KREDİ RİSK ÖLÇÜMÜNDE İKİ ÖNEMLİ TERİM: KREDİ NOTLAMASI (SCORING) VE KREDİ

Kredi notlaması ve kredi derecelendirmesi kredi riskinin ölçümündeki en önemli süreçtir.

Aynı amaç için iki ayrı terimin kullanılması zaman zaman zihin karışıklığına neden olmaktadır. Her iki işlem aynı amaca hizmet etmekle birlikte bu iki terim arasında farklılıklar mevcuttur.

2.3.1. KREDİ NOTLAMASI (SCORING)

Kredi notlaması modelleri, kredi için başvuran müşterilerin gözlemlenen özelliklerini kullanarak geri ödememe riskinin (temerrüt riski) olasılığını temsil eden kredi notunu belirleyen ve bu notlara göre borçluları farklı risk sınıflarına yerleştiren matematiksel modellerdir. Kredi notlaması, başvuran müşteriye verilen kredinin hangi olasılıkla krediyi veren kuruluş için kâr ya da zararla sonuçlanacağını öngörme yeteneğinden ötürü belki de en klasik öngörü modellemesi uygulaması özelliğini taşır.

LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 31

Krediler hangi nedenlerle (hammadde satın alımı, makina-teçhizat alımı, konut alımı, tüketim mallarının alımı) hangi tarafa (bireyler, şirketler ve diğer kurumlar) hangi enstrümanla (işletme kredisi, kredi kartı) verilirse verilsin tüm durumlarda parayı borç veren taraf kullanan taraftan paranın zamanında kredi riskini karşılayacak bir faizle birlikte geri dönmesini bekleyecektir. Kredi notlaması tüm bu durumlarda kredinin geri dönmeme olasılığını krediyi satan kurumlarca kullanılan matematik modellerle ölçer.¹³

Kredi notlama modellerinin en önemli özelliği kredilerin geri dönmemesi riskinden kaynaklanan Beklenen Kayıp denkleminin en önemli girdisini yani PD’yi (Probability of Default: Temerrüt Olasılığı) hesaplamasıdır. Bilindiği gibi üç temel risk parametresinden oluşan Beklenen Kayıp (BK) (Expected Loss);

BK=PDxLGDxEAD LGD (Loss Given Default): Temerrüt Halinde Zarar

EAD (Exposure at Default): Temerrüt Anında Risk Bakiyesi

denkleminden oluşmaktadır. Bankaların sermaye yeterliliklerini hesaplarken dikkate alınan kredi riski kısmının, dolayısıyla risk ağırlıklarının hesaplanmasında Beklenen Kayıp temel girdidir.

2.3.2. KREDİ DERECELENDİRİLMESİ

Kredi Derecelendirmesi bir borçlunun (şirket, menkul kıymet ihraç eden taraf) borcunu geri ödeme isteği ve kapasitesi hakkında verilen bağımsız bir görüştür.¹⁴ Dolayısıyla istatistiksel yöntemler sonucu oluşturulmuş bir başarısızlık olasılığına tekabül etmez. Uzman kuruluşlarca açıklanan görüşler, daha kolay anlaşılabilmesi ve piyasalarda ortak bir kredi riski dili oluşturulabilmesi açısından sembollere dönüştürülmüştür. Bu semboller çoğunlukla A, B, C ve bu harflerin + ve – işaretiyle desteklenmesi şeklinde karşımıza çıkar.

Kredi Derecelendirmesi bu konuda uzman, bağımsız kredi derecelendirme kuruluşlarınca çoğu kez ihraççı tarafından talep edilmesi durumunda gerçekleştirilir. Bağımsız kredi derecelendirme kuruluşlarının görüşleri kamuya açık bilgiler ve ihraççı kurum tarafından temin edilen kamuya açıklanmamış özel bilgiler temel alınmak sûretiyle temel kredi analizlerine ve yapısal ve yasal analizlere dayandırılarak oluşturulur. Moody’s, Standard and Poor’s ve Fitch adını en sık duyduğumuz kredi derecelendirme kuruluşlarıdır.

13StatSoft Statistical Textbook, Statistical Applications of Credit Scoring

14 E. Ertürk, The role of Credit Ratings in the Capital Markets,Tebliğ, HacettepeÜniversitesi, Mayıs 2007.

LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 32

Kredi Derecelendirmesi çoğunlukla menkul kıymet ihraçları ve ihraççılarının kredi değerliliğini ölçmek için gerçekleştirilen bir süreçtir. Kredi derecelendirmesi yapılan enstrümanlar aşağıdaki gibi özetlenebilir.

