Kritik Yol

Kritik yol yöntemi 1950 yılında ortaya atılmıştır. En çok kullanılan yöntemlerden biridir. Kritik yol yöntemi Du Pont de Nemours Company adlı kimyasal yatırımlar yapan bir firma tarafından uygulanmış ve bu sayede bir kaç yıl içinde milyonlarca dolar tasarruf sağlanmıştır. (Bıyık, Tüdeş, 2001)

Proje faaliyetlerinin planlanmasının ardından birbirleri ile bağlantılı bu faaliyet dizileri arasında en uzun toplam zamanı gerektiren faaliyet dizisi “Kritik Yol” olarak tanımlanır. Kritik yol üzerindeki her bir faaliyet de “Kritik Faaliyet” olarak tanımlanır (Durmusoglu, 1997b).

Kritik yol yöntemi, bir projenin gerçekleştirilmesi için yapılması gereken çalışmaları, kolay anlaşılabilir işlere dönüştürüp çözümlemek için geliştirilmiş bir yöntemdir. Yapılacak işler, bir şebeke halinde düzenlenir; her faaliyet için bir süre tahmini yapılır ve basit bazı aritmatik işlemler ile projenin her aşamasının tarihleri belirlenir. Şebeke üzerinde en uzun yolu oluşturan ve böylece de projenin tamamlanması için gerekli minimum süreyi belirleyen faaliyetler dizisi kritik yol olarak adlandırılır. Yöntemin adı da esasen buradan gelmektedir. Kritik yol yönteminin, bir projenin belirli bir bölümüne uygulanması ve ayrıntılara gerektiği kadar inilebilmesi mümkündür. (Seraslan, 1986)

Kritik Yol, projenin zamanında tamamlanması için gecikmeden yapılması gereken aktiviteler dizisidir. Projenin bitmesi gereken tarihte kayma olduysa, bunun sebebi kritik yol üzerindeki aktivitelerden en az birinin zamanında tamamlanmamasıdır. Kritik yolu anlamak zaman programı açısından hangi aktivitelerde esnekliğe sahip olduğunuzu ve hangilerinde olmadığınızı bilmek açısından önemlidir. Örneğin, gecikerek biten bir dizi aktivitenin varlığına rağmen projenin tamamı zamanında bitirilmiş olabilir. Çünkü geciken aktiviteler kritik yol üzerinde değildir. Başka bir durumda da sadece bir aktiviteniz hariç tüm aktiviteler zaman programına uygun ilerliyor olabilir. Eğer bu tek aktivite kritik yol üzerinde ise projeniz zaman

programına göre gecikerek tamamlanacaktır. Eğer projeniz gecikiyorsa kritik olmayan aktiviteler üzerinde ek kaynak harcamak projenin tümünün erken bitirilmesini sağlamayacaktır.

Herhangi bir problemi programlarken karşılıklı ilişkili faaliyetler organize edilmelidir. Programlamayı kısıtlayan sadece faaliyetler arasındaki sırasal ilişkiler ile faaliyetlerin sürdürülebilmesini sağlayan kaynaklarıdır. Faaliyetin başlayabilmesi için bir önceki faaliyetin bitmiş olması gerekir ki bu da bazı faaliyetler arasında öncelikli tamamlama ilişkisi olduğunu gösterir. Bir çok projelerde ele alınacak faaliyetlerin sayısı çok olduğu gibi faaliyetlerin sıralı ilişkileri de karmaşıktır. Bu durumda yapılacak işlemi şekillendirmeden açık bir görünümünü ortaya koymak olanaksızdır. Kritik yol yöntemi tekniği programların yapımı, araştırma faaliyetlerinin planlanması ile eşgüdümü gerektiren bir plan için değeri biçilmez yardımlar sağlar.

Kritil yol yönetimi çok yararlı bir planlama tekniğidir ve ayrıca Gantt tablolarındaki aşağıdaki nedenler dolayısıyla daha üstündür:

- Projelerin planlanması, projede gerekli olan faaliyetlerin birbirine olan ilişkilerini göstermek bakımından zorunludur. Diğer planlama tekniklerinde bu durum görülmez.

