Kosova Eğitim Programları ve Çokkültürlülük

Çokkültürlü bir toplum olan Kosova’nın Avrupa Birliğine entegrasyon süreci ve aktif olarak katılma isteği göz önünde bulundurularak, birlikte yaşamayı ögrenmek Kosova için bir zorluk ve önceliktir (MASHT, 2015). Toplumun çokkültürlü yapısı, demokratik hayat ve insan hakları ile ilgili değerlerinin tanıtılması amacıyla Kosova’da eğitim programları geliştirme çalışmaları yapılmaya başlanmıştır. Diğer yandan teknolojinin ilerlemesi, küreselleşme, bilgili toplum yetiştirme ihtiyacı bu program geliştirmenin önemini daha da arttırmıştır. Üniverste öncesi eğitim reformundaki ilk adım programların çerçevesinin

59

hazırlanmasıdır. Öğrenciler için eğitim kalitesinin yükselmesi, eğitim sisteminin geliştirilmesindeki hedef, eğitim reformun temelini oluşturmaktadır.

Kosova’da üniversite öncesi eğitimin hedefi, demokratik bir toplumun gerektirdiği bilgi, beceri, tutum ve değerleri geliştirmektir. Yapıcı farklılıklarla ve zorluklarla yüzleşmek ve kendi haklarını ve başkalarının haklarına saygı duymak, aktif ve sorumlu genç yurttaşlar olmak bu hedefin en başında gelmektedir. Bu bağlamda, eğitim hedefleri şunlardır:

 kişisel kimlik, ulusal, eyalet ve kültürel bağlarının yetiştirilmesi  genel kültür ve sivil değerlerin tanıtımı

 kendimize, başkalarına, topluma ve çevreye karşı sorumluluk gelişimi  yaşam için,ve farklı kültürel ve sosyal bağlamlarda iş için gelişme  teknoloji kullanma ve girişimciliğin geliştirilmesi

 yaşam boyu öğrenme için eğitim (MASHT, 2015)

Bu hedeflere ulaşmak için eğitimin birtakım yeterlikleri vardır. Kosova eğitim hedefleri doğrultusunda, Kosova Cumhuriyeti üniversite öncesi eğitimi için sağlanan temel yeterlikler Tablo 1’de gösterilmiştir.

Tablo 1: Kosova Cumhuriyeti Üniversite Öncesi Eğitimi Temel

Yeterlikler

Ana Yeterlikler Nihai Sonuç

1. Iletişim ve ifade yeterlikleri:

 Anadili aracılığıyla iletişim  Yabancı dil yoluyla iletişim

 Semboller, işaretler ve diğer sanatsal ifadeler ile kültürel ifade

 Bilgi teknolojisi aracılığıyla iletişim  Üretken diyaloğa katkı ve taahhüt  Iletişim kurallarına saygı duymak

 Yapıcı bir şekilde geri bildirimin alınması ve verilmesi İletişimde hoşgörü ve aynı duyguların ifade edilmesi