 Şirketler Piyasası – Teminatlı ve teminatsız tahviller, Öncelikli Pay Senetleri, Finansman Bonosu, Proje Finansmanı

 Devlet Borçları (Sovereign Debt) – Devlet tahvilleri

 Yerel Yönetim Borçları – Belediyelerin borçları

 Menkulleştirme – Varlığa dayalı ve konut kredilerine dayalı menkul kıymetler

 Fonlar – Yatırım fonları, Para piyasası fonları, tahvil fonları

 Swap Risk Dereceleri – Fonlanmamış kredilere bağlı riskler¹⁵

Bilindiği gibi kapitalizmin gelişmesi ve çok sayıda ülkeye kurumlarıyla birlikte yayılması son yıllarda sermaye piyasalarını çok büyütmüş ve geliştirmiştir. Bunun sonucunda yatırım fırsatları son derece artmış ve çeşitlenmiştir. Ayrıca piyasalara çok sayıda bilgi de akmaktadır.

Yatırımcıların bu bilgileri uzmanlık düzeyinde analiz edebilmeleri ve aldıkları riskleri kendilerinin ölçmesi beklenemez. Bu durumda kredi derecelendirme faaliyeti aynı kredi notlama gibi kredi riskinin saptanmasında en önemli araç olduğu için yatırımcıları üstlendikleri riskler konusunda bilgilendirerek yol gösterme işlevini yerine getirir. Kredi dereceleri kamuya açıklanır ve bu derecelere ulaşmak için bir fiyat ödemek gerekmez.

Böylelikle, kredi derecelendirme şirketleri yatırımcıların aldıkları riske ilişkin piyasaya sundukları bilgilerle bir anlamda tarafların bilgiye eşit ulaşamamalarından kaynaklanan asimetrik bilgi sorununa da çözüm sağlayabilirler.

Bankaların sermaye yeterliliğinin ölçümünde standartları belirleyen Basel Komitesi ikinci Basel Uzlaşısında kredi riskinin ölçümü için önerdiği standart yöntemde kredi riskinin ölçümünü kredi derecelendirme şirketlerinin sundukları ratinglere dayandırmaktadır. Bu konuda ayrıntılı bilgi Basel ve Kredi Risk Ölçümü bölümünde açıklanacaktır.

Finansal piyasaların ve bankacılık sektörünün düzenlenmesi ve denetlenmesinden sorumlu olan otoriteler kredi riski derecelerine ilişkin kurallar koymakta, böylece kredi dereceleri yasal çerçevenin de bir parçası haline gelmektedir.

15 Ertürk, a.g.m.

LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 33

Birçok yatırım şirketi (emeklilik fonları, yatırım fonları gibi) yatırım stratejileri ile ilgili kuralları oluştururken kredi derecelerini esas almakta, belirli derecelerin altındaki yatırımlara izin vermeyebilmektedir.

Sisteme şeffaflık sağlaması, sistemin yasal koşullar içinde yer alması, asimetrik bilgiyi azaltarak piyasanın etkinliğini ve likiditesini artırmasının yanı sıra kredi derecelerinin varlığı sermaye piyasalarının önemli bir bacağı olan tahvil ve konut kredisi piyasalarının gelişmesinde de önemli rol oynamaktadır.

Kredi derecelerinin piyasalara şeffaflık sağlaması kredi riskinin ölçümünü ve yönetimini kolaylaştırmakta ve risk bazlı fiyatlamaya olanak sağlamaktadır. Şeffaflığı yüksek olan piyasalar daha kolay yerel ve yabancı yatırımcı çekebilmekte bu da ülke kaynaklarının daha etkin dağılımına, daha yüksek üretkenliğe ve daha hızlı ekonomik büyümeye yol açmaktadır.

Özetlersek;

Scoring Rating

Kredinin geri ödenmeme risk (temerrüt riski) olasılığını ölçen matematiksel modeldir.

Kredi Derecelendirmesi bir borçlunun (şirket, menkul kıymet ihraç eden taraf) borcunu geri

İstatistiksel yöntemler sonucu oluşturulmuş bir başarısızlık olasılığına tekabül etmez.

Matematiksel olasılıklar istenirse notlara kalibre edilerek dönüştürülebilir.

Uzman kuruluşlarca açıklanan görüşler çoğunlukla A, B, C ve bu harflerin + ve – işaretiyle desteklenmesi ile kamuya açıklanır.

Scoring özellikle bankacılık sistemine şeffaflık sağlar, kredi riskinin ölçümünü ve yönetimini kolaylaştırarak risk bazlı fiyatlamaya olanak sağlar

Kredi dereceleri piyasalara şeffaflık sağlar, kredi riskinin ölçümünü ve yönetimini kolaylaştırarak risk bazlı fiyatlamaya olanak sağlar