- Şemanın çizilmesi olanaklı faaliyetlerin unutulmamasını sağlar.

- Kritik faaliyetler ortaya çıktığında bu faaliyetlerde gecikme olmayacağını gösterir ve gerektiğinde bu faaliyetlerde fazla işgücü kullanılarak projeyi tamamlama zamanının kısılabileceğini gösterir.

- Ayrıca acele olmayan faaliyetlere zamanından önce finansman ve işgücü bağlanmamasını sağlar.

Kritik yol yöntemi de faaliyetler zamanlarının sabit olduğu kabul edildiğinde deterministik bir yöntemdir. Projelerle ilgili aşağıdaki şu soruları kritik yol yöntemi yanıtlayabileceği ortadadır.

- Projenin tamamlanmasın sağlayan en kısa zaman nedir? - Her bir faaliyetin başlayabileceği en erken zaman nedir?

- Eğer proje en kısa zamanda tamamlanacaksa her faaliyet en geç ne zamanda bitirilecektir?

- Projenin tamamlanmasında şemada hangi faaliyetler kritiktir (dönüşül)? Kritik faaliyetler tamamen bitirilmelidir yoksa proje geç kalır.

- Projeyi geciktirmeden kritik olmayan faaliyetlere sağlanacak en çok gecikme nedir?

Kritik yol yönteminin kullanıldığı bazı alanlar şöyle sıralanabilir:

- Yüzme havuzları, ofis binaları veya otoyollar gibi inşaat projelerinin çizelgelenmesinde

- 400 yataklı bir hastanenin Portland’ dan şehrin dışına taşınması faaliyetinin çizelgelenmesinde

- Uzay uçuşlarında fırlatma faaliyeti için geri sayım ve benzeri prosedürlerin geliştirilmesi

- Yeni bir bilgisayar sisteminin kurulması - Yeni bir ürünün geliştirilmesi ve pazarlaması - Bir şirket birleşmesinin tamamlanması - Bir geminin inşa edilmesi

- Robot projelerinin yürütülmesi 3.1.1 Ok Diagramı

Her proje bir takım faaliyetlerden oluşur. Faaliyetler arasında bazı ilişkiler vardır. Projede bunların görünmesini sağlamak için her faaliyet yönlendirilmiş birer ok ile gösterilir. Bu yüzden bu projelere “ok diyagramları” da denilmiştir. Her faaliyet okunun başlangıç ve bitiş noktalarına birer daire çizilir. Bunlara “düğüm noktası” adı verilir. Her düğüm noktası bir faaliyetin başlangıcı veya bitimi olduğu için bu noktalar birer olay noktasıdır. Faaliyetin başlangıcındakine “kuyruk olayı”; bitimindekine de “uç olayı” adı verilir. Kritik yol yöntemi 1950 yılında ortaya atılmıştır. En çok kullanılan yöntemlerden biridir. Kritik yol yöntemi Du Pont de Nemours Company adlı kimyasal yatırımlar yapan bir firma tarafından uygulanmış ve bu sayede bir kaç yıl içinde milyonlarca dolar tasarruf sağlanmıştır. (Bıyık, Tüdeş, 2001)

Kritik yol yönteminin temeli şebekedir. Şebekenin dalları ortaya konulacak faaliyetleri gösterir. Dalların yönü her zaman başlangıçtan bitişe doğru olduğunda

oklar ile ( → ) gösterilir. Noktalar veya daireler hem olayları gösterir hem de faaliyetlerin tamamlanmasını ya da başlamasını belirtirler.

Kukla faaliyetler kritik yol yönteminde oldukça sık bir biçimde görülmektedir. Herhangi bir faaliyetin veya olayın belirli olarak açıklanması için bazen kukla faaliyetler yaratılır. Kukla faaliyetler faaliyet zamanı gerektirmeyen faaliyetlerin sıralarını gösterir.

