BANKA RATINGLERİ

Üç büyük kredi derecelendirme kuruluşu tarafından 2007’de yaşanan finansal kriz öncesi finansal kurumlara verilen notlar, finansal kurumların büyük ölçüde maruz kaldıkları finansal sistemde gelişen zaaflara yönelik riskleri işaret etmekte başarısız olmuştur. Moody’s ve Fitch’in krizden önce 60 uluslararası aktif bankaya verdikleri notlarla bu bankaların kriz sırasında önemli sıkıntılarla karşılaşmaları arasında zayıf bir ilişki görülmüştür.⁴⁵

Bu başarısızlığın temel nedeni olarak notların bankanın içinde faaliyet gösterdiği yasal çevreyi ve ülkelerdeki finansal kültürü yeteri kadar dikkate almamış olması ileri sürülebilir.

Karmaşık finansal ürünlere yatırımı caydırıcı veya teşvik edici bir finansal ortamın etkisi ve/veya normalin üzerinde kredi artışlarının veya fiyat artışlarının varlığının önceden notlara yansıtılmış olması krizi önceden öngörülebilir hale getirebileceği gibi sistemde artan riskler nedeniyle maruz kalınacak tehlikelere önlem teşkil edebileceği ileri sürülmektedir. Nitekim ülkemizde karmaşık finansal ürünlere yatırımı caydırıcı bir otoritenin varlığı finansal krizin ülkemizde yol açabileceği büyük sarsıntıları önemli ölçüde önlemiştir.

45 Packer ve Tarashev, a.g.m.

LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 99

Ayrıca kredi notlarının sermaye yeterliliğinin düzeyini gösteren oranları da yeteri kadar dikkate almadığı söylenebilir, zira yukarıda belirtilen 60 bankadan 2006’da %4’ün üzerinde birinci kuşak sermaye yeterliliği oranına (Tier I sermaye oranı)⁴⁶ sahip olanlarının ya çok az ya da hiç sorun yaşamadığı görülmüştür.

Gerek kredi derecelendirme kuruluşlarının gerekse kredi piyasalarının ve finansal analistlerin finansal krizde banka performanslarını öngörememelerinin en önemli nedeninin bankacılık sektörünün temel özelliklerinden kaynaklandığı iddia edilebilir. Bankaların finansal aracı olarak oynadıkları önemli rol ve bu rolün finansal sistemin istikrarı için taşıdığı hayatî önem, dışarıdan alacakları yardımın derecesini de belirlemektedir. Dolayısı ile bankaların kredi değerliliği belirlenirken sağlayabilecekleri dış destek, sistematik riske olan duyarlılıkları ve banka performanslarının tabiatında olan volatilite göz önünde bulundurulmalıdır.⁴⁷

BANKA KREDİ NOTLARI VE DIŞ DESTEK

Bankalar finansal sistem içindeki hayatî önemlerinden dolayı sadece ortaklarından değil kamu otoritelerinin de desteğinden yararlanmaktadır. Bu destekler sermaye enjeksiyonu, varlık satın alımı veya likidite provizyonları şeklinde sağlanabilir. Bu desteklerin varlığı yanı sıra, desteği sağlayan otoritenin kapasitesi ve istekliliği de bankaların kredi değerliliğinin saptanmasında dikkate alınması gereken unsurlardır.

Dış desteğin bir bankanın kredi değerliliğinin önemli bir parçası olması nedeniyle kredi derecelendirme kuruluşları bankalara “Stand-alone” (sadece bankanın finansal gücünü gösteren) ve “All-in” (dış desteği de dikkate alan) olarak tanımlanan iki farklı rating atamaktadır. “Stand-alone” ratingler bankanın kendi temel finansal gücünü ve hiç dış destek olmaksızın batma olasılığını yansıtan ratinglerdir. “All-in” ratingler bankanın kendine özgü finansal gücünün yanı sıra dışarıdan finansal destek alma olasılığı ve bu desteğin büyüklüğünü (miktarını) de yansıtan ratinglerdir.

