Kültür

Kültür, insanoğlunu diğer canlılardan ayıran bir özelliğidir. Çünkü, hem bireylerin hem de grupların davranışları üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle de kavram üzerinde literatürde çokça çalışmanın ve tanımlamaların olduğunu görülmektedir (Kroeber, Kluckhohn, Untereiner ve Meyer, 1963). Wallerstein (1990: 31) kültürü “birlikte yaşama iradesi beyan eden toplulukların ortak yaşam biçimini ifade ettiğini” belirtse de ortak yaşam biçimi iradesini gösteren bir topluluk içinde farklı kültürleri de barındırdığı söylenebilir. Gökalp (1975: 25), daha kapsayıcı bir tanımlama ile kültürü “bir millete özgü dil,din, edebiyat, güzel sanatlar, huhuk, gelenek, görenek, ekonomi gibi kurumların toplamı” olarak ifade etmektedir. Topçu’ya (1961: 196) göre kültür bir milletin tarihsel süreç içinde meydana getirdiği değer hükümlerinin bütünüdür. Tanımlarda da görüldüğü gibi kültür milletlere yada belli topluluklara özgü değerler manzumesidir.

Toplumların temel dinamiklerini ifade eden kültür aynı zamanda, davranış kalıpları ve tutumları, norm ve değerleri, iletişim biçimleri ve dili, inanç ve eylemleri gibi birçok öğeyi içinde barındırmaktadır (Doytcheva, 2005; Güvenç,

16

1994; San, 1983). Kültürün kapsama alanı bunlarla sınırlı değildir. Bunların yanısıra kültür; öğretme, problem çözme ve öğrenme sürecinin nasıl yapılandırılacağı ile de yakından ilgilidir (Steffen, Keisha, Debbie, Lena ve Amy, 2011). Daha bütünleyici bir tanım yapmak gerekirse, kültür, dilsel açıdan, tarihi, sosyal ve etnolojik yapının, aile ve akrabalık ilişkilerinin, gıda, beslenme ve sağlığın yanı sıra eğitim, mimari, ekonomi ve teknolojinin, bilim ve sanat anlayışının, din ve devlet kurumlarının ve doğal çevrenin oluşturduğu beşeri bir sistem olarak tanımlanabilir.

Kültürü, bir ulusu diğer uluslardan belirli çizgilerle ayıran niteliklerin tamamı olarak tanımlamak mümkündür. Bu bütünlüğe Gökalp (1975: 37), “hars” adını vermiştir. Her ulusun “kendi” kabul ettiği özel şekiller olarak nitelendirilen kültür, doğası gereği ulusaldır. Tural (1988: 52) kültürü:

Tarih bakımından mevcudiyeti kesin olarak bilinen bir toplumun, sosyal etkileşme yoluyla nesilden nesile aktardıkları manevi ve maddi yaşayış tarzlarının temsil ve tecelli bakımından yüksek bir seviyedeki bir bileşiği olan, sebebi ve sonucu açısından ise ferde ve topluma mensubiyet şuuru, özel bir kimlik kazandırma, bütünleşmiş kılma, yaşanan çevreyi ve şartları kendi hedefleri istikametinde değiştirme arzu ve iradesi veren, değer, norm ve sosyal kontrol unsurlarının belirlediği bir sistem olarak tanımlamıştır.

İnsanoğlunun doğaya eklediği tüm maddi ve manevi varlıkların toplamını, yine insanoğlunun yarattığı, ürettiği, her mal, her ahlak kuralını, değer yargısını bir "kültür öğesi"olarak ifade etmek mümkündür (Kongar, 1996). Williams (1986: 26) kültürü, “bir toplumun ya da bir grubun içinde yaşadığı üyelerinden beklediği ve davranış biçimlerinin toplamı” olarak tanımlamaktadır. Bottomore (1984) kültürün kapsamını ele aldığı çalışmasında günlük yaşamdaki ve üretimdeki araçlardan, tüketim mallarına, çeşitli toplumsal grupların kuruluşundan kurallara ve adetlere kadar geniş bir perspektif içinde ele almaktadır. Fay’e (2001: 315- 318) göre kültür, “bir grubun yaşamını anlamlandırmasını sağlayan ve bu gruba yaşam tarzını ve yönünü sunan karmaşık bir müşterek inançlar, değerler ve kavramlar kümesidir”.

