Kota Kapsamında İŞKUR’un Yetki ve Sorumlulukları

Kamuda ve özel sektörde engelli işçilerin istihdamından sorumlu kurum İŞKUR’dur. Bu kapsamda İŞKUR; işverenlere engelli işçi bulma, açık/fazla

243 Kuzgun, İnci; “Türkiye’de Özürlülerin Ücret Karşılığı İstihdamını Belirleyen Değişkenler ve Öneriler”, Journal of Yasar University, cilt: 4, sayı:15, ss.2453-2454.

99

kontenjanları hesaplama ve yükümlülüğünü yerinde getirmeyen işverenlere idari para cezası uygulamakla sorumlu kamu kurumudur.

İş Kanunun 30’uncu maddesinde işverenlerin çalıştıracakları engellileri İŞKUR aracılığı ile sağlayacağı belirtilmiştir. Söz konusu ifadeden anlaşılması gereken; İŞKUR’da tescili olmayan engelli bir işçinin, kota kapsamında engelli statüsünde değerlendirilemeyeceğidir. Bu kapsamda, özel sektör işvereni kendi imkânları ile bir engelli işçi bulup, onu istihdam etmesi halinde çalıştırdığı engelli işçiyi en geç 15 gün içinde işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne tescil ettirmesi gerekmektedir. Tescil edilmeyen engelli işçiler kotadan düşülemeyecektir. Kamu işvereni ise İŞKUR aracılığı olmadan engelli işçi istihdam etmesi Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’e aykırı olacağından İŞKUR aracılığı olmadan engelli işçi istihdam eden kamu kurumlarının tescil talepleri kabul edilmeyecektir.

Dayanaklarından biri İş Kanunun 30’uncu maddesi olan Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik’te kota kapsamında kimlerin engelli sayılacağı tanımlanmıştır. Buna göre;

Engelli: Doğuştan ya da sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılamada güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişilerden tüm vücut fonksiyon kaybının en az yüzde kırk olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenenleri ifade etmektedir.²⁴⁴

İlgili yönetmelik maddesine göre %40 oranında engelli olduğunu sağlık kurulu raporu ile belgelendirenler, bulundukları ildeki Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerine müracaat ederek engelli kayıtlarını oluşturabilecekleridir.

İŞKUR’un kotadan doğan sorumluluklarını yerine getirirken izlediği yollar ve işverenlerin kota kapsamındaki sorumluluğu işverenin hangi sektörde yer aldığına bağlı olarak değişmektedir.

3.3.2.1.1.1 Özel Sektör

Özel sektöre kota kapsamında gerçekleştirilecek engelli işçi istihdamı Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik hükümleri doğrultusunda yapılacaktır.

244

100

Yönetmelik hükümlerine göre; özel sektör işvereni, engelli açığını yükümlülüğün doğduğu andan itibaren otuz gün içinde karşılamak zorundadır (md.15). Bu otuz günlük süre içerisinde;

- İşveren, çalıştırmakla yükümlü bulundukları işçileri, yükümlülüğün doğmasından itibaren beş iş günü içinde niteliklerini de belirterek bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğünden talep eder (md.14). İşverenin vermiş olduğu talepten herhangi bir ücret talep edilmez.

o İşveren vereceği talepte, işyerinde yapılan işin gerektirdiği ağırlıklı vasıfların üstünde istihdamı zorlaştırıcı şartlar öne sürülemez.

o Engelli statüsündeki işçi taleplerinde, işin niteliği gerektirmediği sürece, engellilik oranına üst sınır getirilemez ve engel grupları arasında ayrım yapılamaz.

- Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, işvereninin engelli işçi talebinin alınmasından itibaren en geç on gün içinde, başvuranlardan nitelikleri uygun engellileri durumlarını ve niteliklerini belirten belgelerle birlikte işverene gönderir (md.15).

- İşveren engelli açığını, en geç on beş gün içinde, Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü tarafından gönderilenler ya da İŞKUR portalında kayıtlı diğer engelli iş arayanları bizzat seçerek, işe alınanları ve alınmayanları, alınmayış nedenlerini de belirterek bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü bildirir (md.15).

- Veya işveren 30 günlük süresi içerisinde kendi imkânları ile temin edeceği engelli işçisini en geç 15 gün içinde tescil ettirerek kota kapsamından doğan yükümlülüğünü yerine getirmiş sayılacaktır

Açık Kontenjanın Kaptılması için işverene tanınan süre (30 gün)

İşverenin talebi (5gün)

Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü'nün İşverene Engelli İşçileri Göndermesi

(10 gün)

İşverenin Kendisine Gönderilen Engelli İşçileri Seçme işlemi

101

Yukarıdaki tabloda gösterilen süreç içinde öngörülmüş olan süreler, sonuna kadar kullanılmak zorunda değildir. Örneğin işveren talebini 2 gün içinde verirse seçim aşaması için 18 gün hakkı olacaktır.

