4.6.1 Hollanda
1990’lı yılların başında Hollanda’da uygulanmaya başlayan destekli istihdam zamanla gelişerek engelli istihdamında önemli bir politika aracı haline gelmiştir.300
Hollanda’da destekli istihdam ile ilişkili bazı kurum/kuruluşlar;301
- Sosyal Güvenlik Kurumu ve Kamu İstihdam Kurumu (UWV), - Belediyeler ve Korumalı İşyerleri,
- Özel servis sağlayıcıları,
- NVS ( EUSE’ye bağlı Hollanda ulusal destekli istihdam birimi) - Refrisk ( Ulusal iş danışmalığı organizasyonu)
Hollanda’da destekli istihdam kapsamında istihdam edilecek olan engelliler aşağıda sayılan şartları yerine getirmelidir;302
- Haftada en 12 saat çalışabilecek durumda olma, - En az %35 üretkenlik seviyesinde olma,
- Genç engelli olma ( bu grupta yer alanların üretkenliği %35’in altında olsa da kabul göreceklerdir),
Çalışmada anlatılan destekli istihdamın aşamalardan geçerek iş ve iş dışında destek aşamasına gelen engelliler ortalama 2-3 ay işverenin yanında ücretsiz işbaşı eğitim yapmaktadırlar. Burada engelli birey işverenden hiçbir ücret almazken, almakta olduğu engelli aylığını almaya devam etmektedir.303
Engelli birey, işbaşı eğitimine başladıktan sonra ilk yıl çalışma süresinin %15 oranında iş danışmanı tarafından desteklenir. Söz konusu destek, en fazla üç yıl için verilmekte olup, desteğin miktarı zamanla azalmaktır. Bu kapsamda ilk yıl çalışmanın %15’i, ikinci yıl %7.5’i, üçüncü yıl ise %3’ü oranına karşılık gelen süre kadar engelli birey işbaşında desteklenecektir. Hollanda’da 350 adet iş danışmanlığı sunmaya yetkili
300
Hoekstra; a.g.e., s.39.
301 European Commission; 2011, s123.
302 European Commission; 2011, s123.
303 Türkiye’de Engelliler İçin Farkındalığı ve Kurumsal İstihdam Fırsatlarını Arttırma Projesi, pilot eğitim ders notları, 2012
140
şirket bulunmaktadır. 2009 yılında iş danışmanlığı hizmetlerinin toplam maliyeti ise 61 milyon Euro olmuştur.304
Destekli istihdam hizmetini sunan şirketlerin finansmanı (bir anlamda da destekli istihdamın finansmanı) kamu otoritesi tarafından (UWV) yapılmaktadır.
Hizmeti sağlayıcı kurum (Refirsk) destekli istihdamın aşamalarını uygular ve aşamalar sonucunda işveren ile engelli birey arasında bir kontrat imzalanması halinde hizmet sağlayıcı kuruma UWV tarafından ödeme yapılır. Yapılacak olan ödeme saat başına 72 Euro’dur. Saat başına ödemeler ancak kontratla mümkündür. Fakat iş danışmanları, yaptığı her danışmanlık sonucunda işverenden kontrat alamamaktadır. Bu sebeple, hizmet sağlayıcı firmaya işe yerleştiremediği fakat çaba sarf ettiği her danışan için bir miktar ödeme yapılmaktadır.305
Hollanda’da korumalı işyerleri yaygın bir şekilde uygulanmakta olan bir istihdam politikasıdır. Çalışmanın önceki bölümlerinde bahsedildiği gibi Hollanda da korumalı işyerlerinden açık işgücü piyasasına geçiş oranları oldukça düşük seviyelerdedir. Korumalı işyerlerinden açık işgücü piyasasına geçişin sağlanabilmesi adına korumalı işyerleri destekli istihdam hizmeti alma talebinde bulunabilirler.306
Hollanda’da %70 oranında üretkenliğe sahip olmayanlar engelli olarak değerlendirilmektedir. %70 üretkenlik seviyesi ve altında olan bireyleri istihdam eden işverenler; çeşitli vergi indirimleri, ücret sübvansiyonları*
(üretkenlik kaybı oranında ek ödeme), işyerinde yapılacak düzenlemelere ilişkin sübvansiyonlar alabilmektedir. Teşviklerin etkisi ile engelli istihdamını cazip hale getirmeyi amaçlayan kamu otoritesi işverenleri engelli istihdam etmeye zorlayacak herhangi bir zorunluluk mekanizması öngörmemiştir. Fakat Hollanda’nın gündeminde engelli istihdam kotalarının uygulanması tartışılmaktadır.307
304 European Commission; 2011, s124.
305 J. Michael Evans - Øystein Spjelkavik; Impression of Supported Employment , The Work Research Institute’s Occasional Papers, ISBN: 978-82-7609-211-0, 2007,s.21
306
Evans - Spjelkavik; a.g.e., s.13
* Örnek olarak, %50 üretkenliği olan engelli birey haftada 38 saat çalışıyorsa, 19 saatlik çalışmasının ücreti UWV tarafından işverene ödenecektir.