17

Kültürün oluşumu, sürdürülmesi ve değişmesi bir süreçtir. Bu süreçte, kültürün tanımları içinde yer alan olay ve konular farklı değişimler yaşayarak varlıklarını sürdürürler. Genellikle değerlerden, ideal kurallardan ve davranış biçimlerinden oluşan kültür; bu sürecin bir ürünüdür. Bu sürecin sonucunda yaşam tarzları, düşünüş biçimleri, alışkanlıklar, inançlar, gelenekler-görenekler, hukuk, töre, ahlaki değerler oluşur. Bu özellikler toplumların kültür bütünlüğünü oluşturur. Bu bütünlük sadece manevi değil aynı zamanda manevi usurlardan meydana gelir. Bu unsurlar karşılıklı etkileşim içindedir. Aynı zamanda süreklilik gösterir ve aktarımlara dayalıdır. Başka bir ifade ile kuşaktan kuşağa aktarıldıldığından süreklilik gösterdiği gibi de dinamiktir. Kültür, zamanla ve toplumdan topluma değişim gösterir (Alakuş, 2004; Kongar, 1989; Turan, 1990).

Kültür bir ülkeyle, bir bölgeyle sınırlı değildir. Bazen bir ülkeyle sınırlı kalıp o ülkede kültür bölgeleri ve alt kültürler şeklinde ortaya çıkarken bazen birçok sınırları içine dahil eder. Kültürün aşamalarını , yenilik, seçici ayıklama, toplumsal kabulleşme ve bütünleşme olarak saymak mümkündür (Güvenç, 1993). İki bağımsız kültürün birbirleriyle olan sürekli ilişkilerinin sonucunda kültürleşme, kültürlenme olgusu ortaya çıkar. Bu olgunun sonucu, ya taraflardan birinin erimesi ya da yeni bir birleşimin ortaya çıkması söz konusudur. Yeni bir sentez olarak ortaya çıkan kültürleşme bir ölçüde kültürün aktarımı ile mümkün olmaktadır. Bireylerin veya grupların etkileşiminde kültürel aktarımlar vardır.

Kültürün aktarımı hususu da doğrudan ülkelerin eğitim politikaları tarafından belirlenmektedir (San, 1983). Bu belirlenirken ve uygulanırken, belirli bir kültürün hegomanyası ya da toplum fertlerinin belirli bir kültürel değerleri kabul etmesi için yönlendirilmemesi gereklidir (Gutmann, 2005). Bu aktarımda en temel unsur eğitimdir. Eğitim, toplumların sahip olduğu ulusal ve evrensel değerlerin geliştirilerek genç kuşaklara aktarılması işlevini görür. Eğitimle kültür unsurlarının uyum içerisinde bütünleştirilmesinin, toplumsal farklılıkların ve çeşitliliğin saygıyla muhafaza edilmesinin ve bu farklılıklara saygılı bireyleri yetiştirilmesinin temel argümanıdır (Başbay, 2014). Eğitimin bu yanı aynı zamanda kültürün aktarılmasının ve kültürlenmenin en kilit noktasını ifade etmektedir.

