Ayrımcılık Türleri

2.1.1 Ayrımcılık Türleri

2.1.1.1 Doğrudan Ayrımcılık

Doğrudan ayrımcılığın odağında bir bireyin farklı muameleye tabi olması vardır.32

Bu ayrımcılık türüne örnek verilmesi gerekirse, engellinin işyerinde; işveren tarafından sözlü taciz edilmesi, iş ortamında şiddete maruz kalması, eşit işte faklı ücret alması gibi uygulamalar/davranışlar doğrudan ayrımcılık kapsamında değerlendirilebilecektir.

2.1.1.2 Dolaylı Ayrımcılık

Doğrudan ayrımcılıkta olduğu gibi benzer durumdaki kişilere farklı davranılması ile olabileceği gibi, farklı durumlarda olan kişilere aynı şekilde davranılmasından da ortaya çıkabileceği kabul edilmektedir. İkinci duruma dolaylı ayrımcılık denilir. Burada uygulama farklı değildir, fakat uygulamanın sonuçları kişilerin özellikleri göz önüne alınarak değerlendirildiğine farklı olacaktır. Dolaylı ayrımcılığa örnek olarak Çek Cumhuriyetinde açılmış olan bir dava ile örnek verilecek olursa; “Çek Cumhuriyetinde çocukların genel eğitim seviyesinden sonra özel okullara (engelli okulları) gönderilmesinin gerekliliği üzerine bir takım zeka ve uygunluk testleri öğrencilere uygulanmaktadır. Söz konusu özel okullar zihinsel engelli olan veya öğrenme zorlukları çeken öğrenciler için tasarlamıştır. Sınava Çek Cumhuriyetindeki genel eğitim bitiren herkesin katıldığı gibi ülkede ikamet eden ve okullara giden Romanlar’da aynı sınava tabidirler. Fakat sınav içeriği itibariyle Çek nüfusunun özelliklerine göre düzenlenmiş bir sınav olduğundan söz konusu sınav Roman öğrencilere ağır geldiğinden, sınavdan sonra Roman öğrencilerin %50-90’ı genel eğitim sisteminin dışına itilmesiyle sonuçlanmaktadır. Sonuçta, sınavda roman öğrencilerin diğer Çek öğrencilere göre anlamlı bir şekilde düşük başarı gösterdiği gerekçesi ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AHİM) devreye girerek söz konusu durumun dolaylı ayrımcılık olduğuna kanaat getirmiştir.” 33

32 Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı; Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı, 2010, ss.22-23 http://www.echr.coe.int/Documents/Handbook_non_discri_law_TUR.pdf (06/12/2013)

33

24

2.1.1.3 Makul Düzenlemelerin Yapılmamasında Doğan Ayrımcılık

Engelliler sosyal hayata entegrasyon aşamasında bir takım desteklere/düzenlemelere ihtiyaç duymaktadırlar. Engelli Haklarına İlişkin Sözleşme engellilerin ihtiyaç duymuş olduğu bu düzenlemelerin yapılmasını öngörmektedir.34

Engelliler heterojen bir gruptur, bu nedenle gerekli olan düzenlemeler meydana gelen olaya göre kişinin ihtiyaçlarını tam karşılayacak şekilde yapılmalıdır. Yapılan makul düzenlemeler ile engelli bireyler ile diğer bireyler arasındaki fark kapatılabilmeli ve yapılan bu düzenlemeler sonucunda engelli birey mümkün olduğu ölçüde herkesle eşit konuma gelebilmelidir. Ancak yapılacak olan bu düzenlemeler, düzenlemeyi yapan üzerinde orantısız bir yük meydana getirmemelidir.35

İstihdama dayalı örnekle söz konusu ayırımcılık türü açıklanacak olursa; görme engelli olan bir işçinin bilgisayar kullanabilmesi için ihtiyaç duyduğu körler alfabesine uygun klavyelerden alınmaması; oturup kalkmada zorluk çeken engelli çalışanın oturacağı koltuğun çalışana özel olarak ayarlanmaması yine makul düzenlemenin yapılmamasından doğan ayrımcılık olacaktır.36

