Koroplet haritalar 58

Koroplet(renk tonlu) haritalarda belirli bir alansal objeye ait olan istatistiksel veri, alanların renk tonu ve tarama türü ile işaretleştirilir. Renk tonlarının kolaylıkla algılanıp alansal olarak karşılaştırma yapma olanağı vermesi koroplet haritaların sıklıkla kullanılma nedenini açıklar. Ancak alansal bir objeye ait bilgi, o alan sınırları içerisine homojen ya da heterojen olarak yayılmış olabilir. Örneğin bir şehrin belirli bir bölgesinde, genç işsiz insanlar ve öğrencilerin sayısı çoğunlukta, diğer bir bölgede ise orta yaşta kazancı iyi olan insanların sayısı çoğunlukta olabilir veya belirli bölgelerde yerleşim alanı olmadığından buradaki insan sayısı sıfır olabilir. Bu nedenle istatistiksel bilgi işaretleştirildiğinde bölgeler içindeki farklılıklar koroplet haritalarda anlaşılamaz. Koroplet haritalar istatistiksel bilgileri genelleştirerek gösterirler (Jones, 1997; Buğdaycı, 2005).

Tematik haritanın konusu belirlendikten sonra kullanılacak verileri seçerken haritanın amacına uygun olmayan bilgi elemine edilmeli, bilgi belirli yöntemlerle anlamlı şekilde sınıflandırılmalı ve işaretleştirilmelidir. Dağılım karmaşıklığı, renk seçimi, kullanıcının okuma ve algılama yeteneği, sınıf aralığının belirlenmesi, sınıf sayısı, istatistiksel dağılımın hangi yöntem kullanılarak en doğru şekilde ifade edileceği gibi konular incelenmelidir (Tyner, 1992, s.173; Buğdaycı, 2005).

Veri dağılımlarının yapısı (verilerin hangi değerler etrafında yoğunlaştığını görmek, dağılımın genel yapısı içinde aşırı değerler olup olmadığını ve dağılımın çarpık bir yapıda olup olmadığını anlamak, vb.) hakkında bilgi elde etmek için bu veriler nasıl ve kaç sınıfta sınıflandırılacaktır? Sınıflandırma sürecinde sınıf sayısı, sınıf sınırı, sınıf aralığı ve dağılım aralığının belirlenmesi gerekir (Buğdaycı, 2005).

Harrower ve Brewer (2003), harita yapanları, nitelikli bir harita üretebilmesi için yönlendiren, sınıf sayısı ve renk tonları seçiminde karar verme aşamasında yardımcı olan, seçilen renk ve sınıf sayısının çevrimiçi olarak test edilebildiği “ColorBrewer” adı verilen bir yazılım tasarlamıştır. İnternet tabanlı bir yazılım olan ColorBrewer, harita üreticisinin “www.colorbrewer.org” adlı internet sitesi üzerinden, sınıf sayısı ve farklı renk şemalarını deneyerek fikir alabileceği bir araçtır (Şekil 3.18).

Slocum ve ark. (2005, s.253) kitaplarında renkle ilgili konuları ele alırken çoğunlukla Brewer’ın çalışmalarından (Brewer, 1997; Brewer, 2001; Harrower ve Brewer, 2003) yararlandıklarını belirterek, Brewer’ın renk şemalarının harita tasarımında kartograflara yön veren önemli bir kaynak olduğunu vurgulamaktadırlar.

Şekil 3.18 ColorBrewer yazılımının bir gösterimi

Verilerin çeşitli yöntemlerle belirli özelliklere göre sınıflandırılması çocukların daha kolay algılamalarına yardımcı olur. Özellikle nüfus dağılımı ile ilgili verilerin gösteriminde sıklıkla kullanılan koroplet haritaların iki amacı vardır. Bunlar verinin yoğunluğu, büyüklüğünün kartografik gösterimi ve verinin analitik olarak modellenmesidir. Koroplet haritalarda alanlar arasında nüfus değerleri karşılaştırılabilir ve kullanıcının algılaması kolaylaşır (Holt ve ark., 2004; Buğdaycı, 2005; Brewer, 2005).

Sınıf sayısı arttıkça birbirinden kolayca ayırt edilecek renkleri bulmak güçleşeceğinden uygulamada genellikle soyut işlemler döneminde (12-13 yaş) 5 sınıf kullanıldığı görülmektedir (A26, A27, URL1, Erika ve Reyes, 2005). Daha küçük yaş gruplarında (somut işlemler döneminde) dağılım hakkında ayrıntılı bilgiye gerek duyulmadığından, başka bir deyişle analiz ve yorumlama gerekmeyeceğinden daha az sınıf sayısı (3-4) kullanıldığı görülmektedir (URL 1, A23; A24). “Oxford Atlas Project” isimli Avusturalya’da üretilmiş elektronik atlasa ait bir etkinlikte 8-12 yaş grubu için bir koroplet harita çalışması önerilmiştir. Bu çalışmada çocuklardan Afrika kıtasındaki ülkeleri yaşam sürelerine göre sınıflandırmaları istenmiştir. Sınıflandırma için açık kahve, koyu kahve ve sarı renklerini kullanarak 3 sınıf belirlemelerini ve sınıflandırmayı, yaşam süresi 50 yaştan az, 50-70 arası ve 70 yaş ve üzerine göre sınıflandırarak yapmaları istenmiştir. Koroplet haritaların mantığını anlamak için önemli ve faydalı bir etkinlik olabileceği söylenebilir. Bunun dışında su kirliliği ile ilgili

