ktidar li kileri ve Özgürlük

Foucault; özgürlü ü, insan do as n gizlenmi ve bast lm do rulu unu ke fetmek olarak de il, insan n kendisine dönmesi ve kendini yarat bir biçimde yeniden kurmas olarak tan mlar. Foucault’ya göre öznesi olarak tan ld z deneyimlerin kurulmas gerçekle tiren söylemsel ve söylemsel olmayan pratiklerin merkezinde bir iktidar alan vard r. ktidar ili kilerini, toplumsal dokuya yay lm anonim i leyen söylem ve pratikler olarak tan mlar. Söylem, “toplum” için de kurucu bir pratik olarak do rudan dili ça rmaz, dil anlam na gelmez; tersine, bir isme ve bundan da önemlisi, kendinin bir prati i olan dil taraf ndan dokunan karma k bir

136

a.g.e., s.85

137

Gambetti, Zeynep, Foucault’da Disiplin Toplumu-Güvenlik Toplumu Ayr , Mesele Dergisi, s.20. stanbul, 2008, ss.43-46

pratikler kümesinin öznesine kar k gelir. Foucault, bu nosyonun aç klamas öyle yapar:

“Genelde söylem ve özel olarak da bilimsel söylem, de ik düzeylerde ve

de ik yöntemlerle yakla abilece imiz ve yakla mam gerektiren çok karma k bir

gerçekliktir. Bununla beraber reddetti im bir yakla m varsa o da gözlem yapan özneye mutlak bir öncelik veren, bir eyleme kurucu bir rol atfeden, kendi bak aç

tarihselli in merkezine yerle tiren-k saca, a n bir bilince yol açan-(geni anlam ile

fenomolojik yakla m olarak adland labilecek) yakla md r. Bana öyle geliyor ki

bilimsel söylemin tarihsel çözümlemesi, son kertede, bilen öznenin bir kuram na de il

ama söylemsel prati in bir kuram na tabi olmal r.”138Foucault’nun öznesi,

söylemlerdeki “taktikler, stratejiler ve programlar n” öznesidir. Foucault’nun modern öznesi tarihsel süreçte de il, sadece bizim modernli imizde anlaml r.

Foucault’ya göre söylemin geli tirdi i ve üretken hale getirdi i iktidar, bireyler aras ndaki bir eylem biçimidir. Daha önce de de indi imiz gibi iktidar, do rudan do ruya öznelere müdahale olarak de il de, onlar n imdi ya da gelecekteki eylemleri üzerinde i ler. Bir ili kinin iktidar ili kisi olabilmesi için her iki taraf içinde bir tepki ya da cevap alan n var olmas gerekir. Burada bir iktidar ili kisinin olabilmesi için önemli bir kavrama ihtiyaç duyuldu unu görmekteyiz; “özgürlük”. Özgürlük, davran ve eylemlerimizin önünde olu an engelleri a mak için sahip oldu umuz güç olarak alg lanabilir. ktidar, özgür özneler üzerinde, özgür olduklar sürece i leyebilir. Dolay yla iktidar ve özgürlük birbirini d layan bir çat ma ili kisi içinde de il, çok daha karma k bir ili ki biçimi içinde yer al rlar. Bu ili kide özgürlük, iktidar n

lemesinin ön ko ulu olarak görülebilir.139Özgürlük, davran ve eylem biçimlerimiz önünde engel olu turan ya da olu turabilecek etmenlerin yoklu u (yani negatif bir özgürlük) de il; bu engelleri a mak için sahip oldu umuz güçlerin kullan r. Yani pozitif özgürlüktür.140

Özgürlük ayn zamanda bireyin kendisine direnme odaklar yaratmas sa lar. Foucault, direnme odaklar n ne oldu unu tam olarak aç klayamasa da, direnme odaklar n i levinin;

138

Aktaran Tekelio lu, M.Foucault ve Sosyolojisi, s.83

139 _{Foucault, Özne ve iktidar, s.21} 140

“Her tarihi olu um kendi iktidar ve direnme biçimini ortaya ç karmaktad r. Eski direnme güçleri ve odaklar ile yeni tip iktidar ile mücadele etmek ancak kaos yarat r;

yeni iktidar biçimlerine yeni direnme biçimleri yeni öznelikler gerekmekte”141 oldu unu

belirtir.

Foucault; iktidar n oldu u her yerde mutlaka bir direni ya da direni imkân oldu unu da belirtir. Foucault; direnme odaklar çoklu unun, iktidar çokluklar yaratt belirtir. Foucault, iktidar n mekanizmalar n sadece iktidar n genel-geçer ve egemen oldu unu belirlemeye yönelik de il aksine herkesin konumunu, eylem kipini, her iki taraf n direni ve kar sald olanaklar belirledi ini belirtir. ktidar ili kilerinin içeri ini anlamak için belki de direni biçimlerini incelemek gereklidir. Erkeklerin kad nlar, ebeveynlerin çocuklar, psikiyatrinin ak l hastalar , t bb n genelde insanlar, yönetimin insanlar n ya ama biçimleri üzerindeki iktidar na muhalefet etme biçimleri incelenmelidir. Bu mücadeleler her ülkede farkl oranlarda ortaya ç ksa da uluslararas nitelik ta rlar. kinci olarak bu mücadelelerin amac , iktidar n iktidar olarak etkiye sahip oldu u alanla ilgilidir. Örne in t bb n insan bedeni üzerindeki denetlenemeyen iktidar ele tiri konusu olur. Bu mücadeleler, bireyin konumunu sorgular. Bir yandan farkl olma hakk na sahip ç karak bireyi birey yapan unsurlar vurgularken, di er yandan bireyi parçalayan, ba kalar yla ba koparan, bireyi yaln zla ran her eye kar ç karlar.142

ktidar n karakteristik özelli i, baz insanlar n ba ka insanlar n davran lar az çok bütünüyle belirleyebilmesidir. Zincire vurulup dövülen bir adam kendisi üzerinde güç uygulanmas na maruz kalmaktad r. Ama bu iktidar de ildir. Ne var ki, ölümü tercih ederek a açmamakta srar etmek gibi kesin bir tav r koyabilece i bir durumda konu maya k rt labilmi se e er, o takdirde belli bir ekilde davranmaya itilmi demektir. Bu durumda o insan n özgürlü ü iktidara tabi olmu tur. Yönetime boyun mi tir. E er bir birey özgür kalabilecek haldeyse, bu özgürlük ne kadar dar kapsaml olursa olsun, iktidar onu yönetime tabi k lmay ba arabilir. Örne in delili in bir hakikat alan na sokulmas n nedeni 17. yüzy n ba ndan itibaren ortaya ç kan ve iktidar kurumlar yla yak n ili ki içinde olan “kapatma” pratiklerinde ve pratiklerin nüfus ve üretim süreçleriyle ili kisinde aranmas gerekir.

141

Akay, Ali, Foucault’da ktidar ve Direnme Odaklar , Ba lam Yay nlar , stanbul, 2000, s.135