3.1.2 Kritik Yolun Bulunması

Bir projede kritik yolu bulmak için başlangıçtan bitişe her aktivitenin mümkün olan en Erken Başlama ve Bitiş tarihlerini dikkate alan elle hesaplama yöntemi kullanılır. Bu hesaplamanın ardından projenin son aktivitesinden başlayıp ilk aktivitesine kadar her aktivitenin projeyi zamanında tamamlayacak şekilde mümkün olan en Geç Başlama ve Bitiş tarihleri hesaplanır. Bir aktivitenin en erken başlayabileceği günle, projeyi zamanında tamamlayacak şekilde en geç başlayabileceği gün arasındaki farka aktivitenin bolluk derecesi denilir. Bu hesaplamayı tüm aktiviteler için yaptıktan sonra başlangıçtan bitişe sıfır bolluk derecesine sahip aktiviteler dizisi kritik yolu oluşturur.

Kritik yolu kolayca hesaplamanın yöntemlerinden birisi de projede başlangıçtan bitişe tanımlanabilen tüm yollar (aktivite dizileri) arasında sürelerinin toplamı en uzun yolun bulunmasıdır. Sürelerinin toplamı en uzun olan yola kritik yol denilir ve projenin bu süreden önce bitmesi mümkün değildir.

Tüm proje yönetimi yazılımları, kritik yolu otomatik hesaplayarak planlamacılara ve proje yöneticilerine yardımcı olurlar. Orta-büyük boyutlu projeler iş planının yönetilmesine ihtiyaç duyarlar. Küçük bir proje için, tek bir temel aktiviteler dizisi olabilir. Bu durumda Serbest Bolluk Derecesini, Yolun Bolluk Derecesini ve Toplam Bolluk Derecesini tanımlamak kolay olacaktır.

Bolluk Derecelerini hesaplarken bu üç değişken sık sık kullanılır. Serbest Bolluk tek tek aktivitelere uygulanır. Aktivitenin Serbest Bolluğu bir sonraki aktiviteyi geciktirmeyecek şekilde hesaplanan aktivitenin Erken ve Geç Başlama tarihleri arasındaki farka eşittir. Örneğin, Aktivite A tamamlandıktan sonra, Aktivite B beşgün içinde başlayabilecekse ve bir sonraki aktiviteyi geciktirmeyecekse B aktivitesinin bolluğu 5 gündür.

Yolun bolluğu diye bir kavram da vardır. Bu kavram Serbest Bolluğa benzer fakat iş planında oluşan başlangıçtan bitişe aktiviteler dizisinin oluşturduğu tanımlı bir yola ilişkindir. Yolun bolluğu yol üzerindeki aktiviteler tarafından paylaşılır. Örneğin bir aktivite Serbest bolluğunun bir kısmını kullanıyorsa yol üzerindeki diğer aktiviteler için kullanılabilecek bolluğun da azalmasına sebep olur. Örneğin projede bir yolu oluşturan A,B ve C olmak üzere 3 aktivitemizin olduğunu varsayalım. Her birinin 5 günlük serbest bolluk derecesi olsun. Bu durumda yolun bolluğu da 5 gün olacaktır. Eğer aktivite A zamanında başlarsa ve zamanında biterse halen Aktivite B ve C’nin 5’er günlük serbest bolluğu olacaktır ve yolun bolluğu da 5 güne eşittir. Fakat A aktivitesi 3 gün gecikirse bu durumda aktivite B ve C’nin bolluklarının da 3 gününü kullanmış olacaktır. Yolun bolluğu da 3 gün azalarak B ve C için kullanılabilecek 2 güne düşer.