60

Tablo 1 devamı

 Yapıcı eylemleri başlatmak

2. Düşünme Yeterlikleri

 Bilim ve teknolojide matematik yeterlikler ve temel yeterlikler

 Dijital Yeterliker

 Anlamak,analiz etmek,yargılamak, sentezlemek

 Soyut düşünce gelişimi

 Doğrulanmış bilgilere dayanarak kararlar almak

 Sonuçlarıyla bağlayıcı kararlar

 Değerlendirme ve öz-değerlendirme

 Sorun Giderme

Yaratıcı düşünür

3. Öğrenme yeterlikleri

 Öğrenmeyi öğrenme

 Öğrenme yöntemlerini ve araçlarını tanımak, bulmak ve kullanmak

 Doğru okuma, yazma, matematik, fen, bilgi ve iletişim teknoloji

iyeliğine sahip olma

 Bağımsız, etkin ve sorumlu bir şekilde bilginin tanımlanması ve

işlenmesi

 Ekip öğrenme ve olumlu deneyimleri paylaşmak

Başarılı öğrenci

4. Iş, yaşam ve çevre ile ilgili yeterlik

 Sahip olduğun becerileri belirterek, kendini en iyi düzen içinde

sunmak

 Bağımsız ve çalışan ekiplerin bir parçası olarak çalışmak

 Akademik ve sosyal aktiviteler organizasyonu ve yönetimi

 Girişimci becerilerini, iş planlama bilgilerini ve rasyonel zaman

kullanımını göstermek

 Çatışma ve risk değerlendirmesinde yönetim becerilerine sahip

olmak

 Bağımsız ve sorumlu eylemlerin alınması

 Çevre koruma ve geliştirme taahhüdü

Üretken katılımcı

5. Kişisel yeterlikleri

 Kendisinin ve başkalarının bilgilerini gösterme

 Özgüven göstermek

 Duygu ve stres yönetimi

 Başkalarına aynı duygu göstermek

 Sağlıklı bir hayat kurmak için yeteneklerinizi göstermek

61 Tablo 1 Devamı

 Kişisel sağlık hakkında sorumlu seçimler yapma

6. Vatandaş yeterlikleri

 Kişilerarası,kültürlerarası ve sosyal raporların yeterlikleri

 İnsanlar arasındaki farklılıklara saygı ve anlayış

 Diğerleri için hoşgörü ve saygı

 Genel sorunlar ve kamu çıkarları için ve genel sivil katılımı için

sorumluluk

 Kişisel hayat,tüm toplum ve çevre için yararlı değişimleri başlatmak

ve desteklemek

Sorumlu vatandaş

Kaynak: MASHT (2015). Korniza e Kurrikules (Erişim Tarihi: 03.03.2016, http://masht.rks-

gov.net/korniza-e-kurrikules-se-re

Tabloda da görüldüğü gibi Kosova Eğitim Programlarında altı farklı yeterlililk belirlenmiştir. Yeterlikler incelendiğinde çokkültürlü eğitim bağlamında başkaları için hoşgörü ve saygı, başkaları içinde kendisine gösterdiği gibi aynı duyguyu beslemek, kendi anadili ile iletişim kurmasını sağlamak, semboller, işaretler, sanatsal anlatımlarla kendi kültürüni ifade etme değerleri yer aldığı görülmektedir. Söz konusu yeterlilikler çokkültürlü eğitim bağlamında değerlendirilebilir. Hem anayasa da hem de anaya çerçevesinde öğrencilerin kendi anadilleri ile kendilerini ifade etmesi kendi ana dili ile eğitim alamsına imkan sağlamaktadır. Bu durum Kososva’daki her etnik grubun kendi anadilinde eğitim anlayışına katkı sağlamka ve programlar bunu desteklemektedir.

Çokkültürlü yapı içinde bulunan Kosova, 1999 yılında NATO müdahalesiyle o zamanki adıyla Yugoslavya‘dan ayrılmıştır. Birleşmiş Milletler yönetiminde oluşturulan yeni yapıda daha önceden de olduğu gibi yeterli talep olan yerlerde, topluluklara kendi anadillerinde de eğitim görme fırsatı verilmiştir (Yıldırım, 2013: 69). Verilen bu haklar da Kosova Anayasası ile desteklenmektedir. 2008 yılında tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Kosova Cumhuriyeti, (Yıldırım, 2016) bu ülkede yaşayan diğer toplulukların var olan haklarını Kosova Anayasası‘nda maddeler hâlinde yayımlamıştır:

62

Yeni Program çerçevesi de dikkate alındığında diller ve iletişim alt başlığı altında dil çeşitleri de çokkültürlülüğü yansıtmaktadır. Dil ve iletişim alanlarında öğrencilerin, gündelik yaşamda, meslek hayatında ve kamusal yaşamda bir iletişim aracı olarak dilin kullanımını geliştirmek amaçlanmaktadır. Bu alan ana dilleri, ilk yabancı dili (İngilizce dili), çevre dilleri ve diğer yabancı diller içermektedir. Bu alanda her öğretim dersi (dili) o dilin edebiyatını da içerir. Ana dili, okul öncesinden XII sınıfa kadar tüm aşamalarda öğretilirken, İngilizce dili birinci dereceden başlar ve lise son sınıfa kadar devam eder. Arnavut olmayan öğrenci toplulukları, Arnavutça dilini 3. sınıfta öğrenilmeye başlarken, Arnavut öğrenciler için çevre dillerinden biri (Sırpça, Boşnakça, Türkçe) öğrencilerin serbest tercihi ve/yada Almanca, Fransızca, İtalyanca ve diğerleri öğretilebilir.