bir koroplet harita üzerinden sorular sorulmuştur. Kirli ve temiz suyun hangi renklerle gösterilmesinin uygun olacağı, hangi ülkelerin temiz su ihtiyaçlarının daha fazla olduğu gibi sorular yöneltilmiştir (URL1). Avusturalya'da gerçekleştirilen bu projede 8-12 yaş dönemi çocukları için çeşitli biliş düzeylerinde koroplet haritaların kullanımının desteklendiği görülmektedir.

Erika ve Reyes (2005) yaptıkları çalışmada, 2004-2005 yılları arasında 2 yıl süren,“Okul çağında harita okuma: Macaristan ve Arjantin’de Kartografik Eğitim ve Uygulamaları” adlı uluslararası projenin bir bölümünü oluşturan, Macaristan ilköğretim okullarında tematik harita kullanımı konusunda yaptıkları uygulamayı ve uygulama sonuçlarını paylaşmışlardır. Çoğunluğu (% 73’ü) 12 yaşında olan 1534 öğrencinin katıldığı uygulamada, Çin’e ait nokta harita ve Venezuella’ya ait koroplet harita kullanılmıştır (Şekil 3.19). Öğrencilere nokta haritayla ilgili olarak harita üzerinde işaretlenmiş A ve B karesi için, hangi kare daha fazla nüfus yoğunluğuna sahiptir ve hangi kare içinde daha fazla insan yaşar sorularına cevap aranmıştır. Koroplet harita için ise işaret tablosunda gösterilen sınıflar için açıklayıcı hiçbir bilgi verilmeden, önce işaret tablosuna, sonrada haritaya bakarak en yüksek nüfus değerinin hangi renkle gösterildiği sorulmuştur. Nokta harita için sorulan sorular Macaristan öğrencilerinin % 92'si tarafından doğru yanıtlanmıştır. Koroplet haritada ise işaret tablosuna bakılarak en koyu gri tonunun en yüksek değeri verdiği öğrencilerin % 76'sı tarafından algılanmıştır. Ancak işaret tablosu gösterilmeden doğrudan harita üzerinden sorulduğunda aynı başarı gösterilememiştir. Öğrencilerin % 53'ü harita üzerinde en yüksek değeri doğru algılarken, % 47'si yanlış cevap vermiştir. İşaret tablosu üzerinden değerlendirilen soruda % 47 oranında doğru anlayan çocuklar, harita üzerinden yanılgıya düşmüşlerdir. Aynı çalışma için Arjantin’den katılan öğrencilerde, koroplet haritalarla ilgili olan sorularda yaklaşık Macaristan’dakine benzer sonuçlar alınmıştır. Her iki ülkede de harita ve işaret tablosuna bakarak haritanın doğru algılanma oranı çok yüksektir. Başka bir ifade ile öğrenciler somut olarak gördüklerini doğru algılayabilmişlerdir. Ancak haritaya bakılarak cevaplanması gereken soruda büyük alanların daha büyük değerleri olduğunu düşünmeleri nedeniyle, analiz ve yorumlama aşamasında zorlandıkları ortaya çıkmıştır (Reyes ve ark., 2005; Erika ve Reyes, 2005 ).

Şekil 3.19 ,“Okul çağında harita okuma: Macaristan ve Arjantin’de Kartografik Eğitim ve Uygulamaları”

adlı projede kullanılan nokta ve koroplet harita (Erika ve Reyes, 2005)

7-11 arası yaş grubundan itibaren çocukların objeleri belirli özelliklerine göre sınıflandırabilme yeteneği koroplet haritaların algılanması açısından önemlidir. Bilişsel gelişime göre de 7 yaşından itibaren bu yetenek aşama aşama artar, sayıları, miktarları ve mantıksal ilişkileri algılama yeteneğinin gelişimiyle de desteklenir. Buna ve yapılan çalışmalara (Reyes ve ark., 2005; Erika ve Reyes 2005; URL1) dayanarak ülkemizde de başlangıçta 3 sınıf belirlenip, basit rakamlardan oluşan veriler kullanılarak, kolay ayırt edilebilen renklerin seçimiyle azlık/çokluk gösteren koroplet haritalar tasarlanabilir. Verilerin analizini ve yorumlanmasını gerektiren 6. sınıf ve üzeri okul döneminde ise veri dağılımının anlaşılması için daha fazla sınıf sayısının seçilmesi uygun olabilir.