Toplam bolluk tüm yollardaki aktivitelerin bolluklarının toplamına eşittir. Eğer toplam bolluğunuz büyükse projenin bitiş gününü geciktirmeyecek şekilde kaynaklarınızı tahsis etmek için daha fazla olanağınız var demektir. Ayrıca zaman planının gerisine düşerseniz durumu düzeltmek için daha fazla şansınız var demektir. Fakat toplam bolluğunuz az ise bu durumda zaman programı açısından riskiniz daha fazla ve esnekliğiniz daha azdır. Eğer projeniz gecikmeye başlarsa bu durumda kaynaklarınızı tekrar tahsis etmekte zorlanabilirsiniz, çünkü projede başka bir yol gecikirse, bu yol da kısa sürede kritik yola dönüşebilir.

Programın başlangıcından sonuna kadar giden ayrı yollar bulunabilir. Bu yollar içinde en uzun olanına kritik yol denir ki, bu yolun üzerinde olacak herhangi bir gecikme bütün projenin tamamlanmasını geciktirir. Kritik yol işlemi ile projenin başlangıcında en uzun yol bulunur, ki bu biz her faaliyet ile başlanabilecek en erken zamanın bulunmasında yardımcı olur. Bitime gelindiğinde proje için en kısa zaman bulunur. Sonra projenin bitim yerinden geriye doğru gidilerek her olay için en uzun yol bulunur ve faaliyet zamanları buradaki geçen toplam sürelerden çıkarılarak geliştirilen yol için en geç bitim zamanı bulunur.

Bazı durumlarda ise kritik yol bulunduktan sonra bu yol üzerindeki faaliyetler belirli bir miktar maliyete katlanılmak suretiyle daha kısa sürede tamamlanabilir. Bu durumda proje tamamlanma süresi de kısalmış olacaktır. Böyle bir işlemin bize getirisinin mutlaka maliyetinden daha fazla olması gerekir. Yoksa gereksiz yere sadece süreyi kısaltmak işletmeye ek maliyetten başka bir şey getirmeyecektir. Kritik

yol üzerindeki faaliyetlerin sürelerinin kısaltılması işlemine sıkıştırma ve bu işlem sonunda işletmeye gelenek maliyete de sıkıştırma maliyeti adı verilir.

3.1.3 Kritik Yol Değiştirme

Başlangıçtan bitişe ulaşabilmek için projede bir çok yol vardır. Öyle bazı projeler vardır ki birden fazla kritik yola sahip olabilirler. Bu yolların bolluğu 0’dır ve aynı zamanda biterler. Genellikle çoklu kritik yol varsa, farklı kritik yol üzerindeki bu aktivitelerin çoğu aynı zamanda başlar.

İş planında çok sayıda yolun olması durumunda kritik yolun değişmesi mümkündür. Örneğin, projemizde 9 aylık sürede bitirilecek 22 aktiviteden oluşan bir yolun olduğunu düşünelim. Bu yolun yanısıra 8,5 ayda bitirilecek ve 19 aktiviteden oluşan başka bir yol olduğunu da düşünelim. (Bu Yolun bolluğu 2 haftadır.) Müşterinin bizi aradığını ve projenin 8 ayda bitirilmesinin istendiğini varsayalım. İlk olarak 9 ay süren yoldaki aktivitelerin süresini kısaltmak için yollar ararız. 9 ay süren Kritik yol 8 aya düşürülse bile 8,5 ay süren diğer yol projenin toplam süresini belirleyecektir. Bu durumda 8,5 ay süren yolun süresinin kısaltılması gerekecektir.

Kritik yolun değişme olasılıklarından birisi de kritik olmayan yolun üzerindeki gecikmelerin bu yolları kritik hale getirmeleridir. Yukarıda bahsedilen projede 8,5 ay süren yoldaki aktivitelerden birisinin 3 hafta daha uzun sürdüğünü varsayalım. 8,5 ay süren yolda 3 haftalık gecikme bu yolu yeni kritik yol yapacaktır. Bu durumda proje 9 aylık planlanan süreden bir hafta sonra bitirilebilecektir. 1 haftalık gecikme doğmuştur. 3 haftalık gecikmenin 2 haftası bolluk tarafından kullanılmış 1 hafta da gecikmeye yol açmıştır.