Avrupa Konseyi tarafından kurulan Ulusal Azınlıkların Korunmasına ilişkin sözleşme; eğitim , ekonomi, sosyal ve kültürel hayatın her alanına katkı yaparak, Kosova‘daki topluluklara yönelik güçlü bir koruma sağlamaktadır. Bu sözleşme vesilesiyle Kosova‘daki topluluk haklarına saygı ve hoşgörünün artarak gelişeceği düşünülmektedir. Bu bağlamda Kosova Cumhuriyeti Anayasası‘nın III. Kısmındaki 57. 58. ve 59. Maddesinde Topluluklar ve Topluluk Mensuplarının Haklarına yer verilmiştir. Bu yasalara göre:

(57. yasa)1. Herhangi bir ulusal veya etnik, dilsel veya dini gruba (topluluk) mensup olup Kosova Cumhuriyetinde geleneksel olarak

bulunan mukimler, bu Anayasanın II. Kısmında belirlenen temel hak ve

özgürlüklerin yanı sıra, bu Anayasayla belirlenen özel haklara da sahip olacaklardır.

2. Her topluluk mensubu, tercihine göre topluluk mensubu olarak muamele görme veya görmeme hakkına sahip olup, bu tercihe bağlı olarak herhangi bir haktan yararlanma konusunda ayrımcılığa neden olmayacaktır.

3. Topluluk mensupları, kimliklerini ve özniteliklerini ifade etme, besleme ve geliştirme hakkına sahip olacaklardır.

63

4. Bu hakların uygulanması, Kosova Cumhuriyeti yasalarına uygun şekilde davranma ve başkalarının haklarına tecavüz etmeme sorumluluklarını de beraberinde getirmektedir.

Madde 58: Devletin Sorumluluklar:

1. Kosova Cumhuriyeti, toplulukların ve topluluk mensuplarının kendi kimliklerini koruma, güvenceye bağlama ve geliştirme için gerekli koşulları sağlar. Hükümet, mali yardımlar dâhil, topluluk ve topluluk mensuplarının kültürel girişimlerini ayrıca destekleyecektir.

2. Kosova Cumhuriyeti, hoşgörü ve diyalog havasını teşvik edecek,

topluluklar ararsında barışmayı destekleyecek ve Avrupa Konseyi Ulusal

Topluluklar Çerçeve Sözleşmesi ile Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dilleri Bildirgesi ile belirlenen standartlara saygı gösterecektir.

3. Kosova Cumhuriyeti, milli, etnik, kültürel, dilsel veya dinsel kimliklerinden dolayı tehdit veya ayrımcılık, düşmanlık veya şiddete maruz kalabilecek kişilerin korunması için, tüm gerekleri önlemleri alacaktır.

4. Kosova Cumhuriyeti, topluluk mensupları arasında ekonomik, toplumsal, siyasi ve kültürel yaşamın tüm alanlarında tam ve etkin bir eşitliği teşvik etmek için, gerekli olması durumunda uygun önlemleri onaylayacaktır.

5. Kosova Cumhuriyeti, tüm toplulukların dini ve kültürel mirasının, Kosova mirasının yapısal kısmı olarak korunmasını teşvik edecektir.

Kosova Cumhuriyetinin, toplulukların kültürü ve dini açısından önemli

olan yapı ve anıtların bütünlüğünü etkin bir şekilde korunmasını sağlamak için, ayrı bir görevi olacaktır.