Eğer Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü açılan talebe yönlendirilecek bir engelli bulamaz, hiçbir engelli görüşmeye gelmez veya görüşmeye katılan engelliler işi reddederse İş Kanun’un 30 uncu maddesi kapsamında; İŞKUR işverene engelli işçi temin edememiş olur ve işverenin kontenjan açığı kapanmamasına rağmen işverene herhangi bir idari para cezası uygulanmaz. Talebin kapatılamamasına neden olabilecek ikinci bir durum ise talebe katılımın az olmasıdır. Bu durumda sadece talebe katılan sayısı kadar kontenjan açığı kapatılabilecek olup, boş kalan kontenjan için idari para cezası uygulanamayacaktır. Her iki durumda da karşılanamayan açık kontenjanlar için talep koşulları tekrardan değerlendirilerek, yeni bir talep açılarak yukarıda anlatılan süreç yeniden başlatılacaktır.

İşveren, İş Kanundan doğan yükümlülüğünü yerine getirmemesi halinde; hakkında 4857 sayılı İş Kanununun 101’inci maddesinde belirtilen idari para cezası, aynı Kanunun 108’inci maddesi gereğince, işyerinin bulunduğu yerdeki Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürü tarafından doğrudan kesilmektedir (md.21). Verilecek olan idari para cezası engelli çalıştırılmayan her ay için ayrı kesilecek olup, en fazla üç yıl geriye dönük olarak uygulanacaktır.

3.3.2.1.1.2 Kamu Sektörü

Kamu kurum ve kuruluşları işçi taleplerini^*; iş kolu, meslek pozisyonu, öğrenim, iş tecrübesi, ücret, sosyal yardımlar gibi ayrıntılarla işçinin çalıştırılacağı işyerinin bulunduğu ildeki Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne talep vererek karşılamakla yükümlüdürler.**

Engelli bireyler kamuda işçi olabilmek için ÖSYM’nin yapmış olduğu öğrenim ve engel durumuna uygun olan EKPSS sınavına girerek, aldıkları puan doğrultusunda kamu kurum ve kuruluşların boş engelli kadrolarına başvurabileceklerdir.

* Söz konusu işçi talepleri her statüdeki işçi taleplerini kapsamakta olduğundan engelli işçi talepleri de yönetmelik kapsamında yer almaktadır.

** Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 2 nci maddesinin 2 nci fıkrası ile 8 inci maddesindeki hükümleri haricinde kamu kurum ve kuruluşları işçi ihtiyaçlarını İŞKUR üzerinden karşılamakla yükümlüdürler.

102

Engelli talebini kamu işvereninden alan Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, engelli bireyleri aldıkları EKPSS puanları doğrultusunda en yüksek puanlı adaydan başlayarak açık işin 3 katı oranında sıralayarak çıkaracağı listeyi işverene gönderecektir. İşveren, kendisine gönderilen engellilerin talepte belirtiği şartları sağlayıp sağlamadığını kontrol ettikten sonra seçme aşamasına (sınav) geçecektir.

Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’e göre; işveren sınavdan önce bir sınav kurulu oluşturmalıdır. Oluşturulacak sınav kurulu, kamu kurum veya kuruluşlarının atamaya yetkili amirinin görevlendireceği bir başkan ve dört üyeden oluşur. Engelliler için oluşturulacak sınav kurulunda, üyelerden biri Türkiye Sakatlar Konfederasyonunca belirlenir. Engelliler için oluşturulacak sınav kurulu üyelerine toplantının günü, saati ve yeri, toplantıdan en az beş gün önce yazılı olarak bildirilir (md.18).

İşveren her ne kadar sınavı kendisi yapacak olsa da değerlendirme ölçütleri Kamu Kurum Ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’e göre olmalıdır. Yönetmeliğin 18’inci maddesinde sınava katılanların başarı puanlarının nasıl hesaplanacağı düzenlenmiştir. İlgili yönetmelik maddesine göre adayın başarı puanı; sınavın iki aşamalı yazılı ve sözlü olarak yapılması durumunda; EKPSS puanın %50’si, yazılı sınavın puanın %30’u, sözlü sınavın %20’si, adayın başarı puanını olacaktır. Eğer sınav tek aşama olur ve sadece yazılı veya sözlü olması durumunda EKPSS puanın %70’i, sözlü veya yazılı sınavın %30’u adayın başarı puanı olacaktır. Yine yönetmeliğin aynı maddesinde, sınav kuruluna refakatçi başvurusunda bulunan engelliler için, engel gruplarının özellikleri dikkate alınarak refakatçi görevlendirmesi yükümlülüğü getirilmiştir.

Yapılan sınav sonucunda, işveren tarafından asıl ve yedek liste belirlenir. Sınav sonuçları, sınavın bitiminden itibaren yedi gün içinde talepte bulunan kamu kurum ve kuruluşları tarafından herkesin görebileceği bir yere asılmak, varsa internet sitesinde ilan edilmek suretiyle açıklanmalı ve sonuçlar sınava giren adaylara ayrıca yazılı olarak bildirilmelidir.

Kamu kurum ve kuruluşları, sınavı asıl ve yedek olarak kazananlar ile başarısız olanları ve varsa sınava katılmayanları, sınav sonucunun açıklanmasını izleyen 15 gün içinde liste hâlinde bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne bildirir. Ayrıca sınav sonuçlarına istinaden işe alınan işçilerin iş alınmalarından itibaren en geç

103

15 gün içinde bağlı bulundukları Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’ne bildirmeleri gerekmektedir (md.22).