylemler kümesi olarak ele ald z iktidar ayn zamanda “Eyleyen öznelerin davran lar n kayboldu u imkan alan üzerinde de yer al r. K rt r, te vik der, ba tan ç kar r, kolayla r veya zorla r, geni letir ya da rlar a yukar muhtemel hale getirir, uç noktada k tlar ya da mutlak olarak engeller; ancak eylemde bulunduklar ya da bulunabilecekleri ölçüde eyleyen özne ya da özneler üzerinde eylemde bulunur.”162

ktidar, iktidarlardan, iktidar n çok say daki sorun ve etkisinden yola ç karak olu ur ve i lev görür. ktidar ili kileri sayesinde daha büyük iktidar, toplumsal düzenin içlerine a lar yayarak kendi konumunu güçlendirir. Örne in toplumsal yap n herhangi bir noktas nda, bir kad n ile erkek aras nda, ö retmen ile ö renci aras nda bilenle bilmeyen aras nda geçen iktidar ili kilerini, büyük iktidar n do rudan müdahalesi ile olu an iktidar ili kileri olarak dü ünmemek laz m. Bu iç içe geçen iktidar ili kileri büyük iktidar n köklerini sald hareketli zemindir. Yine aileyi devlet iktidar n basit bir uzant olarak dü ünmemek laz m, çocuklar kar nda devletin bir temsilcisi de il, nas l ki erke in kad n kar nda devlet uzant olmad gibi. Bireysel istençler, genel istencin tan mlanmas ve varolu unu mümkün k lan ko ullar n haz rlay temellidir.

Foucault, iktidar ili kilerini en iyi biçimde kavramam sa layacak olan kavramlarda bir tanesinin ta belirsizlik nedeni ile “davran ” oldu unu belirtir. “‘Davran ’ hem ba kalar na yol gösterme hem de az çok aç k olan bir imkânlar alan içerisinde davranma biçimidir. ktidar uygulanmas davran lar yönlendirmek ve muhtemel sonuçlar bir düzene sokmakt r.”163 Davran n yönlendirilmesini, iki rakip aras nda bir çat ma ya da biri ile öteki aras nda ba kurulmas ndan ziyade, bir yönetim leyi i olarak ele alabiliriz. Yönetimi bireylerin davran lar üzerinde, yönlendirme levi aç ndan dü ünmek gerekir.

162

a.g.e.,s.74

163

C. FOUCAULT’DA ÖZNE VE KT DAR