18

2.1.1. Kültürlenme Süreci Olarak Eğitim

Bireyler eğitim yoluyla, hem toplumsal kültür ve değerlerini öğrenmekte hem de bu değerleri gelecek nesillere aktarma görevlerini üstlenmektedirler. Bu bakımdan eğitim, gelecek kuşaklara kültürel değerlerin aktarıldığı bir süreç olarak kabul edilebilir. Kültürün değerleri ve normlarıyla, bireylerin toplum içinde birbirlerine benzer davranışta bulunmalarını sağladığı ve o toplumun bütünlüğünün korunmasına yardımcı olduğu bilinmektedir. Kültür bu etkinliğini, bilgi birikimi ve eğitim sayesinde gerçekleştirmektedir. Eğitim; hem kültürel mirasın yeni nesillere aktarılmasın görevini hem de mevcut kültürel mirasın yaşanması görevini üstlenmektedir (Fidan ve Erden, 1993). Eğitim bu fonksiyonunu, okul, eğitim programları ve çeşitli ders konuları aracılığıyla yerine getirmekte ve böylece genç kuşaklara toplum kültürünü ve yaşayışını tanıtmaktadır (Varış, 1988). Böylece eğitimi; hem kültürel değerlerin aktarımı hem de toplumsal bütünleşmenin ve kaynaşmanın aracı olarak kabul etmek mümkündür (Özdemir, 2011). Kültürü gelecek nesillere aktarmak, şüphesiz ki iyi bir anadili eğitimi ile sağlanabilir (Melanlıoğlu, 2008).

Ertürk (1984: 12) “eğitimi, bireyin davranışlarında kendi yaşantıları yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci” şeklinde tanımlarken, planlı eğitim faaliyetlerinin davranışlarda olumlu yönde değişiklikleri ve geçerli öğrenmeyi sağlayan yaşantılardan oluşturulması gerektiğini belirtmektedir. Bunun yanında eğitimin, bireyin doğuştan sahip olduğu her türlü yeteneklerinin geliştirilmesi ve yeni beceriler kazanması için, ona yapılan, planlı çalışmaların tamamı olduğu gerçeğinin gözden uzak tutulmamasını önermektedir.

Program geliştirme alanında önemli katkıları olan Tyler (Fidan, 1986), eğitimin bireylerin davranış biçimlerini değiştirme süreci olduğunu ifade ederken Dewey (1996: 297) eğitimi: “Gereksinme ve amaçlanan değişikliklerden doğan pratik faaliyet yaşantı alanına ait bir etkinliktir. Bir şeyler üretmek ya da yapmak demek bir şeyleri değiştirmek demektir; bir şeyleri tüketmek demek de aynı

19

anlama gelir. Bu nedenle değişmeye ilişkin tüm şeyler ve çeşitlilikler, faaliyete dâhildir; bilme ise kendi konusu gibi değişmezdir.” şeklinde tanımlamıştır.

Yaşantıların yeniden inşa edilmesi, bireysel aynı zamanda kültürel ve sosyal farklılıkların dikkate alınmasını gerektirir. Eğitim kasıtlı bir kültürleme süreci olduğundan her toplumda farklı kültürel değerlerin yer aldığı dolayısı ile içeriğinin de farklılık göstereceği açıktır.

Dil, cinsiyet, etnik köken, yaş, sosyal sınıf farklılıklarını içeren kültürel unsurlar eğitim yoluyla toplum fertlerine aktarılır. Sözkonusu kültür unsurlarının farklılıklarına yönelik hoşgörü, tölerans gibi değerler de yine çokkültürlü eğitim yoluyla kazandırılır. Bireyler böylece kendi kültürel kimliklerini kaybetmeden farklı kültürleri tanımış olur ve sosyal barış temin edilmiş olur (APA, 2002; Gül ve Kolb, 2009). Sosyal barışın sağlanmasında bir diğer husus da bireylerin sahip olduğu kültürel değerlerin muhafaza edilmesi ve diğer kültürlerle eşit tutulması ile mümkündür (Özben, 1991). Başka bir ifade ile bir kültürün başat, diğer kültürlerin bu başat kültürün hegomonyasına terk edilmesiyle değil, ortak bir zemin içinde varlıklarını devam ettirmeleri ile mümkündür. Bu imkan toplumsal bir uzlaşı gibi yasal zemini de gerektirmektedir (Özodaşık, 2009). Bunun için, bir bütün olarak çokkültürlülüğün doğru algılanması gerekmektedir.