Madde 59: Topluluk ve Topluluk Mensuplarının Hakları Topluluk mensupları bireysel veya topluluk olarak:

1. Kültürlerini beyan etme ve geliştirme ve kimliklerinin özniteliklerini yani din, dil, gelenek ve kültürlerini koruma;

2. Kendi tercihlerine göre Kosova Cumhuriyeti resmi dillerinden birinde,

64

3. Yasalarla belirlendiği ölçüde kendi dillerinde ilk ve ortaöğretim seviyesinde öğrenim görme. Bu amaca yönelik kurulacak sınıf şubeleri veya ayrı okullar için gerekli sayı sınırı, sıradan eğitim kurumları için

belirlenenden daha düşük olacaktır;

4. Kamusal finansman desteği verilebilecek olan, yaslara ve uluslararası hukuka uygun özel eğitim ve öğretim kurumları kurma ve işletme;

5. Özel ve kamusal yaşamda dillerini ve yazılarını özgürce kullanma; 6. İlgili alanlarda nüfusun yeterli bir kısmını temsil ettikleri yerlerde, yaslara uygun şekilde belediye otoriteleri veya merkezi yönetimin yerel ofisleriyle olan ilişkilerinde dillerini ve yazılarını kullanma;

7. Yasalara ve uluslararası standartlara uygun şekilde topluluk simgelerini kullanma ve sergileme;

8. Kişi isimlerini, kendi dillerinde yazıldığı asıl şekliyle kayıt ettirme ve zorla değiştirilmiş isimleri asıl şekline dönüştürme;

9. İlgili bölgenin çok etnikli ve çok dilli yapısını yansıttığı ve duyarlı oldukları yerel isimler, cadde isimleri ve diğer topografya göstergelerine sahip olma; 10. Yasa ve uluslararası standartlara uygun şekilde kamusal yayım araçlarına ve kendi dillerinde yayımlara erişim ve bu araçlarda temsil edilme güvencesine sahip olma;

11. Yasa ve uluslararası standartlara uygun şekilde kendi dillerinde bilgi sunan basım yayım araçlarını kurma, günlük gazete, kablolu yayım ve elektronik haberleşme için ayrılacak bir frekans bandından yararlanma; Sırpça yayım yapan lisanslı ve tüm Kosova’yı kapsayacak bir televizyon kanalına Kosova’daki Sırp topluluğunun tamamının erişimini sağlamak amacıyla Kosova Cumhuriyeti, bir uluslararası frekans planın sağlanması için tüm gerekli önlemleri alacak.

12. Kosova Cumhuriyeti içerisinde engellenmeden aralarında ilişki kurma ve özellikle ortak etnik, kültürel, dilsel ve dini kimliğe sahip herhangi bir ülkedeki kişilerle, yasayla uluslararası standartlara uygun şekilde özgürce ilişki kurup, mevcut ilişkileri koruma;

13. Engellenmeden ilişki kurma ve ayrım yapılmadan yerel, bölgesel ve uluslararası hükümet dışı kuruluşların etkinliklerine katılma;

14. Kültür, sanat, bilim ve eğitim dernekleri kurma ve araştırma veya

kendi kimliklerini ifade etme, besleme ve geliştirme dernekleri kurma

65

Kosova Cümhuriyetinin yukarıda verilen anayasa maddlerinde de görüldüğü gibi Kosova’da yaşayan tüm toplulukların kendi kültürlerini koruma ve geliştirmesi anayasal güvence altındadır. Farklı kültürlerin korunmasını ve geliştirilmesini desteklemektedir. Kosova’da yaşayan tüm topluluklar kendi dil, din, ırk, kültür ve diğer haklarını koruyarak, diğer kültürlerin de haklarına yasal yollarla saygı göstermek mecburiyetinde olmaları belirtilmiştir. Anayasa metini çokkültürlü bir toplumu benimsemiş ve bunun geliştirlmesini güvence altına almıştır. Bununla birlikte bu yazılı metinlerin uygulamaya dönüşmesi bireylerin ona uygun yaşam tarzı göstermesi ile bunun içinde bu anlayışa uygun eğitim süreçlerine gereksinim olduğu söylenebilir. Kısaca kültürel farklılıkları önemsemenin en önemli yolunun eğitimden geçtiği görülmektedir. Bu durumda eğitim programlarında yer alan konu ve içerikler ve sonrasında öğretmenlerin bu konuda görev ve sorumluluklarının oldukça büyük olduğu söylenebilir.