2.1.1.4 Engellilikten Doğan Ayrımcılık

Engellilikten doğan ayrımcılık genel olarak bireyin engelli olması nedeniyle farklı muameleye maruz kalmasından doğmaktadır.37

Buradaki söz konusu ayrımcılıkta, kişinin ayrımcılığa uğraması ile engelli olması arasında sıkı bir bağ var olup, yapılan ayrımcılığın temelinde de bu bağ yatmaktadır.38

Bu sebeple, engellilikten doğan ayrımcılık ile doğrudan ayrımcılık farklıdır. Doğrudan ayrımcılıkta, ayrımcılık yapan kişi/kurum engelli bireyi engelli olamayanlara oranla daha az kollamakta/iltimas geçmektedir. Engellilikten doğan ayrımcılıkta ise durum doğrudan olarak engellilikle alakalı olup yapılan ayrımcılıkta doğrudan olarak engellinin engelli olmasından

34 Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme, RG. 14.7.2009 - 27288

35 Hiagshi, Toshihiro; The Prohibition of Discrimination and Three Types of Discrimination

Identified in the Convention on the Rights of Persons with Disabilities, Kumamoto Gakuen

Universitesi yayınları, 2010, s. 9-10.

36

ILO; Achieving Equal Employment Opportunities for People with Disabilities Through

Legislation: Guidelines , ILO yayınları, 2007,s.30 37Discrimination Arising From Disability

http://www.portsmouth.gov.uk/yourcouncil/13309.html (06/08/2013)

38

25 kaynaklı bir ayrım yapılmaktadır.39

Kısaca engellilikten doğan ayrımcılıkta ayrımcılığın kaynağı kişinin engelli olmaktadır.

İstihdama ilişkin bir örnekle söz konusu ayırımcılık türü açıklanacak olursa; görme engelli bir bireyin işe gidip gelebilmesi için eğitimli bir yol gösterici köpeğe ihtiyacı olduğunu varsayalım. İşveren bu kişiyi işine yaramasına rağmen sırf köpeği işyerinde koyabileceği bir yer olmadığı için engelliyi işe almaktan vazgeçmesi engellilikten doğan ayrımcılık kapsamında değerlendirilecektir. İşe alınan bir engelli için örnek verilecek olursa; depresyon geçiren bir engellinin son zamanlarda buna yönelik rahatsızlıkları artmış olsun ve depresyon sonucu işe devamında sorunlar meydana gelmiş ve işverenden bir kez daha işe geç gelmesi durumunda kovulacağı bildirilmiş olsun, uyarının ardından bir kez daha işe geç gelen engelli bireyin işine son verilmiş olursa engellilikten doğan ayrımcılık yapılmış olacaktır.40

2.1.1.5 Pozitif Ayrımcılık

Engellilerin çalışma hayatında karşılaştıkları güçlükleri azaltmak, onları istihdama kazandırmak ve istihdamda devamlılıklarını sağlamak amacıyla kamu otoriteleri, yukarıda sayılan olumsuz tutum ve negatif ayrımcılıkların etkisini azaltmak amacıyla engelli bireylere yönelik pozitif ayrımcılık kapsamında değerlendirilebilecek bazı haklar tanımaktadır. İstihdam boyutuyla pozitif ayrımcılık; taşıdığı özellikler nedeniyle diğerlerinden farklı görülen ve değerlendirilen kimselerin söz konusu dışlanmışlıklarını en aza indirmek için onlara yasalarla çalışma hayatında bazı ek haklar tanınmasıdır. Türkiye’de ve Dünya’da engellilere yönelik birçok pozitif ayrımcılık içeren uygulama bulunmakta olup, çalışmanın ilerleyen bölümlerinde bu uygulamalardan bahsedilecektir.

39 Goverment Equalities Office; Equalıty Act 2010: What Do I Need To Know? Disability Quick

Start Guide, s.5.

https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/85011/disability.pdf (06/08/2013)

40http://www.healthyworkinguk.co.uk/uploads/resources/resources/ID_OCC_01_003/d/ELFH_Session/32 5/new_4.html (06/08/2013)