307 Türkiye’de Engelliler İçin Farkındalığı ve Kurumsal İstihdam Fırsatlarını Arttırma Projesi, pilot eğitim ders notları, 2012
141
4.6.2 Norveç
Norveç Parlamentosunun yayınladığı raporla (Rapor No. 39 1991-92) birlikte, engelli bireylerin istihdamında çok fazla teşvik sistemin kullanıldığı görüşü belirtilerek, engelli bireyleri işgücü piyasasına kazandırmada yeni yollar aranması gerektiği vurgulanmıştır.308
Rapor doğrultusunda, Çalışma Bakanlığı’nın öncülüğünde destekli istihdamı uygulamak adına 1992-1995 yılları arasında yürütülen üç yıllık bir pilot proje uygulanmıştır.309 Engelli bireyleri istihdama kazandırmayı amaçlayan*
söz konusu projenin hedef grubunda güç durumda olan engelliler yer almaktaydı. Bu kapsamda, ülke genelinde otuz ayrı bölgede projeler yürütülmüş ve toplamda 515 katılımcı toplanmıştır. Katılımcıların neredeyse %75’i (384 kişi) herhangi bir işe yerleştirilmiştir. Bulunan işler genellikle, özel sektörde faaliyet gösteren küçük işletmelerde yer almakta olup; bu işlerin %50’si tam zamanlı, %25’i ise kısa dönemli ücret sübvansiyonu taahhüdü verilerek, üçte ikisi bir sözleşmeye bağlı olarak bulunmuştur. İşlere yerleştirilen engellilerin engel türlerine göre durumu ise; öğrenme güçlüğü olanlar (%32), ruhsal engelliler (%19), nörolojik problemi olanlar ve sakatlar (%13), diğer (%36) şeklindedir.310 Pilot projenin çıktılarından memnun olan Norveçli yetkililer 1996 yılında destekli istihdamı ulusal programlarına alarak kamu kaynakları ile uygulamaya başlamışlardır.311
Norveç’te destekli istihdam ile ilişkili bazı kurum/kuruluşlar;312
- Çalışma ve Sosyal Yardımlar İdaresi (NAV),
- Girişimciler ve onların bağlı bulundukları organizasyonlar, - Mesleki Eğitim Merkezleri,
- Korumalı İşyerleri,
308Work Research Institute, Oslo; Supported Employment in Norway National Mainstream
Programme; Work Research Institute’s Occasional Papers, No 6/04; ISBN 82-7609-148-2 2004, s.7. 309 Removing Barriers And Creating Opportunities for Disabled People
http://archive.scottish.parliament.uk/business/committees/equal/inquiries/disability/evidence/DI034%20 Mike%20Evans.pdf (04/11/13)
*Günümüzde Norveç’te destekli istihdam sadece engelli bireyler için uygulanan bir istihdam modeli olmayıp, tüm istihdamında zorluk çekilen gruplar için uygulanabilmektedir.
310 Spjelkavik, Øystein; “Supported Employment in Norway and in the other Nordic countries” Journal
of Vocational Rehabilitation, Cilt: 37, 2012, s.163. 311 European Commission; 2011, s128.
312
142 - Norveç Destekli İstihdam Birliği.
Günümüzde Norveç’te destekli istihdam engellilere çalışma hayatında oldukça yardımcı olmaktadır. Destekli istihdamın genel olarak engelli bireye yardımı ve faydaları ise;
- Engellilerin yeteneklerinin yönlendirilmesinde, - İş başında eğitimde,
- Çalışma koşullarının engelli bireye uygun olarak ayarlanmasında, - Profesyonellerin (iş danışmanları) süreci yönetmesi,
gibi yardım ve faydalar sayesinde engelli bireyler daha uzun süreli/kalıcı işlere girebilmektedirler.
Norveç’te de diğer tüm Avrupa ülkelerinde olduğu gibi engelli istihdamında geleneksel olarak “eğit-işe yerleştir” yöntemi uygulanmaktaydı. Engellilerin çalışma hayatına istenildiği ölçüde yer almaması sebebiyle, 1970’li yıllarda söz konusu yöntemin engellileri tam olarak çalışma hayatına entegre edemediği düşüncesi gelişmeye başlamış, ardından sadece eğitim vererek engelli bireylere iş bulunabileceği düşüncesinin doğru olmadığı herkes tarafından kabul gören bir görüş haline gelmiştir. “Eğit-işe yerleştir” yöntemin de engelli birey, başta sadece eğitim desteği almakta sonrasında ise engelli bireyin işe girmesi tamamen kendi becerilerine bırakılmaktadır. Oysa ki, destekli istihdam ilk önce iş bularak engelli bireyi iş yaşamında desteklemektedir. Bu sebeple destekli istihdam ile geleneksel “eğit-işe yerleştir” anlayışı yerini “işe yerleştir-eğit-kontrol et”e bırakmıştır.313
313
143
Norveç’te bir iş danışmanı aynı anda en fazla altı danışanı takip edebilecek olup, her bir danışana ayıracağı toplam süre özel durumlar*
hariç en fazla üç yıldır.314
Norveç ve destekli istihdamı uygulayan diğer ülkelerde de modelin başarısını sadece modelin sundukları veya danışmanların başarısıyla açıklamak doğru olmayacaktır. Destekli istihdam kapsamında istihdam edilen engelliler için işverenler çalışmanın önceki bölümlerinde açıklanan teşviklerden yararlanabilmektedirler.
Norveç’te destekli istihdamdan yararlanmak isteyen her engelli, mutlaka Kamu İstihdam Kurumunun kendi bölgesinde bulunan yerel ofisine gelerek kayıt olması gerekmektedir.315
Diğer ülkelerden farklı olarak; Norveç’te destekli istihdam modelinde iş danışmanlarının rolleri daha fazladır. Danışmanlar engellinin karşılaştığı her problemi çözmek için kurumlar arası çalışmalar yürütmektedirler. Ayrıca, iş danışmanları yine
* Özel durumların varlığı halinde, üç yıllık maksimum süreye en fazla altı ay eklenebilecektir.
314 OECD; 2006, s.85.
315
Evans - Spjelkavik; a.g.e., s.17
144
bazı ülkelerden farklı olarak ön mesleki eğitim ve korumalı işyerlerinde de sistemin içine almaktadır.316
316
145