3. KOSOVA’NIN ÖZERKLİĞİNİN KALDIRILMASI
5.1. Kosova Sorununun Uluslararası Hale Gelme Süreci
Kosova sorununun uluslararasılaşması, Arnavutların en önemli konularından biri olmuştur. 1981’de öğrenci gösterilerinin başlamasından sonra, çoğunlukla Batı Avrupa’ya, ABD’ye ve Türkiye’ye olan geçmiş yıllardaki Arnavut göçü, Kosova sorununun uluslararasılaşmasında demografik açıdan önemli bir rol oynamıştır. Zira bu Arnavut göçmenler, Arnavut kültür ve geleneklerinin geliştirilmesi amacıyla çeşitli dernekler ve örgütler kurarak lobi faaliyetleri yürütmüşlerdir. Hatta bu dernekler ve örgütler, Kosova’daki öğrenci gösterilerine destek amaçlı birçok Avrupa ülkesinde ve ABD’de protesto gösterileri düzenlemişlerdir. Dönemin Arnavut ve Yugoslavya kaynakları, Kosova sorununun uluslararasılaşmasının nedenini Arnavut diasporasının iyi organizasyonuna bağlamaktadır271. Belirtilen dönemde en çok bilinen derneklerden bazıları şunlardır: ABD’de Kosova Ligi272, Yugoslavya’da Arnavut Sosyalist Cumhuriyeti Hareketi, Kosova’da Marksist- Leninist çizgideki Kırmızı Cephe, Arnavut Ulusal Demokratik Örgütü ve Kosova
271 DARM, 1.427.435.49-54/381-520.
272 ABD merkezli Kosova Ligi, Avrupa’da ve Türkiye’de temsilcilerini seçmiştir. Türkiye’de 1975’te Kosova Ligi sorumlusu İzmir’de yaşayan Arnavut Skender Tanuka olmuştur. Bkz. Qerim Lita, Lidhja Kosovare në SHBA Jusuf Azemi dokumente sekrete jugosllave (1971-1999 (ABD Kosova Ligi ve Jusuf Azemi gizli Yugoslavya belgeler (1971-1990)), Vatra Yayınevi, Shkup (Üsküp) 2015, s. 112.
Cumhuriyeti Halk Hareketi’dir273. Makedonya Komünistler Birliği’nin raporuna göre, 1981’de öğrenci gösterilerinden sonra, bu örgütler Kosova sorununa karşı tutumlarını birleştirmişlerdir. Aynı rapora göre, 1981’den 1986’ya kadar Avrupa’da Arnavut göçmenleri tarafından 110 gösteri düzenlenmiş ve bu gösterilere yaklaşık 16.000 kişi katılmıştır. Katılımcıların arasında 700 kişinin YSFC’den gelen geçici göçmen işçiler olduğu belirtilmektedir274. YSFC Dışişleri Bakanlığı’nın bir başka raporunda ise Nisan 1981-Eylül 1982 tarihleri arasında Kosova’daki öğrenci gösterilerinin hemen ardından, Avrupa’da ve ABD’de faaliyet gösteren Arnavut örgütler tarafından 13.000 kişilik gösteri düzenlendiği yer almaktadır275. YSFC’nin o zamandaki diplomatik ve konsolosluk kaynaklarına göre, gösteriler New York’taki Birleşmiş Milletler (BM) Örgütü binası yakınında, Avrupa’nın çeşitli şehirlerinde ve Brüksel’deki Avrupa Toplulukları’nın binaları önünde düzenlenmiştir276. Bu gösterilerin ana nedeni, Kosova’daki ve YSFC’deki Arnavutların sorunlarının uluslararası hale getirilmesidir. Nitekim yürütülen çalışmalar sonucunda Arnavutlar uluslararası örgütlerin dikkatini çekmeyi başarmıştır. Strazburg’da gerçekleşen Avrupa Etnik Toplulukları Federalist Birliği’nin 29. Kongresi’nde Kosova Ligi, Kosova hakkında bir karar taslağı sunmuştur. Karar taslağında, Mart 1981’den itibaren Kosova’nın tanklarla doldurulduğu, 3.000 kişinin öldürüldüğü ve 2.000 kişinin hapiste olduğu vurgulanmıştır277.
Avrupa Etnik Toplulukları Federalist Birliği’nin Cenevre’de 16-17-18 Mayıs 1985 tarihlerinde yaptığı Kongre’de, Kosova ve YSFC’deki Arnavutların sorunu
273 Makedonya Komünistler Birliği Komitesi’nin verilerine göre, 1981’den sonra, sol ideolojili Arnavut göçmenlerin örgütleri olan Kırmızı Cephe ile Kosova Marksist Leninist grubu birleşerek Kosova Sosyalist Cumhuriyeti için Arnavut Ligi’ni oluşturmuştur. Aynı kaynakta solcu gruplar, ASHC’nin Avrupa'daki büyükelçilik ve konsolosluk merkezleriyle bağlantılara sahip olmakla suçlanmıştır (Paris, İstanbul, Stockholm, Berlin vs). DARM, 1.427.435.49-54/381-520.