“STAND-ALONE” RATINGLER

Moody’s “stand-alone” risk için verdiği notu Banka Finansal Güç Rating’i (Bank Financial Strength Ratings) olarak adlandırmakta ve bir bankanın ortaklarından, kendi grubundan veya resmî otoritelerden yardım gereksinimi duyma olasılığı olarak tanımlamaktadır. Bu notu belirleyen faktörler bankaya özgü finansal gücü gösteren finansal oranlar (bkz. Ek–4: Banka Finansal Oranları) ve iş ve varlık çeşitlendirmesidir. Bu not bankanın dış yardım alabilme

46 Tier I Sermaye Yeterliliği Oranı = Ana Sermaye/Risk Ağırlıklı Varlıklar ≥ %4.

47 Packer ve Tarashev, a.g.m.

LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 100

olasılığını ve yasaların engellemesi nedeniyle borcunu yerel para cinsinden veya döviz olarak ödeyememesi durumuna ait riskleri içermese de, bankanın faaliyet gösterdiği çevredeki risk faktörlerini (ekonominin performansı, finansal sistemin yapısı ve göreli kırılganlığı, bankacılık kanun ve denetimlerinin kalitesi gibi) dikkate alır

Fitch stand-alone rating’i bireysel rating (“individual ratings”) olarak adlandırmakta ve faaliyet ortamı (Makro-ekonomi, rekabet ortamı, düzenleme ve gözetim), finansal göstergeler (raporlama düzeni, faaliyet riski, performans riski, finansal risk, sermaye yeterliliği (bkz.

Basel sermaye uzlaşılarının açıklandığı üçüncü bölüm), yönetim (hissedarlar, şube ağı) gibi konularda riskleri dikkate alarak not vermektedir.

S&P’s “Stand-alone Risk Profiles” adıyla yayınladığı notların şeffaflığını artırmayı ve notlarını yayınladığı banka sayısını artırmayı planlamaktadır. Stand-alone risk hesaplamalarında bilanço-dışı türev ürünlerin ve yapılandırılmış finansal araçların risklerine daha fazla ağırlık vermeyi amaçlamaktadır. Kârlılık analizi, riske göre ayarlanmış performansa ve dağıtılmayan kârların sermayeyi artırma gücüne bağlı olarak yapılacaktır.

“ALL-IN” RATINGLER

Fitch “All-in” ratingleri İhraççı Temerrüt Notları (Issuer Default Ratings) olarak adlandırmaktadır. Fitch aynı zamanda bu notların şeffaflığını artırmak için beş puan skalası olan destek notları (support ratings) adlı farklı bir rating de yayınlamaktadır. Bu not devletten veya kurumsal sahipten destek alabilme imkânının olasılığını ve bu desteğin miktarının ne olabileceğine ilişkin beklentileri yansıtır. Bu not eğer destek alınması ihtimalinin yüksek olduğunu ima eden bir not ise bu bir taban oluşturacaktır ve “All-in” rating yerine geçecektir.

Moody’s all-in ratingler için “Birleşik Temerrüt Analizi” (Joint Default Analysis) adlı bir yöntem geliştirmiştir. Metodoloji stand-alone risk için verdiği not olan Banka Finansal Güç Rating’ini başlangıç noktası olarak alır. “İhraçcı Rating”i (Issuer Rating) olarak adlandırdığı all-in rating’e ulaşmak için dört destek grubunu – faaliyet gösteren ana kuruluş (operating parent), birlikte çalışılan grup (cooperative group), bölgesel yönetim ve ulusal hükümet – da değerlemeye alır ve bu değerlemelere göre stand- alone riski düzelterek all-in riske ulaşır. Bu değerlemede her grup için ayrı ayrı garantörün gerekli desteği sağlama kapasitesi, istekliliği ve bankanın desteğe ihtiyaç anında garantörün batma olasılığı (birlikte batma olasılığı) dikkate alınır.

LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 101

Standard & Poor’s all-in ratinglerde bankanın sistemik önemini ve hükümetlerin bankaları destekleme eğilimlerini dikkate almaktadır. Bu bağlamda, sistemik önemi yüksek olan bankaların all-in ratingleri daha yüksek olacaktır.

BANKA KREDİ NOTLARI VE SİSTEMİK RİSK

Yaşanan son kriz banka risklerinin değerlendirilmesinde daha bütünsel bir yaklaşımın gerekliliğini ortaya koymuştur. Bir bankanın kredi değerliliği, finansal sistemin farklı yerlerinde gelişmekte olan risklere ne kadar duyarlı olduğu ve sistemin içindeki unsurların birbirlerini ne ölçüde etkilediği ile çok yakın ilişkilidir. Dolayısıyla bir bankanın notu yalnız kendisiyle alakalı olmayıp bankanın içinde faaliyet gösterdiği sektörel, finansal ve ekonomik çerçeveyi de yansıtmalıdır.

Sistemsel genişlikte bir perspektifin uygulanması o kadar kolay olmamaktadır. Bankanın faaliyet gösterdiği çevreyi tanımlamak içinde zorluklar barındıran bir süreçtir. Sistem olarak sadece bankalar mı kabul edilmelidir? Yoksa diğer finansal kuruluşlar sisteme dâhil edilmeli midir veya sistem daha da genişletilmeli midir? Bir bankanın faaliyetlerini etkileyen sistem coğrafi bölge olarak sınırlandırılmalı mıdır, yoksa faaliyet gösterilen tüm ülkeler sisteme dahil edilmeli midir? Bunun gibi sorular sistemin tanımına operasyonel güçlükler getirmektedir.

İlgili sistem tanımlanabilse bile sistemik riskin değerlendirilmesinin formel ve metrik bir ölçümü yoktur. Bu konudaki finansal yazın model bazlı ölçümler geliştirmişse de bu modeller çok fazla veri gerektirmektedir ve kolay uygulanabilir olmaktan uzaktır. Derecelendirme kuruluşları model bazlı sistemik ölçüm alternatifleri olarak yüksek kredi büyümesi, fiyatlarda balon oluşması gibi sistemde riskleri artıran göstergeleri kullanmayı tercih etmektedir.

Aşağıdaki tabloda kredi derecelendirme kuruluşlarının rating metodolojileri özetlenmiştir.

LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 102

Tablo 4.5: Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Banka Rating Metodolojileri⁴⁸

Fitch Moody’s Standard & Poor’s

All-in Ülke destek notları taban oluşturur.

48 Packer ve Tarashev, a.g.m.

LİSANSLAMA SINAVLARI ÇALIŞMA KİTAPLARI 103

Özetlersek;

2008’de yaşanan finansal kriz öncesi finansal kuruluşlara verilen notlar, finansal sistemde gelişen zaaflara yönelik riskleri işaret etmekte başarısız olmuştur. Bunun başlıca nedenleri şöyle açıklanabilir:

 Notların bankanın içinde faaliyet gösterdiği yasal çevreyi ve ülkelerdeki finansal kültürü yeteri kadar dikkate almamış olması

 Kredi notlarının sermaye yeterliliğinin düzeyini gösteren oranları da yeteri kadar dikkate almamış olması

Bankacılık sektörünün temel özelliklerinin analistlerce öngörülmesindeki zorluklar:

bankaların kredi değerliliği belirlenirken sağlayabilecekleri dış destek, sistematik riske olan duyarlılıkları ve banka performanslarının tabiatında olan volatilite.

Bankaların kredi değerliliği belirlenirken sağlayabilecekleri dış destek, All-in ratinglere yansıtılmaktadır. All-in ratingler stand-alone ratinglerle ölçülen bankanın kendine özgü finansal gücünün yanı sıra dışarıdan finansal destek alma olasılığı ve bu desteğin büyüklüğünü (miktarını) da yansıtan ratinglerdir.