274 DARM, 1.427.435.49-54/381-520. 17 Ocak 1982’de Almanya’da, Yusuf Bardhosh Gervalla ve Kadri Zeka kardeşler Sırp gizli servis ajanları tarafından öldürülmüştür. Kardeşler, Kosova sorununun uluslararasılaşmında Avrupa'daki en aktif isimlerinden olmuşlardır. Qerim Lita, Qështja Shqiptare…, s. 93 Yusuf Bardhosh Gervalla ve Kadri Zeka kardeşlerin öldürülmesinden sonra Arnavut göçmenler Stuttgart, Münih, Kontsanız, İngolstat, Frankfurt, Bern ve Zürih gibi Avrupa’nın birçok şehrinde Yugoslavya karşıtı posterler bastırmaya başlayacaktır. DARM.1427.469.40/485-492.
275 DARM, 1.427.469.85-879; Qerim Lita, Qështja Shqiptare…, s. 92. 276 Qerim Lita, Kosova Ligi… a.g.e., s. 16.
277 A.g.e. s. 16. Avrupa ve ABD'den hariç, Yugoslavya diplomatik belgeleri için de Türk basınında “Yugoslavya’ya karşı gösteriler” hakkında bilgi verilmiştir. Hatta Ankara YSFC Büyükelçiliği, 12 Haziran 1982’de, İzmir Telegraf gazetesinde, 7 Mayıs 1982 tarihinde “ABD Senatosu Kosova’daki olayları inceler” başlıklı bir makalenin yazıldığını vurgulamıştır. Bu makalede, Kosova Ligi Örgütü üyeleri ile ABD Senatörü Charles Persy’in fotoğrafları da yer almıştır. A.g.e. s. 16.
incelenmiştir. Bu Kongre’de Kosova Ligi Sekreteri Dr. Luan Gaşi, “Yugoslavya’daki Arnavutların Konumu” başlıklı bir rapor sunmuştur. Raporda ağırlıklı olarak, Yugoslavya’da yaşayan yaklaşık 3 milyon Arnavutun (Kosova, Makedonya, Karadağ ve Sırbistan) kendi topraklarını birleştirme ve tek bir cumhuriyet kurabilme hakkının reddedildiği belirtilmiştir278.
Kosova Ligi, Kosova ve YSFC Arnavutlarının sorunlarına uluslararası bir boyut kazandırma çalışmalarına devam etmiştir. 22 Mart 1986’da öğrenci gösterilerinin 5. yıldönümü nedeniyle Kosova Ligi, ABD Başkanı Ronald Reagan’a bir telgraf göndermiştir. Telgrafta Makedonya Arnavutlarının Priştine Üniversitesi’nde öğreniminin ve Karadağ’da yaşayan Arnavutların Arnavutça konuşmalarının yasaklandığı belirtilmiştir279. Siyasi sorunların yanı sıra ekonomik açıdan da YSFC Arnavutları güç şartlar altında yaşamışlardır. Sırbistan tarafından Kosova’ya gayri resmi ekonomik ve siyasi bir ambargo uygulanmıştır. Ayrıca Yugoslavya Arnavutlarına Makedonlardan, Karadağlılardan ve Boşnaklardan nüfus olarak daha fazla olmalarına rağmen, kendi cumhuriyetlerine sahip olma izni verilmemiştir. Kosova Ligi ABD’den Sırpların, Arnavutlara karşı terörünü durdurması ve Arnavutların haklarını geri vermesini sağlamak amacıyla Yugoslavya hükümetine baskı yapmasını ve YSFC içinde ayrı bir Arnavut cumhuriyetinin oluşturulmasına izin verilmesinin sağlanması konularında destek istemiştir280.
Kosova sorununu uluslararası hale getirmekle ilgili Arnavut göçmenleri tarafından bu girişimlerin yapılmasının ilk somut sonuçları 1989’da görülmeye başlamıştır. 1989’daki Kosova öğrenci gösterilerinin başlamasından sonra, Kosova’nın özerkliğinin korunması için Avrupa Topluluğu kurumları Kosova sorununu yoğun bir şekilde ele almaya başlamıştır. 13 Nisan 1989 tarihinde, Avrupa Parlamentosu (AP) Kosova’nın durumuyla ilgili bir karar kabul etmiştir. Bu kararın en önemli noktası ise Kosova’da olan siyasi tutukluların serbest bırakılmasının talep edilmesi ve Kosova özerkliğinin kaldırılmasına karşı protesto eden Arnavut göstericilerin öldürülmesine yol açan sivil ve askeri sorumlulara yönelik soruşturma başlatılmasının istenmesi olmuştur. Kosova’yla ilgili kararın kabulünden sonra, AP
278 A.g.e., s. 21. 279 A.g.e, s. 22. 280 A.g.e. s. 22.
heyeti durumu yerinde görmek için 29 ve 30 Mayıs 1989 tarihlerinde Kosova’yı ziyaret etmiştir. AP heyeti tanınmış iki Arnavut aydını olan akademisyen Recep Çosya ve Kosova Yazarlar Birliği Başkanı Dr. İbrahim Rugova ile ayrı ayrı toplantılar yapmıştır281. 18 Temmuz 1989 tarihinde ise ABD Senatosu ve Avrupa Topluluğu (AT) Kosova’nın özerkliğinin kaldırmasını ve yaşanan insan hakları ihlallerini kınamıştır282. Kosova’ya yönelik AT tarafından alınan ilk karar 18 Temmuz 1989 tarihinde, ikincisi ise 15 Şubat 1990’da olmuştur. Bu kararlarda Kosova’daki durumla ilgili endişeler ve 30 kişinin ölümüne sebep olan yerel halk ile Federal polis arasındaki çatışma vurgulanmıştır. ABD ve AP tarafından Kosova hakkında alınan bu kararlar Kosova sorununun uluslararası hale gelmesinin en önemli aşamaları olmuştur283.